docs/minaigi3.htm

<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.0 Final//EN"><html><head>                           <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=utf-8"><meta name="keywords" content="Sámi skuvlahistorjá, skuvla, sámegiella, oahpahus"><meta name="description" content="Ártihkalráidu Min Áiggis sámi skuvlahistorjjá birra"><meta name="author" content=""><title>Lulli-oahpaheddjiid deaivadeapmi sámegielain</title><link rel="stylesheet" type="text/css" href="ssh1.css" /></head><body><b><p align=right><a href="minaigi3-n.htm"><img src="norflagg.jpg"> På norsk</a>  <a href="minaigi3-e.htm"><img src="engflag.jpg"> In English</a><p><font size=+2>Artihkalráidu Min Áiggis / Ávviris sámi skuvlahistorjjá birra</font><br><font size=+1>3. oassi - prentejuvvon Min Áiggis 12.10.2007</font></b><p><table border 2 cellpadding=10 bgcolor="#ffcf77"><tr><td><img src="ss1perm.jpg" width=200 ></td><td><h2>Dovddat go sámi skuvlahistorjjá?</h2>Dán artihkalráiddus muitaluvvo skuvlafearaniid ja vásáhusaid birra, mat leat čohkkojuvvon prošeavttas Sámi skuvlahistorjá. Dán rádjái lea almmuhuvvon guokte girjji ja jurdda lea almmuhit vel golbma girjji Norgga bealde sámi skuvlahistorjjá birra. Sáhtát lohkat eambbo dán birra interneahtas: <a href="https://divvungiellatekno.github.io/skuvla">https://divvungiellatekno.github.io/skuvla</a>.<p>	Mii leat ain čoaggime dieđuid, ja jus jurddašat ahte don leat vásihan juoidá skuvllas mii berre leat mielde Sámi skuvlahistorjjás, válddes oktavuođa minguin.<p>	Min Áigi áigu buktit ovdan bihtáid das maid mii leat gávdnan dan historjjás. Dan mii dahkat fáttáid mielde, omd. internáhtaeallin, boazodoallooahppu jna.<p>Dás leat ollu sitáhtat girjjiin ja girjemánusiin, ja mii čujuhit girjjiide mas dat lea váldon (SSH-1, SSH-2 jna.), vai dii geat háliidit sáhttibehtet ohcat olles muitalusaid doppe. <p>	Lea doaimmahusjoavkku jođiheaddji, Svein Lund, gii doaimmaha dán artihkalráiddu.  Muđui lea doaimmahusjoavkkus mielde Elfrid Boine, Siri Broch Johansen ja Siv Rasmussen.<p></td><td><img src="ss2perm.jpg" width=200></td></tr></table><h1>Lulli-oahpaheddjiid deaivadeapmi sámegielain</h1><b>Ovddit háve muitaleimmet oahpaheddjiid birra geat bohte Lulli-Norggas ja čuolmmat mat šadde go galge oahpahit guovllus gos eai dovdan kultuvrra eai ge giela. Dál mii joatkkit eará muitalusaiguin, mas erenoamážit čájehit sin deaivvadeami sámegielain. Muhtomat leat oahppan sámegiela bures, earát eai goassege oahppan.</b><h3>- Eai háliidan mu oahppat sámegiela</h3>Velá dán áiggi sáhttá gullat ahte sivva dasa go oahppit eai ožžon oahpu eatnigillii lei ahte lei beare unnán oahpaheaddjit geat máhtte sámegiela. Muhto máŋgga muitalusas mii leat gávdnan ahte skuvlaeiseválddit oide oahpaheddjiid geat eai máhttán sámegiela ja eai háliidan ge dáža oahpaheddjiid oahppat. Oahpaheaddji gii dá muitala, Leif Sletsjøe, lei oahpaheaddjin Stuoravuonas, Unjárggas jahkebeale 1946:s. De manai fas lulás ja bažii Oslui gos maŋŋil šattai Oslo universitehta professor.<p><i>"Dalle go ođđajahkeeahkedis 1945 dieđihin iežat mannat Finnmárkui oahpaheaddjin, in diehtán maidege dan birra gosa šadden mannat. Vulgen dieđikeahttá maidege diliid birra man vuolde šadden eallit, ja ledjen maiddái áibbas diehtemeahttun man skuvlii galgen virgáibiddjot. Gárten skuvlii mii lei buhtes sámeguovllus, Stuoravuonas Unjárgga gielddas. Dás mun skuvlejin 5 mánu. ... 	<p>	Nugo juohkehaš sáhttá ipmirdit, in máhttán sánige sámegiela dalle go bohten Stuoravutnii. Geahččalin oahppat veahá, go mun beroštan gielain. Háhken Konrad Nielsena "Lærebok i lappisk". Dattetge manai hui njoazit ja otná beaivi in máhte sámegiela.<p>	Sivva dasa ahte boađus lei nu heittot, lea ahte in galgan dadjat maidege sámegillii skuvllas. Galgen dárostit, hupmat gulul ja čielgasit, ja geahččalit dahkat iežan áddehahttin dáinna. Danin ii lean dárbbašlaš, jáhkán ahte ii ge lean sávahahtti, ahte ohppen juoidá mánáid gielas." </i>((Leif Sletsjøe muitalus, SSH-4))<h3>- Ii oktage muitalan eará gielaid birra</h3>Muhtin oahpaheaddjit eai diehtán ge ovdal go oahpahišgohte ahte sis galge leat mánát geain lei eará eatnigiella go dárogiella. Nu vásihii 17-jahkásaš Randi Nordback go bođii Gaska-Finnmárkku mearrasámeguvlui heahteoahpaheaddjin 1947/48:<i>"- Maŋŋá gymnása ohcen oahpaheaddjiskuvlii, muhto in beassan dohko álgit go ledjen menddo nuorra. Baicca bessen bargui Finnmárkui sadjásašoahpaheaddjin.<p>	– In diehtán ollenge mii mus lei vuordagis. Ii oktage lean muitalan munnje ahte doppe sáhtán deaivvadit ohppiiguin geat hálle eará giela go dárogiela. Ja čájehuvvui ahte eanaš oahppit ledje sámegielagat ja dárogiela gal máhtte unnán. Mun lean maŋŋá jurddašan ahte ohppe go son sii maidege dan jagi go mun ledjen doppe. Diet jahki bisánii munnje muitui. Áddejin ahte juoga lei áibbas endorii, go Norggas sáhtii oažžut artiuma gulakeahttá ahte doppe leat seamma riikka olbmot, geat hálle eará giela go dárogiela." </i> <p>Oahpaheaddjiskuvlla maŋŋá son bođii ruovttoluotta ja lei máŋga jagi oahpaheaddji Kárášjogas. Maŋŋil šattai Finnmárkku skuvladirektevran ja oahpahusdepartemeantta ráđđeassin sámi áššiin. <br>(<a href="skolehist/madsen-s.htm">Randi Nordback Madsena muitalus, SSH-2)</a><p><table border=2 cellpadding=20 bgcolor="#ffcf77"><tr><td><img src="skolehist/1klasse.jpg" width=500></td><td><b>Marit Aubert vuosttaš luohkáin. </b><br>(Govva: Bill Aubert) </td></tr></table><p><h3>- Lea dát agálaš giella mii hehtte</h3>Bill ja Marit Aubert bođiiga Oslo-guovllus Sirbmái 1950:s. Ledje doppe 3 jagi ovdal go fárre lulás.Maid dahkaba oahpaheaddjiguovttus unna geainnuhis sámegilážis, go dovdabeahtti ahte sudno bargu ii lihkostuva ja juoga lea áibbas boastut. Soai leaba gili áidna dážat ja áidna geain lea alla oahppu, ja ii leat nu álki hupmat giliolbmuiguin iežaska váttisvuođaid birra? Juo, soai čálliba reivviid lulás váhnemiidda. Máŋggas leat sihkkarit dahkan dan, muhto hárve leat dákkár reivviid seilon min áiggi rádjái. Muhto Marit Aubert lea vurken reivviid maid su isit-rohkki čálii iežas váhnemiidda, ja dá leat moadde bihtá dain:<p>Čakčamánu 17. beaivve: <br><i>De moai letne oahpahan 14 beaivvi juo. Mánát leat nugo máddinge, munno mielas, ja sii geat dáppe leat dál, leat buorremenolaččat ja smádáhkkásat. Muhto - ean eahpit veahášge ahte oahppit livčče galgan oažžut sámegiela oahpahusa unnimusat golbma vuosttaš jagi.<br>	Lea oalle váivi máŋgii smiehttat ahte dušše okta lohkásis ádde máidnasiid maid moai lohke daidda. Maiddái religiuvdna lea váttis, lea seamma dilli go máinnastemiin. Eanaš fertet dárogiela ja rehkenastima oahpahit, ja vihtta diimmu beaivái lea menddo ollu smávimusaide, sii duššástuvvet beaivvi loahpageahčen ja mášohuddagohtet. ...</i><p>Golggotmánu 25. beaivve:<br><i>Dál moai letne maŋimuš vahkku oahpaheamen smávibuid. Šállošahtti lea go sii eai leat olus maidige oahppan. Lea dát agálaš giella mii hehtte. Ieža moai ean leat olus sámegiela oahppan, ja moai ean birgehala go fertejetne mánáide oahpahit dárogiela. Boahtte jagi almmustuvvá sámegiela áppes, ja de leaš oaidnit ohppego, moaige sámegiela oktan ohppiiguin."</i>  <br>(<a href="skolehist/aubert-s.htm">Marit Auberta muitalus, SSH-2)</a><h3>- Mánát mu álgooahpaheaddjit</h3>Vaikko eanaš oahpaheaddjit máhcce lulás unnán sámegielmáhtuin ledje muhtimat geat duođaid ohppe - ja báhce, ja geavahedje sámegiela skuvllas. Daid gaskkas lea Inger Seierstad, gii bođii Oslos Guovdageidnui 1953:s ja orru ain doppe. 	<i>"- Mun bohten Oslos Guovdageidnui dalá maŋŋá go gergen gymnásas ja dálueamitskuvllas 1953:s. Mii leimmet vihtta oahpaheaddji oahpu haga, nuoramus lei 17-jahkásaš. Son lei Ole K. Sara, gii lei oanehis áigge sadjásašoahpaheaddji. Njealljásis mis ii lean jienastanvuoigatvuohta, go mii leimmet vuollil 21 jagi. Dušše Ovllá máhtii sámegiela.<p>	Skuvlla oahppan oahpaheaddjit ledje Ola Aarseth, Alfred Larsen ja Anders Bongo. Sii ledje buohkat sámegielagat. Mun dallán oidnen ahte lea dárbbašlaš máhttit sámegiela jos galggai oahpaheaddjin doaibmat. Ollu oahppit máhttet unnán dárogiela. Mun in goassige gullan ahte lei gildojuvvon hupmamis sámegiela skuvllas ja hirpmahuvven go gullen dan máŋga, máŋga jagi maŋŋá. ...	Mu álgooahpaheaddjit ledje skuvlamánát. Almmuhuvvon sadjásašvirgi masa mun ohcen, geatnegahtii oassádallat sámegielakurssas. Mun ohcalin dán kurssa, ja vástádusa čilgehus lei: Jos šaddá sámegielakursa, de lea geatnegasvuohta oassádallat, ja ahte sáhtte álggahit kurssa jos oktage gáibideaš. Dál lágidedje kurssa midjiide golmma dárogielagii mas suohkanbáhppa Jan Harr oahpahii. ... Mii oahpaimet veaháš grammatihka ja vealttakeahttá maiddái muhtun sániid dán oktavuođas. Midjiide oahpahedje maiddái garrusániid, vai diđiimet goas mánát fasttiid hupme. <p>	Mu buoremus oahpaheaddjit ledje liikká mu sámi ustibat. Mun ohppen suoidnecámedettiin, duddjodettiin, sálmmaid lávllodettiin, nuohti geasedettiin ja heargevuojedettiin. </i>  <br>(<a href="skolehist/seier-s.htm">Inger Seierstad muitalus, SSH-1)</a><p><table border=2 cellpadding=20 bgcolor="#ffcf77"><tr><td><img src=skolehist/ingers1.jpg></td><td><img src="skolehist/lassemahtte.jpg" width=250 ></td></tr><tr><td><b> Inger Seierstad ávvuda miessemánu 17. beaivvi ovttas ohppiidisguin.</b><br> (Gáldu: Muitalusat ja dáhpáhusat Guovdageainnus 10)</td><td><b>"dá leaba lásse ja máhtte" lei girji man Sverre Hatle rahkádii sámi álgooahpahusa várás. Dá lea ođđaset veršuvdna, dálá čállinvugiin. </b></td></tr></table><h3>- Duostá sámástit, vaikko ii máhte ge!</h3>Vaikko eai leat nu máŋga dakkár ovdamearkka, ledje maiddái oahpaheaddjit geat ledje geahččalan oahpat sámegiela ovdal go bohte davás. Okta dain lei Sverre Hatle, gii maiddái lea áidná oahpaheaddji gii lea bájihuvvon dán artihkalis gii ieš lea čállán iežas muitalusa sámegillii. Son bođii Vestlandets Porsáŋgui 1966, manai fas lulás 1974. <p><i>"Go 1966:s bohten Skuvvanvárrái varas skuvlalmmájin, de mus lei oktageardánis áigumuš šaddat vuoigatvuođa ja dásseárvvu bealušteaddjin. Lean álo beroštan gielain, unnitloguin ja eamiálbmogiin. Lean dávjá dovdan iehčan unnitlohkui gullevažžan vuoiŋŋa, vieruid ja oainnuid dáfus. Mu oainnu mielde lei dáža servodat ollu vearrivuođaid dahkan sámiid vuostái. Daid vearrivuođaid in áigon bealistan bisuhit, baicca veahkehit dálkkodit dan mii lei divodan veara. ... 	Jurddašin ahte mánáid eatnigiela lei dárbu máhttit vai buori barggu máhtášin bargat. Danin ledjen unnánaš sámegiela geahččalan iehčanassii gazzat Volda oahpaheaiskuvlla váccedettiin, muhto eai mus lean eará go čálalaš oahpponeavvut veahkkin. Iežan sámegielmáhtu duođaštan dihtii čállen ohcamuša Porsáŋggu skuvlastivrii sihke dáro- ja sámegillii. Dat dáiddii imaštahttán eambbo go ledjen jurddašan, ja mu ovddabealde bekkii Skuvvanvárrái boahtit sámásteaddji dáža oahpaheaddji.<p>Go skuvlamánát ja mun leimmet deaivvadan vuosttaš skuvladiimmu ja guđiimet skuvlalanja, de okta daid stuorimus gánddain bođii mu lusa ja jearai mus njuolgga sámegillii: "Mo dat orru?". Illá ledjen gullan giela dan rádjái, dušše čállaga bokte oaidnán, ii gánda ge lean várra beassan lohkat iežas eatnigiela, de mii ságahuvaimet hui jođánit duon vuosttaš háve go geahččaleimmet ságaiduvvat. Maŋŋil bessen giellamáhtu buoridit, ja rábmojuvvui velá hui sápmin. ...<p>Leimmet muhtun oahppásat hálešteamen gaskaneamet oasi sámegillii oasi dárogillii. De beasahii mu dárogielat almmái dadjat: "Mun gal máhtán sámegiela. Mun ádden visot. Muhto in duostta hállat. Muhto Sverre Hatle, son dat gal duostá sámástit, vaikko ii máhte ge!" </i>  <br>(<a href="skolehist/hatle-s.htm">Sverre Hatle muitalus, SSH-1)</a><p><hr><p><a href="minaigi1.htm">1. artihkal: Manne sámi skuvlahistorjá?</a><br><a href="minaigi2.htm">2. artihkal: Diehtemeahttunvuohta loahpa haga</a><br><a href="minaigi3.htm">3. artihkal: Lullioahpaheddjiid deaivadeapmi sámegielain</a><br><a href="minaigi4.htm">4. artihkal: Sámegiela álgooahpu álgu</a><br><a href="minaigi5.htm">5. artihkal: Boazodoallooahpu álgu</a><br><a href="minaigi6.htm">6. artihkal: Sámi fidnooahpus dáža fidnooahppun</a><br><a href="minaigi7.htm">7. artihkal: Rahčan sámi gymnása ovddas</a><br><a href="minaigi8.htm">8. artihkal: Dárogielat sámiid skuvlavásáhusat</a><br><a href="minaigi9.htm">9. artihkal: Vuosteháhku sámegillii ja kultuvrii</a><br><a href="minaigi10.htm">10. artihkal: Amas máilbmi</a><p><a href="minaigi11.htm">11. artihkal: Sámi oahpaheddjiid birra</a><br><a href="minaigi12.htm">12. artihkal: Internáhttaeallin</a><br><a href="minaigi13.htm">13. artihkal: Sámi oahppit givssiduvvon</a><br><a href="minaigi14.htm">14. artihkal: Sámi sisdoallu oahpahusas</a><br><a href="minaigi15.htm">15. artihkal: Oahppi dulkan</a><br><a href="minaigi16.htm">16. artihkal: Mo mánát heite sámásteames</a><p><a href="skolehist/ssh1-s.htm">Sámi skuvlahistorjá 1</a><br><a href="skolehist/ssh2-s.htm">Sámi skuvlahistorjá 2</a><br><a href="skolehist/ssh3-s.htm">Sámi skuvlahistorjá 3</a><br><a href="index.htm">Sámi skuvlahistorjjá váldosiidu</a><br></body></html>