docs/minaigi6.htm

<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.0 Transitional//EN"><html><head>                           <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=utf-8"><meta name="keywords" content="Sámi skuvlahistorjá, skuvla, sámegiella, oahpahus"><meta name="description" content="Ártihkalráidu Min Áiggis sámi skuvlahistorjjá birra"><meta name="author" content=""><title>Sámi fidnooahpus dáža fidnooahppun</title><link rel="stylesheet" type="text/css" href="ssh1.css" /></head><body><b><p align=right><a href="minaigi6-n.htm"><img src="norflagg.jpg"> På norsk</a>  <a href="minaigi6-e.htm"><img src="engflag.jpg"> In English</a><p><font size=+2>Artihkalráidu Min Áiggis / Ávviris sámi skuvlahistorjjá birra</font><br><font size=+1>6. oassi - prentejuvvon Min Áiggis 02.11.2007</font></b><p><table border 2 cellpadding=10 bgcolor="#ffcf77"><tr><td><img src="ss1perm.jpg" width=200 ></td><td><h2>Dovddat go sámi skuvlahistorjjá?</h2>Dán artihkalráiddus muitaluvvo skuvlafearaniid ja vásáhusaid birra, mat leat čohkkojuvvon prošeavttas Sámi skuvlahistorjá. Dán rádjái lea almmuhuvvon guokte girjji ja jurdda lea almmuhit vel golbma girjji Norgga bealde sámi skuvlahistorjjá birra. Sáhtát lohkat eambbo dán birra interneahtas:  <a href="https://divvungiellatekno.github.io/skuvla">https://divvungiellatekno.github.io/skuvla</a>.<p>	Mii leat ain čoaggime dieđuid, ja jus jurddašat ahte don leat vásihan juoidá skuvllas mii berre leat mielde Sámi skuvlahistorjjás, válddes oktavuođa minguin.<p>	Min Áigi áigu buktit ovdan bihtáid das maid mii leat gávdnan dan historjjás. Dan mii dahkat fáttáid mielde, omd. internáhtaeallin, boazodoallooahppu jna.<p>Dás leat ollu sitáhtat girjjiin ja girjemánusiin, ja mii čujuhit girjjiide mas dat lea váldon (SSH-1, SSH-2 jna.), vai dii geat háliidit sáhttibehtet ohcat olles muitalusaid doppe. <p>	Lea doaimmahusjoavkku jođiheaddji, Svein Lund, gii doaimmaha dán artihkalráiddu.  Muđui lea doaimmahusjoavkkus mielde Elfrid Boine, Siri Broch Johansen ja Siv Rasmussen.<p></td><td><img src="ss2perm.jpg" width=200></td></tr></table><h1>Sámi fidnooahpus dáža fidnooahppun</h1>1952:s álggahuvvui skuvla man namma dalle lei "Statens heimeyrkeskole for samer". Skuvla lea molsun nama moadde háve ja namma lea dál Sámi joatkkaskuvla ja boazodoalloskuvla. 1974/75, go mun ledjen dán skuvlla oahppin, lei namma "Den samiske yrkes- og husflidsskole" (Sámi fidno- ja ruovttuduodjeskuvla). Skuvla lei dalle measta dábálaš dáža fidnoskuvlan, lei hui unnán sámi sisdoallu ja sámegiella. Mii geat dalle leimmet oahppin eat diehtán ahte 20 jagi ovdal lei dilli leamaš áibbas eará. Skuvlla vuođđu lei sámi kultuvra ja sámegiella lei fágan buohkaide ja belohahkii maid oahpahusgiellan. Dál mii leat gávdnan dan historjjá go leat ohcan arkiivvain ja jearahallan muhtumat geat ledje skuvllas álgojagiin. Dás boahtá ovdan ahte 60-logus lei stuora rievdadus; sámi sisdoallu ja sámegiella jávkái, sámiide galggai leat našunála norggalaš oahpahus.  <h3>Ávkkastallat luonddubuktagiid</h3>Davvi-Norgga huksenplána oktavuođas celkkii Finnmárkkus fylkaráđđi 1950:s:<p><i>«Earret daid doaimmaid mat leat namuhuvvon Girko- ja oahpahusdepartemeanttas, áigu Fylkkaráđđi evttohit hukset bistevaš fidnoskuvlla sámi nuoraide. Skuvla berre ceggejuvvot Guovdageidnui, mii lea Finnmárkku buot stuorámus boazosuohkan, ja vuosttažettiin berre lágidit fágalaš oahpaheami sámi bártniide gos ohppet ávkkástallat luonddubuktagiid (dákteduoji, meaidit bohcconáhki/duolji, muorraduoji jna.)<p>Fylkkaráđđi oaidná dán stuora ja dehálaš bargun, vuosttažettiin danin go fágalaš oahpaheapmi namuhuvvon surggiin dakkaviđe addá buoremus vuođu gánnáhahtti ruovttufidnui min meahccesuohkaniin.<p>Jus geahččá dáid maŋemus áiggiid ovdáneami boazodoalu siskkobealde, de oaidná čielgasit ahte vaikko boazolohku lassána jagis jahkái, de leat unnit ahte unnit olbmot geat barget dušše boazodoaluin, muhto fas nuppe bealis lassánit dálonat geat ellet šattohis eanandoaluin mas ii leat dinenvejolašvuohta, ja veahá bivdduin ja guolástemiin. <p>Dás lea stuora barggahanváttisvuohta, man goit buori muddui sáhttá jávkadit jus buori plána vuođul hukse ruovttufidnu kvalitehtalaš vuođu nala, ja dološ sámi duodjekultuvrra seailluhit ja viidásit ovdánahttit. <p>Dinenvejolašvuođat sámi ruovttufidnogálvvuin leat hui buorit, leaš dal dákte- dahje čoarvebarggut dahje eará gálvvut ráhkaduvvon bohccoduoljis ja sisttis ja eará vuovdingálvvut.<p>Fylkkaráđđi áigu dán vuođul nammadit lávdegotti mii bargá viidáseappot dáinna áššiin ja jođáneamos lági mielde buktá konkrehta árvalusaid plána čađaheapmái.» </i><br>(<a href="skolehist/eneste-s.htm">Heimeyrkesskolen, SSH-2)</a><h3>Plánenjoavku: Sámi kultuvra guovddážis</h3>Skuvla álggahuvvui dalle go dáruiduhttinpolitihkka ain ráđđii Norgga skuvllas ja servodagas. Skuvladoaimmahaga ovttastahttinlávdegoddi (Samordningsnemnda for skoleverket) lei moadde jagi ovdal várrogasat evttohan ahte dát politihkka berrešii rievdaduvvot nu ahte sámi giella ja kultuvra sáhtášedje oažžut saji skuvllas. Dát ii mange ládje čuovvoluvvon ja álbmotskuvllas doaimmai ain dáruiduhttinnjuolggadus 1898' rájes. Sámi kultuvra rehkenastojuvvui dakkárin mas ii gánnáhan váldit vára. <p>Dán oktavuođas leage mearkkašahtti ahte ruovttufidnoskuvla bidjá nu alla deattu sámi kultuvrii. Ulbmil maid vuosttaš plánenjoavku bijai, lea dás hui čielggas:<br><i>1. hukset vuođu buoret ruhtadillái – sihke dáloniidda ja boazosápmelaččaide. Veahkki iešbirgejupmái. <br>2. boktit beroštumi ja árvvusatnima dasa mii lea mávssolaš sámi kultuvrras ja gielas.<br>3. boktit ja nannet stiila- ja málleberoštumi. Gávdnat ja cieggadit sámi erenoamásvuođaid čuohppamis, minstaris ja hervendáidagis. Dás ferte váldit vuhtii ahte oahppit sáhttet boahtit iešguđet sámiguovllus geas leat iežaset mihtilmasvuođat.</i><p>Fáttát mat leat biddjojuvvon praktihkalaš oahpaheapmái čuovvolit dán ja čájehit ahte dás leat jurddašan sámi kultuvrra ja sámi máhtu vuođđun skuvlii. <p><table border=2 cellpadding=20 bgcolor="#ffcf77"><tr><td><img src=skolehist/svs-vev.jpg width=400></td><td><img src="skolehist/svs-snekker.jpg" width=250 ></td></tr><tr><td><b>Oahppit Kristine T. Turi ja Ellen Kristine A. Juuso čuoldime.</b><br> (Govva: Statens heimeyrkeskole / Riksarkivet )</td><td><b>Garraduodjelanjas. Ovddabealde Johannes Keskitalo.</b><br>(Govva: Statens heimeyrkeskole / Riksarkivet)</td></tr></table><p><h3>Atnit árvvus kultuvrra ja árbevieruid</h3>Ragnar Nordby lei Ruovttofitnoráđi jođiheaddji, ja vuosttaš davviriikkalaš sámekonferánssas 1953 son muitalii Stáhtá ruovttofidnoskuvlla sámiide birra:<p><i>Namman šattai Statens heimeyrkeskole for samer (Stáhta ruovttufidnoskuvla sámiide) Guovdageainnus, ja nugo namma muitala, de oahpahus lei vuosttažettiin láhččojuvvon nu ahte geavatlaš barggu galge sáhttit dahkat ruovttuin. Áigumuššan ii lean fállat giehtaduodje- ja industriijafidnooahpahusa mii livččii dagahan ahte nuorat oahpu maŋŋil šaddet vuolgit gávpogii ja industriijaguovlluide oažžut ávkki oahpusteaset. Vuođđun lea sámi biras nugo dat dál lea.<p>Skuvllas lea maiddái kultuvrralaš prográmma. Dan bargun lea oahpahit sámi nuoraide atnit árvvus sámi kultuvrra ja sámi árbevieruid, nannet daid nuoraid iešdovddu, geat leat doaimmas. Danin prográmmas deattuhuvvo ahte skuvla galgá doaibmat ruoktun sápmelaččaide, ja ahte oahpahannávccat galget nu bures go vejolaš leat sámi birrasii gullevaččat, eandalit leat ieža sápmelaččat. Muhto albma ruoktun gal skuvla ii sáhte leat go oahpahuvvo amas gillii, daningo oahpaheaddjit eai máhte sámegiela. Oahpahusgiella berre leat sámegiella maiddái eará sivaid geažil dan muddui go lea vejolaš, – jurddašehket mat boazodoalloterminologiija viidodaga.</i><br>(<a href="skolehist/nordby-n.htm">Ragnar Nordbys foredrag, SSH-2)</a><h3>Sámegiella eksámenfágan 1955!</h3>Sámegiella lei fágan skuvlla álggu rájes, ja lei Anders J. Bongo gii lei oahpaheaddjin vuosttaš 4 jagi. 1955:s ja 1956:s lei sámegiella maid eksámenfágan, ja sámekonsuleanta Hans J. Henriksen lei sensorin. ...<p>1955:s lei eksámena sisdoallu diktáhta ja stiila, ja 1956:s fas diktáhta ja jorgaleapmi. 1955' eksámena oktavuođas namuhii Henriksen čuovusreivves skuvlajođiheaddjái Sigurd Skoglundii: <i>«Bongo ferte bargan ollu sámegieloahpahemiin. Dat oidno bohtosiin dušše snoagga 10 mánu sámegiela oahpaheamis obanassii, mii guoská čállimii ja riektačállimii».</i> 	1955:s lei lassin sámegiela čálalaš eksámenii maiddái sámegiela njálmmálaš eksámen ja sámi historjá.<p>Sámegiella orru geavahuvvon ollu oahpahusgiellan. Ii lean makkárge gáibádus geavahit dárogiela doppe gos sihke oahpaheaddjit ja oahppit ledje sámegielagat. Cuoŋománu 8. b. 1952:s cealká fidnoskuvllalávdegoddi: <i>«Oahpahus berre eanemus lági mielde čađahuvvot sámegillii, goit praktihkalaš fágain.» </i><h3>Rievdadusat dáža skuvla guvlui</h3>Go skuvla álgáhuvvui fas guhkes huksenáigodagas 1960, lei sámegielfága jávkán ja sisdoallu rievdadišgoahtán dábálaš dáža fidnoskuvlla guvlui. Dán oaidná dán almmuhusas:<p><i>Státta ruovtofid'noskuv'la sámiide<br>– Guov'dagæinos –<br>Dat skuv'la vuos'táivál'dá elevaid skuvlajakkái 1960/61, mii ál'gá oktobera álgos. Buokkat guđet læt gær'gan ál'bmut- ja joatka-skuvlas sát'tet åccat saji. <br>Skuvlas læt čuovvovaš fága-oasit:<br>A. Muorraduoddji.<br>B. Ruov'di- ja metálla-duoddji.<br>C. Gåđđin ja goarron.<br>D. Kursat soames lágánat.<br>Práktikalaš mát'táhæmi báldas ad'dujuvvut šad'dá teoretalaš oappahæbmi. Oappahus læ frid'dja, ja vejulaš šad'dá læt åccat stipende jåttimii ja årromii dan skuvlas. Åđđa internáttas leat buorit årronlanjat elevaide ja bårramuš fuolahuvvu dievvasit.<br>Visubut dieđoin ad'dá skuv'la gå dasa sádde jæraldaga adreassain: Statens heimeyrkeskole for samer, Kautokeino.<br>Åccan saji oaž'žon dittii dan skuv'lii ber're sisasád'dejuvvut fargamusat</i><p><table border=2 cellpadding=20 bgcolor="#ffcf77"><tr><td><img src="skolehist/kautoyrke.jpg" width=400></td><td><b> Sárgun: Arvid Sveen, 1972</b><br> </td></tr></table><p><h3>Unnit ja unnit sámi atnudiŋggat</h3>Sámi ruovttufidnoskuvla lei šaddame dábálaš dáčča fidnoskuvlan. Skuvlla dalá rektor, Svein Hermann, čilgii ja bealuštii 1971:s rievdadeami ná: <i>«Maŋŋel go skuvla 1960:s válddii atnui ođđa visttiid ja go ásahuvvoje 3 iešguđetlágán suorggi, de dahkkojuvvoje unnit ja unnit sámi atnudiŋggat skuvllas. Erenoamážit ruovde- ja metállalinnjás lei váttis gávdnat saji sámi duodjái. Dilálašvuohta Sis-Finnmárkkus lei áibbas earalágán 60-logus, go dalle go skuvlla ulbmil ráhkaduvvui 1952:s. Skuvlla stivra fuomášii ja válddii vuhtii dan ja mearridii 1962:s rievdadit oahpahanplána mas bođii ovdan ahte stivra ávžžuha ahte oahpaheapmi lea seammalágáš go divohatskuvlla A-plánain.»</i><p>Ovtta čállosis maid Reidar Marmøy Joatkkaskuvlaráđis (RVO) čálii 1978:s govviduvvojit rievdadusat ná: <i>«Skuvlajagis 1962/63 rievdaduvvui oahpahusplána barggahatskuvlla A-plána sullasažžan. Dát mielddisbuvttii ahte muhtin mihtilmas sámi doaimmat gahččet eret. Skuvla šattai de dábálaš fidnoskuvlan, muhto sámi nuorat galget vuoruhuvvot sisaváldimis.»</i><h3>Vuostalastin rievdademiide</h3>Sámi ruovttufidnoskuvlla rievdamii dábálaš dáru skuvlla guvlui lei vuosteháhku ee. Finnmárkku sámi ráđi bealis, mii čoahkkimis geassemánu 29./30. beivviid 1962:s mearridii čállit ná Girko- ja Oahpahusdepartementii:<p><i> «Šállošemiin ferte čujuhit daidda dábiide mat čielgasit bohtet ovdan Stáhta ruovttufidnoskuvllas sámiide Guovdageainnus, mat áitet rievdadit skuvlla dábálaš joatkkaskuvlla sullasažžan, mas lea unnimus lági mielde sámi hápmi. Ráđđi oaivvilda ahte skuvlla vuoigatvuohta lea juste das ahte galgá lassin fidnooahpodoibmii doalahit ja boktit árvvusatnima erenoamáš sámi kultuvraárvvuide – ávnnaslaš ja vuoiŋŋalaš, ja birrasa dahkat gos sámi kultuvra ealáska ja oažžu eallinfámu. Ráđi mielas ii berre dán skuvllas leat fidnooahpahus mas kultuvrra ii vuhtto. Fidnooahpahus sámi nuoraide sáhttá duohtandahkkojuvvot beaktileappot eará fidnoskuvllain fylkkas ja muđui riikkas. Ráđđi rávve ahte jođánepmosit ráhkaduvvo skuvlaplána mii váldá vuhtii daid erenoamáš ulbmiliid maid skuvla galggašii doaimmahit ja nugo skuvlla namma dadjá ja daid dokumeanttaid mat ledje vuođđun skuvlla álggaheapmái.»</i><hr><p><a href="minaigi1.htm">1. artihkal: Manne sámi skuvlahistorjá?</a><br><a href="minaigi2.htm">2. artihkal: Diehtemeahttunvuohta loahpa haga</a><br><a href="minaigi3.htm">3. artihkal: Lullioahpaheddjiid deaivadeapmi sámegielain</a><br><a href="minaigi4.htm">4. artihkal: Sámegiela álgooahpu álgu</a><br><a href="minaigi5.htm">5. artihkal: Boazodoallooahpu álgu</a><br><a href="minaigi6.htm">6. artihkal: Sámi fidnooahpus dáža fidnooahppun</a><br><a href="minaigi7.htm">7. artihkal: Rahčan sámi gymnása ovddas</a><br><a href="minaigi8.htm">8. artihkal: Dárogielat sámiid skuvlavásáhusat</a><br><a href="minaigi9.htm">9. artihkal: Vuosteháhku sámegillii ja kultuvrii</a><br><a href="minaigi10.htm">10. artihkal: Amas máilbmi</a><p><a href="minaigi11.htm">11. artihkal: Sámi oahpaheddjiid birra</a><br><a href="minaigi12.htm">12. artihkal: Internáhttaeallin</a><br><a href="minaigi13.htm">13. artihkal: Sámi oahppit givssiduvvon</a><br><a href="minaigi14.htm">14. artihkal: Sámi sisdoallu oahpahusas</a><br><a href="minaigi15.htm">15. artihkal: Oahppi dulkan</a><br><a href="minaigi16.htm">16. artihkal: Mo mánát heite sámásteames</a><p><a href="skolehist/ssh1-s.htm">Sámi skuvlahistorjá 1</a><br><a href="skolehist/ssh2-s.htm">Sámi skuvlahistorjá 2</a><br><a href="skolehist/ssh3-s.htm">Sámi skuvlahistorjá 3</a><br><a href="index.htm">Sámi skuvlahistorjjá váldosiidu</a><br></body></html>