De Vita et Rubus A53042.headed.txt

DE VITA ET REBUS GESTIS Nobilissimi Illustrissimique PRINCIPIS, GUILIELMI
DUCIS NOVO-CASTRENSIS, COMMENTARII.

Ab Excellentissima PRINCIPE, MARGARETA Ipsius UXORE Sanctissima Conscripti. ET
Ex Anglico in Latinum conversi.

LONDINI, Excudebat T. M. MDCLXVIII.

EPIGRAMMA.
Cui magis addubitas sit fas adscribere Laudem?
DUX magis est dignus Laud, DVCISSA magis.
ALIUD.
HEROUM, pro Commeritis, extendere Famam
Anglica non potuit, Lingua Latina potest.
Academiae Cantabrigiensis Liber


Augustissimo Regi, CAROLO II. Britanniarum Monarchae Inclyto, MARGARETA
Novi-castelli Ducissa, Felicitatem, Victorias, Triumphos.
Place at Majestati vestrae,

La me jussit insignis Clementia Tua Subditorum nemini unquam difficilis
Gratia, Invictissime Rex, Me in Majestatem Tuam nullatenus peccaturam, si
Commentariolos hosce meos (in quibus sanctissime profiteor paene tot vera quot
verba contineri) Augustissimo Nomini Tuo ingenua devotione consecrare auderem.
In iis enim, ut potui fidelissime, breviter tamen recensui quae cum admiratione
Omnium gessit, quae invicta fidelitate pertulit Dominus meus ac Maritus
amantissimus, nunc Regio Tuo Favore Dux Novocastrensis: dum, nupero Bello
plusquam Civili, Regis Patriaeque sanctissimam Causam contra nefarios
Perduelles strenuissime propugnans, AEmulorum invidiam vicit, Amicorum fidem.
Virum dico Illum, Qui olim, dum adhuc Walliae Princeps esses, a Patre Tuo,
Regum sui saeculi Sapientissimo, Regendae Iuventuti Tuae praepositus fuit: Qui
in tristissimis etiam Temporibus, cum extrema undique timerent innocents,
semper Tibi fidem suam servavit illibatam: Quem singularis Tua Benignitas jam
tandem, post restitutam Britanniis Tuis Pacem, ad sublimem Dignitatem evexit.

Patere igitur, Rex Serenissime, ut de Hoc Viro tanto, tantumque Tuo, illud
addam; Ex omnibus Subditis Tuis neminem Illo aut verius defuncto CAROLO I.
ingemuisse, aut sincerius timuisse viventi CAROLO II. Eundemque in hanc vocem,
ad immortale Pietatis Exemplum, erumpere body etiam solere; Se pro
incolumitate Tua vitam suam, Fortunas, Posteros, Omnia lubentissime devoturum.
Et haec quidem Mihi justa Ratio (ut alias taceam) nuncupandi Tuae Majestati
hujus Donarii.

DEVM la Opt. Max. ardentissimis votis obtestor, ut quaecunque ad Imperii
gloriam aeternitatem faciant, in Sacratissimum Tuum Caput perpetuo accumulare
dignetur. Vale, Rex Potentissime, Vive non Armis quam virtute securior.

D. GUILIELMO DUCI NOVO-CASTRENSI.
Mi Domine Nobilissime,
DUo mihi praecipue fuerunt in Votis, ex quo tempore Conjugio Tuo me beasti:
Primum, ut Fidem meam Amorem Clementiae Tuae probarem: qua in re Tuam
Humanitatem appello: Deinde, ut, Divina adspirante Gratia, Res gestas Tuas
Conatus egregios, in procurando Regis Patriae Tuae bono, fideli dilucida
Narratione posteris traderem; imo AEternitati consecrarem. Hunc in finem, palam
profiteor me usam esse optimis verissimisque Observatis Secretarii Tui,
antiquae Fidei Virtutis viri, Ioannis Rollestoni, Tuisque ipsius dictatis. His
adjuta, Historiam Vitae Tuae composui. Quam quidem, cum omnem dedi operam ut
illustris fieret, obscuravit aliquatenus Clementiae Tuae mandatum. Nempe ut ea,
quae ad Hominis cujusvis aut Familiae dedecus pertinent, quanquam tua summa cum
laud conjuncta essent, tacita praeterirem. Voluntati Tuae morem gessi, studui
satisfacere Clementiae Tuae: coque libentius, quod sciam hanc Animi Tui
Generositatem, tam in celandis Inimicorum Vitiis, quam in Amicorum Virtutibus
praedicandis, omni Honore dignissimam. Enimvero, mi Domine, aut multum fallor,
aut Nemo hominum Teipso plures unquam Amicos, plures Inimicos habuit. Alteris
fortunam, alteris meliorem mentem precor. Neque illud mirandum, Te Virum in
excelso loco positum Invidia peti, cum Haec Foemina non sit immunis. Scripta
scilicet Mea vexant petulantes improbae Linguae: Genuina esse, mihi propria,
negant. Quasi Ego alieni Ingenii Gloriam in me transferrem. Been meminit
Clementia Tua, Libros a Me primum in lucem editos subiisse hanc plurimorum
Censuram, non esse Illos a Me, sed a nescio quo alio Autore conscriptos, meoque
Nomine impressos. Hinc nata est illa tua Nobilis Epistola, uni praefixa
Volumini, qua per Hon. tuum testaris, Scripta omnia, meo Nomine insignita, vere
esse Mea. Ego vero non dissimulavi, Me omnia, quae didici, ex Te, Te, inquam,
ipso didicisse. Tu Dominus, atque idem unicus Doctor meus. Tu mihi, quaecunque
sagaci Ingenio experientia longa assecutus es, candid impertiisti. Ea eram
aetate, cum primum Clementia Tua me Uxorem duxit, ut mihi Rerum natura parum in
notuerit. Sed Deo visum est, a Natalibus mihi Ingenium indere Poeticum
Philosophicum. Nam ante annum duodecimum Libellos id genus aliquot confeci:
quibus accurata Methodus (fateor) lima defuit; ideoque nee lucem far
potuerunt. Quum autem Cogitara ista, mihi scripta atque edita supra captum meum
esse dictitarent Lectores; Ii in iisdem scriptis eruditionem desiderabant,
simul aiebant me ornasse meipsam plumis Academicis. En absurda malevolorum
judicia! Non diffiteor, Domine mi, meam in Artibus ac Scientiis imperitiam:
unde minus apt Animi mei sententiam in Scriptis meis prioribus declaravi. At
vero post exoptatissimum in solum natale Reditum, inter amoeni ruris otia,
Animum ad Philosophorum Libros adjunxi, ut illos Terminos Voces Artis in
Scholis usurpatas (quas ante parum intellexeram, ex conjectura, contextus open,
descripseram) plenius ediscerem. Itaque Lectoribus meis incredibile videbatur,
foeminam, in re Scholastica, tantum profecisse. * Quid multa? Hanc iniquorum
Judicum morositatem non moror: Nec adeo Mihi displicent mea Scripta, ut in
Ignem conjiciam. Nimirum, non sum nescia, optime cogitata, dicta, scripta,
facta etiam ipsa pulcherrima apud hoc saeculum vilescere. Scripta autem, Meum
praeferentia Nomen, mea esse, nec al^us cujusquam Autoris, Testis est
Excellentia Tua, testes sunt Domestici mei. Qui ad manum mihi adstant plane
sciunt, Me, nemine adjuvante, ex intimis Animi recessibus protulisse, quae
chartis illevi, statim perferenda dedi ad Librarios, ut nitidius
exscriberentur, atque ita mandarentur Typis. Inter Exscriptores istos, agnosco
nonnullos Orthographiae ignaros: inde multa irrepserunt errata in impressos
Codices. Neque enim vacavit Mihi, istis Temporibus, nec potui, medicinam
erratis adhibere: quae Lector aequus ac eruditus (uti spero) facile condonabit
corriget; Rerum potius, quam Verborum curiosus. Fui equidem, a teneris annis,
Bonarum Literarum, ac Otii Liberalis amans: ex quo me Consortis Tuae honore
dignata est Clementia Tua, Publico ferme abstinui. Peregre quidem Vixi, ante
post Conjugium; nonnunquam coetibus adsum Tuo jussu; paucis tamen familiariter
nota. Proinde caveant Censores mei, no de Hac Foemina quidquam temere
pronuntient. Me vero non multum movent aliorum censurae. Nolo vulgi encomia.
Oculi aegri splendorem non patiuntur. Virtutis Invidia comes. Haec apud Me
saepius revolvo: Tibi (Vir maxim) satis cognita. Cujus egregie Gesta, aeque ac
Mea qualiacunque Scripta, Lividorum vitio haud dubie deterentur. Tua Gesta
fuerunt in Campo; Mea Scripta in Musaeo: Tua, ante ora Militum Tuorum; Mea, in
conspectu Ancillarum. Sed finio. Deus ille Opt. Max. qui per tot Rerum
discrimina Clementiam Tuam, Me etiam, Salvam praestitit, Nos porro servabit
incolumes; Famamque nostram illibatam (pro summa sua Misericordia) serae
Posteritati propagabit.

Ita Vovet, Clementiae Vestrae Vxor Conjunctissima,
MARGARETA N. C:

PRAEFATIO.
QVum primum mihi institutum est Historiam scriber, Imperitiae meae been
Conscia, petii, ut per Dominum meum liceret in auxilium assumere disertum
aliquem Virum, reique Historicae expertum. Sed frustra. Noluit enim Clementia
ejus id mihi concedere, aiens, Me nullum unquam Adjutorem in caeteris meis
scriptis, habuisse; nec in Historia de Vita Ipsius habituram, nisi Illum
Secretarium; e quibus discerem res ejus praecipuas, ad Tempus usque quo me
Conjugem adscivit. At vero, inquam, Historia sic deficiet: Respondet Ille;
Veritatem deficere non posse. Rursum Ego; Rhetorica ornatur Veritas. Sed
saepius, inquit, Falsitas. Ita manus dedi, excitata maritali imperio, accinxi
me ad condendam summi Viri Historiam; tenui quidem stylo meo, sine verborum
slosculis, nullo exquisito ordine, sed Fide plurima: sciens Actiones Domini mei
tam illustres per se esse, ut non opus sit iis a cujusquam Eloquentia aut Art
splendorem mutuare.

Non me latet, Eruditos homines plurima tradidisse de Art Historica; atque
illos aegre laturos puto, praecepta sua negligi: Alios esse scio, quos
elegantia Sermonis, accurata Methodus in Historiarum scriptoribus vehementer
delectant; nec non, Politicae quaedam Observationes, Orationes perpolitae. Esse
alios credo quorum palato maxim sapiant proeliorum obsidionum mirae
descriptiones, consiliorum stratagematum longae ambages. Non licet Nobis esse
tam disertis ingeniosis. Summa rerum fastigia sequimur: Sine fuco fallaciis,
quae gesta sunt exponimus: Lectori judicium suum relinquimus: Cuncta Veritati,
nihil odio damus. Atque est illa, mea sententia, maxima Historiarum Virtus,
Veritas.

Inter omnes autem Historias, particularis ista de aliquo insigni Bello, aut
illustri Viro, mihi videtur praeferenda. Quales sunt admirabiles illi Caesaris
Commentarii. Eos ego lunge sequor. Ille scripsit Res a se gestas: Ego Res
Domini mei, partim mihi notas, partim ex Ipsius ore acceptas.

Sed quis ferat Foeminam Bella Proelia narrantem? Non dicam nunc memorabilia
foeminarum facinora, quae literarum monumentis consignata sunt: id tantum
affirmo, me optime paratam ad hanc Scriptionem accessisse, gnaram personarum,
locorum, rerum; ab Illo Hero instructam, qui magna Belli pars fuit: ideoque
spero me laudatam fore, aut certe excusatam.

Opus hoc in quatuor parts distributum est. Prima continet res praecipue
bellicas: Secunda, quae in exilio contigere: Domini mei quasi characterem,
habet Tertia: Dicta ejus, Observata quaedam melioris Notae, Quarta. Haec omnia,
quae his accessere, posteritati grata fore non dubitamus.

Amplior multo fuisset Liber iste, si suis Locis inseruissem amicas Regum
literas ad Dominum meum: Si prudentes Ipsius Declarationes: si graves
Inimicorum injurias: Si pellucida partis adversae mendacia memorassem. Sed
nolui legentibus taedio esse; quorum benevolentiam peto; quibus omnem opto
felicitatem.

Nobilislimi Illustrissimi{que} Principis, GUILIELMI, DUCIS NOVOCASTRENSIS,
VITA. LIBER PRIMUS.
QUandoquidem praecipuum mihi in hoc opere consilium est, Nobilissimi Domini
mei ac Mariti, Guilielmi, Ducis Novocastrensis, Vitam, cum rebus ab ipso
praeclare gestis, ad Posteros transmittere: eo me munere defuncturam spondeo
tanta cum brevitate, perspicuitate, veritate, quam fas sit a fido nec partibus
usquam favente Historico expectari. Nam nec affirmare sustineo, de quibus
dubito: nec subducere quae compertissma accepi.

Historiam Generis ejus, quod perantiquum sane ac inter nobiliores etiam
familias illustre fuit, Faecialibus nostris (quorum id magis proprium munus
est) retexendam enarrandam{que} relinquo: de eo nonnihil, sub finem hujus
operis, dictura. Interea tamen de Majorum proximis hic paucula praelibabo, quae
ad conciliandam infra dicendis lucem haud parum facere videantur.

Avi huic tanto viro fuere, ex paterna stirpe, Guilielmus Cavendicius, Eques
auratus, idem{que} Consiliarius, Camerae{que} Thesaurarius duobus Regibus,
Henrico scilicet VIII. Edvardo VI. deinde{que} Mariae etiam Reginae: ex materna
vero Cuthbertus, Dominus Ogle, Baro perantiquus, generis{que} ac virtutum
auctoritate conspicuus.

Patrem habuit Carolum Cavendicium, ex dicti Guilielmi siliis natu minimum,
Equitis aurati dignitate pariter ornatum: cui liberorum summa suere tres silii,
inter quos media nascendi sors Domino meo obtigit. Elato, dum adhuc infans
esset, primogenito; secundus, Dominus nempe meus, ad demortui titulum
caetera{que} primogeniturae privilegia jure haereditario successit. Supererant
ita{que} duo tantum fratres; quorum senior, de nomine Avi, Guilielmus
vocabatur; Carolus vero juniori nomen fuit paternum.

Educabantur autem hi duo Fratres, a prima us{que} pueritia, apud nobilissimum
illud conjugum par, Gilbertum, Salopiae Comitem, Mariam, eorum amitam. Diu enim
intercesserat inter Comitem illum Carolum{que} Cavendicium, Domini mei Patrem,
integra inviolata{que} amicitia. Quae originem duxit non solum ex duplici
utrius{que} stemmatis affinitate (dicta quip Maria, Caroli patris soror,
Gilberto Salopiae Comiti, nupsit: Georgius, Comes item Salopiae illius{que}
Gilberti pater, uxorem duxit Caroli matrem) verum exinde etiam, quod Carolus
Gilbertus, dum essent adhuc pueri, iisdem in aedibus simul ad humanitatem
instructi, postea{que} gemellorum instar adolescentes, in oras una
transmarinas, ut mores hominum multorum viderent urbes, peregrinati fuissent.
Ex quo tam diuturno convictu consortio{que} tanta animorum utrin{que}
accendebatur benevolentia, ut alterius anima in pectore alterius ad mortem
us{que} haerere videretur. Imo ultra mortem aliquandiu. Extincto quip
Gilberto, languere mox coepit Carolus, veluti{que} tam charo capiti superesse
non sustinens, intra unius anni curriculum ipse quo{que} fatis concessit.

Verum ad Domini mei Educationem ut revertar; ipsum tanto cum amore ac
indulgentia prosequebantur tum Parents, tum modo memorati Educatores; ut
pueritiam necdum egresso gratificari studerent usu eorum, quae teneram ejus
aetatem cum primis oblectarent: eo sane laudandi, quod nobile pectus ea
servitute non opprimerent, qua pleri{que} aut odium rerum bonarum contrahunt,
aut nimis humilibus assuefiunt. Exacto jam aetatis suae anno decimo sexto,
la insignibus Equitis Balnei, antiqui juxta ac honoratissimi ordinis apud
nostrates, decoratus fuit, quo tempore Henricus Princeps, Regis Iacobi
primogenitus, Walliae Princeps summa solennitate creabatur. Post paucos inde
menses, peregre profectus est, comitatu nobilissimi eruditissimi{que} viri,
Domini Henrici Wotton, quem serenissimus Rex Iacobus Oratorem Extraordinarium
tunc temporis legavit ad Sabaudie Ducem: qui Dominum erga meum ita animatus
fuit, ut ipsum quoties convivia celebrabat, in sibi proxima sede ad mensam,
honoris caussa, collocare dignaretur; in Angliam cum Oratore, jam tum rediturum
in aula sua detinere conaretur, permagnis domi militiae{que} honorum promissis.
Sed Orator, qui juvenis curam tutelam susceperat, eum post se relinquere
noluit, inconsultis super ea re Parentibus: qua ratione Dux permotus, discessui
tandem annuit; no discederet indonatus, ipsum equo Hispanico, cum ephippio
Phrygio, magni{que} pretii gemma, ex multis Adamantibus auro infixis, insigni
artificio confecta, ornavit.

Paucos intra menses post reditum juvenis in Angliam, Gilbertus, Salopiae
Comes, ex humanis demigravit; condito sub vitae finem testamento, cujus
Executorem Dominum meum constituit, annum aetatis suae vicesimum secundum eo
tempore agentem. Et intra ejusdem anni spatium decessit quo{que} Pater, Carolus
nempe Cavendicius, ut supra memoratum. Matter autem, suavissimo viri consortio
jam destituta, nec ullius alterius solatii capax, nisi quod ex filiorum
felicitate, ac spe nepotum, languenti moerore animo suboriretur; hortatibus
seniorem aggressa est, ut thalami sociam sibi mature compararet. Cui tempestivo
uti{que} consilio is prompt auscultans, delectum{que} haud minus materno ex
suffragio, quam coeco amoris instinctu faciens; virginem sibi in uxorem
accepit, Guilielmi Basset de Blore in agro Staffordiensi, Armigeri, ex nobili
perantiqua stirpe oriundi, unicam filiam ac haeredem, cujus perampla dote
(quemadmodum infra dicetur) facultates suas quamplurimum auxit. Peracto hujus
matrimonii foedere, ruri ut plurimum degebat; nullas alias sibi quaerens
voluptates, nisi quas exceptorum mensa lare hospitum charismata, benevolentia
vicinorum, asfinium consuetudo, ferarum venatio, alia{que} id genus honesta
oblectamenta suppeditarent: nec Londinum invisebat, nisi rarenter; idque
potissimum, ut Regni obsequium praestaret.

Sub illud tempus, beatissimae memoriae Rex Iacobus, Dominum meum ad altiorem
dignitatis gradum evehere certus, ipsum Mansfeldiae Vicecomitem Baronem de
Bolsover creavit: paulo{que} post mortem Jacobi, Carolus etiam I. (cujus nomen
inter optimos Reges in aeternum celebrabitur) eundem Custodem saltus de
Sherewood constituit, militiae in Comitatu Nottinghamiensi praefecit. Nec ea
benignitate contentus, Matrem ejus quo{que} Catharinam (extincta jam Iana,
altera e filiabus Domini Ogle, Salopiae Comitissa) paterno la, Baroniae
nimirum de Ogle, merito jure restituit. Qui honos, una cum amplissima
haereditate fundorum in Northumbria, annuis proventibus ad tria millia librarum
Sterlingarum assurgentium, postea in Dominum meum, ejus{que} haeredes
generals, de jure rediit.

Eo etiam tempore, regiae Majestati insuper placuit, Militiae in Provincia
Darbiensi praefecturam Domino meo ( Guilielmo, Devoniae Comite, ejusque
consobrino, qui eum honorem diu gesserat, e vivis jam tum la) defer. Quo
munere quum per longam annorum seriem summa cum laud perfunctus fuisset, idem
in manus Guilielmi, dicti Comitis filii successoris, qui body vivit floretque,
ultro transtulit: ea resignatione indicans, istam se provinciam primo
suscepisse, tamque diu sustinuisse, nulla alia de causa, nisi ut alii omnes ab
ea dignitate secluderentur, donec Guilielmus junior ad aetatem tanto muneri
parem pervenisset.

In his vero, ut omnibus aliis muneribus ad Rempubl. spectantibus, illud
potissimum sibi proposuit, totoque pectore egit; ut Regia jura nusquam non
sarta tecta conservaret; ut commissas suae curae provincias armis omnique alio
apparatu militari instrueret; utque justiciam unicuique ex aequo ac bono
administraret. Nec ullum mihi vel ex infima plebe dabitis, cujus petitioni
faciles non praebuit aures; quemve ad se seu relevationis, seu justitiae ergo
accedentem, voti non compotem dimisit.

Effluxerat haud multum temporis, ex quo praefectus militiae in Comitatu
Nottinghamiae factus fuisset, quum per intervalla celebratis jussu ejus
armilustriis, illic reperiebatur tantus armorum telorum{que} defectus, ut, ad
eum supplendum, Regi, de sententia Concilii sui secretioris, visum, pecunias
incolis imperare. Quo edicto, ex aequo aestimatis singulorum facultatibus, in
eum finem colligebantur nummorum quingentae plus minus librae Sterlingae: ex
Propraefectis tres seligebantur, qui pecuniam coemendis armis impenderent,
atque tum receptorum, tum impensarum rationem denique redderent. Hoc rite
facto, Dominus meus Clerico pacis in eo Comitatu imperavit, ut summam rationum
membranis publica inter acta primum inscriberet, deindeque in proximo
Irenarcharum conventu publico divulgaret: hocque, ut populo clare innotesceret,
quam commode, quam juste erogatum fuisset istud leve vectigal. Quo facto regii
edicti aequitatem atque prudentiam palam demonstrabat, sibique conciliabat
summam populi benevolentiam. Intra paucos inde annos, clementissimus Rex,
Carolus I. in Domini mei fidem erga se in omnibus praestitam, nec non
Reipublicae causa been navatam operam gratiose respiciens; eum Novicastri
Comitem, Baronem de Bothal Heple creare dignitus est. Quas novas dignitates is
ita vicissim ornabat virtutum suarum splendore, ut deinceps, anno scilicet
1638. ab eodem Rege in aulam vocatus fuit: ibique non solum Principis Walliae
juventutis Rector constitutus, sed in Consiliariorum praeterea secretiorum
numerum adscriptus. Quibus quidem muniis quo melius sinceriusque vacaret, omnem
aliorum negotiorum solicitudinem, imo omnem suarum etiam fortunarum rei{que}
familiaris curam (quod ei damno haud exiguo cessit) prorsus abjecit: nil sibi
antiquius ducens, quam Domino suo summa cum diligentia ac integritate
inservire, se sua{que} devovere mandatis illius honest exequendis.

Vix triennium permanserat in hac tranquilla vitae condition, cum Scotorum
pleri{que} in Principem furiis quibusdam incitati, discordiis{que} civilibus
omnia perturbare ac permiscere gestientes, bellum nefarium moliuntur. Rex vero,
ut mature tam funestos motus reprimeret, rebels ad obsequium vi redigeret,
exercitum conscribere compulsus. Sed deerat argentum, regio aerario tunc
temporis plane exhausto. Necessum itaque habuit, subsidii nonnihil petere a
fidelibus subditis, eis potissimum, qui nobilitate ac divitiis eminebant. Inter
quos Dominus meus haud minus december millibus librarum Sterlingarum monetae
Anglicanae Regi mutuo dedit: nec eo contentus auxilio, Equitum insuper turmam,
quae ex centum viginti militibus ac generosis constabat, ad militiam
contraxit;, sic jubente Rege, Berwicum us{que} (ultimum Angliae, munitissimum
totius Britanniae oppidum) duxit. Ubi regiae Majestati placuit, istam Nobilium
turmam sui favoris charactere adeo prae caeteris insignire, ut eandem ex sui
tantum ipsius imperio regi, nec ab ullo alio e ducibus dependere, se velle
palam declaraverit. Cujus rei ratio talis erat.

Comparatis jam, justa{que} armatura commeatu instructis suorum legionibus,
haud mora Rex edicit, ut omnis Equitatus propere in Scotiam contra perduelles
progrederetur: locum{que} simul designat, ubi copiae, in itinere uti{que}
sparsim ducendae, in unum rursus coirent. Quo cum convenissent, Dominus meus
unum e suis Guilielmum Carnaby, Equitem Auratum.
, virum Equestris ordinis, misit ad summum Equitatus Ducem, ut ab eo civiliter
quaereret, quonam in loco, caeteras inter turmas, sibi cum suis reliquum
itineris conficiendum vellet: responsum excepit, proxime post turmas sub Ducum
praecipuis militantes. Quod aegre ferens Dominus meus, sibi{que} id honoris
jure deberi existimans, ut in front potius quam tergo exercitus collocaretur;
Praefecto renunciabat, se sub Principis vexillo militare, ideo{que} iniquum
fore, si alicui nisi superioris census postponeretur. Nolebat autem Praefectus
a sua sententia recedere; Dominus meus, suspensa in aliud tempus injuriae hujus
vindicta, signo{que} Principis lanceae sui Domini Gray, Baronis Gray fratris.
vexilliferi mox detracto, illius voluntati parebat: rem sibi minoris fore
dedecoris secum reputans, si cum complicato vexillo aliquantisper maneret, quam
si Principis, ac Domini sui dignitatem ab ullo violari diminuive pateretur.

Caeterum, absoluta utcun{que} isthac expeditione, omni{que} equitatu in regia
castra recepto, Praefectus suam querelam super ea re detulit ad Regem: qui,
probe intellecta dissidii causa, tantum aberat a denunciando aliquid grave in
Domini mei caput, ut e contra ipsius prudentiam impense laudaverit,
ulterioris{que} honoris gratia coram statuerit, ut inposterum isthaec turma a
nemine regeretur, nisi a seipso. Ex eo ita{que} tempore in exercitu Dominus
meus permansit, Regis tantum imperio obnoxius: postquam Scoti rebels ad
debitam regiae Majestati obedientiam redacti fuissent, honorifice ad suum
munus, Principis nempe regimen, reversus est.

Eo etiam tempore regius exauctorabatur exercitus. Dominus vero meus, memoriam
renovans modo dictae injuriae sibi ab Equitatus Praefecto illatae, ratus{que}
adesse nunc opportunum tempus vindictae; quo suam existimationem vindicaret a
contemptu, eum ad singular certamen provocavit. Et ille se in arenam lacessiri
indignatus, locum tempus duelli, consentiente simul provocatore, haud gravatim
praestituit. Quid plura? Prior in arenam descendit Dominus meus cum suo Secundo
Domino Francisco Palms.
(sic la duellionum assessores) sed hostem ibi non invenit. At paulo post
alter e secundis apparuit; sed solves. Unde Domino meo pronum erat conjicere,
rem Regi interim detectam fuisse, id{que} ab aliquot ex amicis Antagonistae.
Nec eum fefellit conjectura. Mox enim uter{que} jussu Regis in custodiam
conditus est, nec inde dimissus, donec, ejusdem suasu, depositis utrin{que}
inimicitiis, in mutuam benevolentiam rediissent.

Quartus jam annus erat, ex quo Dominus meus se regendae Principis juventuti,
aliis{que} aulicis muneribus (in quibus omnibus honest exequendis no minimam
sui officii partem non implebat) primum addixerat; cum ab amicis secreto
admonitus suit, infaustissimum illud, omni{que} scelerum genere notatissimum
Parliamentum (quod Rex non ita pridem convocarat, cujus{que} immanitati ac
dirae ambitioni nostra Britannia debet, quicquid miseriarum calamitatum nupero
bello civili passa est) clandestino quidem, fixo tamen consilio statuisse,
ipsum regimine Principis contra fas jus exuere. Huic igitur discrimini ut
tempestive obviam iret, ac perniciosas hostium insidias matura prudentia
eluderet; petiit simul{que} obtinuit a clementissimo Rege veniam se tantae
dignitatis possessione ultro abdicandi, aula{que} relicta redeundi ad minus
invidiosam ruris solitudinem. Evitata hunc in modum, quae suo capiti
impenderat, procella; ineunte tum anno AErae Christianae quadragesimo secundo
supra millesimum sexcentesimum, in villam haud minus centum milliaribus a regia
distantem se pacate recepit: spem animo fovens, se illic, dum domesticis
solummodo curis vacaret, omnemque tristitiam conaretur suavissimo conjugis ac
liberorum consortio excutere, summo otio tranquillitate perfruiturum. Sed
aliter optimo maximoque Numini visum est. Nam intra paucos inde menses, nuncium
a Rege (quem indignissimis injuriis ac contumeliis onerare jam tum occeperat
memoratum modo Parliamentum) excipit, quo quam ocissime Kingstoniam ad Hullam,
vulgo Hullam (oppidum scilicet ad ostium fluminis Hullae situm, ubi in
munitissima arce regium tunc temporis erat armamentarium) contendere strictim
jubebatur. Haud mora Principis voluntati obsequens, profectionem adornat,
datque se in viam concubia nocte, vestibus ignotis, servisque omnino duobus;
reliqua familia quid moliretur Dominus, aut quo tenderet, prorsus inscia.
Postera luce Hullam ingreditur, ab aedibus unde exierat haud minus quadraginta
milliaribus distantem: Indeque litteras ad uxorem extemplo mittit, eam quo se
receperat admonentes.

In Soppidum ita secreto admissus, ad strenue exequenda Regis mandata se
protinus accinxit; ac paucos intra dies tantum in arcana ista profecit cum
oppidanorum praecipuis negotiatione, ut ad arcem illam cum armis ac
munitionibus in potestatem Regis pacate tradendam nihil jam deesse videretur,
praeter nova ejus praecepta, amplioraque, quam quae primum acceperat,
diplomata, in pacti sanctionem. In eum igitur finem, Regi apud Windesoram tunc
temporis commoranti, per expeditum nuncium Dn. Mazinum, tribunum.
, diserte aperuit, quam prosper hactenus demandatum sibi negotium
transegisset, quid ultra peragendum restare videbatur, quo res tandem ad
optatum finem perduceretur: minim utique dubitans, quin in re tanti momenti
Rex aut ipse confestim eo veniret (quod haud difficile factu erat, ni Rex sua
consilia aliorsum divertisset) aut rescripto saltem sibi renunciaret, quid
ulterius fieri vellet de oppidi deditione.

Sed ea spes ocyus evanuit. Rex enim, alieno forte consilio in diversum
abductus, novum priorique plane contrarium remisit mandatum; se nimirum velle,
ut Novi-castri Comes (sic enim Dominum meum deinceps nominabo) relicto quod
intenderat facinore, morigerum se praeberet praeceptis Parliamenti. Unde mox
prodiit edictum, ut dicto die praesentem se sisteret in Superiori Ordinum
consessu; ac nuperi sui ad Hullam furtive occupandam incoepti rationem
redderet, coram aliquot e Proceribus, ad id delegatis. Quibus cum nihil se,
nisi quod a Rege ipso imperatum fuerat, ea in re egisse respondisset; ipsumque
simul protulisset Diploma Regium in sui vindicationem: accusatorum laqueis
facile se expedivit, ex judicio indemnis evasit.

Deinde, prius impetrata Regis venia, iterum in praedii solitudinem, tanquam in
portum, alacriter secessit: sed no illic quidem liberum a curarum jactatione
respirandi spatium diu reperturus. Vix enim quatuor effluxerant menses ab
ipsius recessu, cum Rex pientissimus, a Parliamento, clavum imperii caeteraque
sacri Diadematis jura scelerate sibi vendicante, indignissime exceptus;
importunisque plebeculae, ab eodem ad defectionem subornatae, tumultibus
palatium suum Londini deserere coactus, se contulit Eboraeum: ablegata interim,
quo procellam melius devitaret domesticam, in oras transmarinas Regina.

Ubi Eboracum perventum est, frequens Optimatibus oppidum fuit, de Regis salute
adventuque gratantibus. Quibus nec sero, nec injussus tamen, interfuit quoque
Novocastrius. Cui Rex, post triduanam cum praecipuis amicorum de rebus suis
consultationem, Praefecturam Novi-castelli, cum huic conterminis quatuor
Provinciis, Northumbria scilicet, Cumberlandia, Westmorlandia, Episcopatu
Dunelmensi, demandavit. Is vero ad capiendam Oppidi illius Praefecturam
properavit: quanquam justa militum manu, armisque la, tam arduo muneri
sustinendo requisitis, omnino imparatus. Neque etiam, cum eo pervenisset, aut
necessariis ad belli apparatum munitionibus commode instructum oppidum; aut
Populi animos suo incoepto valde propitios invenit. Caeterum his
difficultatibus minim exanimatus, in suscepto negotio progreditur. Maluit enim
incertam fortunae aleam audenter subire, seque in media hostium tela devovere;
quam quod cum fide sibi impositum erat ab optimo Rege, aut per ignaviam
deponere, aut deserere propter persidiam. Oderat praeterea improbam eorum
solertiam, qui civilis discordiae incendiis ardenti Patriae far praesidium
non audent, no eadem communi ruina ipsi quoque involvantur: de sua tantum
salute solliciti in publicis malis, nec alterutri ex partibus palam addicti,
aut proprios intra parietes, altioris prudentiae specie, se abscondunt; aut
(quod magis adhuc detestandum) versatili ingenio scenae inserviunt, ac soli
adblandiuntur orienti. Sed eo unde digressa sum nunc redeundum est.

Novocastrius igitur, in Oppidum illud, unde titulum suum desumserat, haud
aegre receptus; eo convocatis mox omnibus, quos seu clientelari jure, seu
arctiori meritorum vinculo sibi noverat devinctos, cum eis tam prudenter, qua
auctoritate, qua hortatu, egit; ut, paucis diebus haud contemnendam militum
manum, Equites nempe supra centum viginti, Peditumque cohortem proper
millenariam, collegerit, hisque Centuriones praefecerit, rei militaris haud
imperitos. Horumque auspicio Oppidi illius Praefecturae initiatus, copias suas
quotidie auxit, Oppidumque ipsum tormentis bellicis, aggeribus, omnisque
generis munitionibus firmavit; loci Praetore D. Iohanne Marlaeo, Milite.
(quem in eo munere per biennium deinde auctoritate sua continuit; ut virum
consilio maturum, regiisque partibus summopere addictum) una cum caeteris
Senatoribus, eo in opere auxiliares manus suppeditante. Tinmuthae quoque
Castellum, ad ipsum Tinae fluminis ostium haud procul Novocastro situm,
praesidio munivit: idque eo potissimum fine, ut hostibus praeriperetur Portus
ille nobilis, quem Tina efficit, sua profunditate maximi etiam oneris navigia
admittens, ita defendens, ut nec tempestatibus facile jactari, nec vadis
afflictari possint. Et hujusmodi haud magnis quidem, confiteor, at nuperrime
vix speratis, industriae suae successibus animatus; non solum stationi
propugnandae continuo invigilavit, militesque curavit in officiis militaribus
quotidie exercendos: sed vires etiam suas indies augere, regiamque causam
ulterius extollere, summis conatibus contendit. Interea tamen nemini mortalium
(quod sciam) vel minimum injuriae aut intulit ipse, aut ab ullo ex eis, in quos
imperium habebat, impune inferri passus est: verum contra aequi servantissimum,
suavissimis moribus pergratum se praebuit omnibus; ut plerorumque tam ex
Oppidanis, quam e ruricolis, voluntates studia in se promeritus sit, assecutus.

Inter haec illi relatum est, concitatum esse a seditiosis quibusdam tumultum
inter rusticos, qui militiae nomina dederant, in Episcopatu Dunelmensi. Is
itaque, cum expedita suorum manu, ocyus eo ad-volat, ut mature fraenos
injiceret multitudini in duces la ferocienti. Id quod auctoritate sua
prudentia facile praestitit. Interim vero accidit (quod in transcursu animi
gratia hic commemorare visum est) unum e rusticanis, Comitem tunc paulo
familiarius alloquentibus, hominem ingenii quidem haud infaceti, per jocum
dixisse; Comitis ipsius praesentiam sibi perjucundam; Optare tamen, ut longius
abesset illius Comitatus; milites nempe, quos Comes secum adduxerat, aegre se
far subinnuentem.

Sedato eo tumultu, oculisque in primos istiusmodi motuum fontes ac seminaria
praecipua conversis; regimini Ecclesiastico, sicut in illo Episcopatu, ita in
omnibus aliis locis intra commissas curae suae Provincias, sedulo prospexit:
Haud ignarus scilicet, nil aut regnantibus gravius esse, aut perniciosius Reip.
quam plebem in Schismata Factiones, per diversas de rebus sacris opiniones,
novaque superstitiosorum dogma, divisam; nilque solennius rerum novandarum
studiosis, quam in titulum belli, quod impie moliuntur, Religionem nescio quae
arcana Conscientiae dictamina palam praetexere. Huic itaque jam passim se
diffundenti malo ut quamprimum occurreret; communicatis cum eruditissimo illo,
juxta ac pientissimo viro, D. D. Cousins, Ecclesiae Petriburgensis Decano, body
vero reverendissimo Episcopo Dunelmensi, super ea re consiliis; hanc ei spartam
legavit, ut neminem ex subditis ditioni suae Concionatoribus permitteret, aut e
suggestu effundere, aut alias vulgi animis ingerere quidquam, quod sacratam
Regis personam, Ejusve Reipublicae administrationem ullatenus diffamare
videretur; si qui e contumacioribus, in justissimam Regis Ecclesiae causam, de
qua tunc certabatur, concionando invehi auderent; in hos severe pro merito
criminis animadverteret. Nec muneri huic pro viribus exequendo defuit optimus
iste Praesul, sed tanta prudentia vigilantia usus est linguis factiosorum
fraenandis, ut postea Ecclesiae pax etiam inter arma viguerit.

Jactis in hunc modum Praefecturae suae fundamentis, temporis haud multum
effluxit, cum exiguum quidem, ast opportune delatum pecuniae subsidium, doliolo
scilicet inditam Ducatorum summulam (valour quingentis circiter libris monetae
Anglicanae parem) una cum armis nonnullis (quorum tamen maxima pars Regi
consignabatur) a Regina, apud Belgas tunc commorante, accepit. Quam pecuniam
mox, facta pro uniuscujusque dignitate ac meritis partitione, Copiarum suarum
Tribunis Centurionibus, ut in obsequio fideque melius confirmarentur, erogavit.
Arma vero, prout Regina jusserat, Regi transmisit; adjuncta in eorum custodiam,
no ab hostibus in itinere interciperentur, unica illa Equitum turma, quam non
ita pridem contraxerat in sui satellitium; hoc tamen mandato, ut, peracta ea
expeditione, ad se illico rediret. Sed Regi aliter visum est. Is enim eam
deinde turmam, ad vires suas augendas, apud se detinuit.

Eodem proper tempore, in vicinum Novo-castello portum tuto provehebatur quoque
navigium, armis, idoneis praelio campestri tormentis bellicis, clavis Danicis,
nitrato pulvere, aliisque id genus munitionibus onustum; ad Regem nostrum
auxilii ergo transmissum a serenissimo Danorum Rege, melioribus partibus
favente. Haec igitur arma secum detinere, in la usus reponere consultum duxit
Novocastrius; ut ad manus haberet, quibus majores adhuc suorum copias, de novo
describendas, instrueret. Posteaquam scilicet rebellionis nefas, morbi instar
Epidemici, omnem pervagari Britanniam, ac utriusque Ordinum in Parlamento
consessus discordias odiaque in Regem magis magisque in dies exardescere
observasset; suumque de ferendis Regi suppetiis consilium cum amicorum
affiniumque praecipuis communicasset: firmissime secum statuit, grandiora adhuc
aggredi facinora, justumque Exercitum armare, in optimi Regis defensionem. Quod
cum Majestati Ejus per expeditum nuncium impertivisset, Rex consilium alacer
suo suffragio comprobavit, confestim remisit Diploma, quo eum summo imperio in
omnes seu jam tum ad militiam conscriptas, seu inposterum conscribendas vires,
non solum in partibus Angliae Septentrionalibus ultra Trentam fluvium sitis,
verum aliis etiam nonnullis e citerioribus, Lincolniensi nimirum,
Nottinghamiensi, Darbiensi, Lancastrensi, Cestrensi, Leicestrensi, Rutlandiae,
Cantabrigiensi, Huntingdonensi, Norfolciae, Suffolciae, Essexiae Provinciis,
ornare dignatus est. Sed auctoritate sua eidem liberum fecit, ut Equites
Auratos ad arbitrium crearet, monetam cuderet, typisque item uteretur, quoties
alterutrum ex his videretur emolumento Regis conducibile. Qua perampla
profecto, tantum non regia potestate is ita modest ac caute utebatur; ut eam
perraro, nunquam nisi quum Regis utilitati atque honori esset ex necessitate
sic litandum, exercuerit: nec ingenti ex illo Nobilium numero, qui sub signis
suis strenue militabant, plures duodecim ad Equestris Ordinis dignitatem, toto
belli tempore, evexerit.

Ejusmodi auctoritate munitus, statim ad se praelio idoneos cum armis coire
praecepit: paucisque septimanis, octo haud minus millia justae armaturae
Peditum Equitumque nomina dedere. Quos recensitos haud procul Novocastro sub
Tribunis Centurionibus distribuit: tantumque rerum bello necessariarum
apparatum fecit, ut nunc in turmas legesque agminis severe dispositis militibus
deesse nil aliud videbatur, nisi ut ad aliquam expeditionem jussu Imperatoris
educerentur. Nec multo dehinc, sub initium nempe mensis Novembris Anno 1642.
evenit, ut, tunc in deterius dietim ruente Regni statu, nil nisi defectionem ac
bellum caedesque spirantibus seditiosis, maxim in Comitatu Eboracensi;
plerique ex Nobilibus ejus Provinciae, mature saluti suae prospicientes,
deserta villarum solitudine, Eboracum (moenitam sane ac praegrandem, at necdum
satis munitam Urbem) veluti ad asylum, confugiebant. Quo cum pervenissent,
simulque audivissent, Novi-castri Comitem Boreales Angliae regiones in pace
obsequio conservasse, Exercitum porro expediisse, in ulteriorem contra Regem
concitatae multitudinis repressionem: continuo ad ipsum mittunt Delegatos
aliquot (nobili prosapia oriundos, negotiis pares) qui ab eo auxilium peterent,
orarentque, ut, relicto Novi-castri praesidio, Eboracum versus cum Exercitu
promovere festinaret. Quorum votis ipse haud difficilem se praebuit; cum eisdem
prius instituta, de aequissimis quibusdam, Regiaeque causae percommodis
conditionibus, eorum ex part observandis, stipulatione. Neque mora, cunctis
quae ad hanc expeditionem necessaria erant praeparatis; relictisque tam in
oppido Novi-castri, quam Tinmuthae castello, Hartlepoliae quoque (maritimo
pariter Emporio, cui portus adjacet, omnis navigii capax) aliisque quibusdam
locis in ea regione, Praesidiis: primo conscripsit, typisque mandavit
Declarationem, qua tum rationes, quibus fuisset ad suscipiendam Eboracensium
defensionem adductus, strictim explicuit; tum intimum animi sui sensum
(scilicet, arma se suosque induisse, nulla alia de causa, nisi ut sacram Regis
Personam ac dignitatem, Reipublicae salutem, Ecclesiaeque Anglicanae pacem
irent tutatum) in lucem oculosque omnium candid protulit; simulque causam
aperuit, cur nonnullos in legiones suas admiserit Romanae fidei addictos:
deindeque castra refixit, ad praestitutam diem totius Exercitus mole Eboracum
contendit. At Hostess interea properanti viarum angustias intercludere haud uno
in loco, sed ubique incassum, tentabant: maxim vero in ipso Episcopatus
Dunelmensis Agrique Eboracensis confinio, ad pontem quendam ( Pers-bridge vulgo
dictum) Teisi flumini superstructum. Ubi Hothamus, a Parlamento tunc Hullae
praepositus, cum mill quingentis Rebellium, praelio fractus fuit, inque fugam
conversus; idque virtute potissimum D. Thomae Howard Guilielmi Lambton,
Militis, quos duabus suorum legionibus, Equitum uni, alteri Peditum, ad pontem
illum occupandum praemissis praefecerat Novocastrius. At victoriae hujus
laetitia cito in luctum vertebatur, ob praematuram nobilissimi illius juvenis,
Thomae Howard, Equitum Tribuni, mortem: qui in eo praelio cecidit, globulo
plumbeo transverberatus. Novocastrius autem, ita superato fluminis impedimento,
copiarumque hostilium, quae pontem insederant, reliquiis Tadcastrum usque, in
quo praesidium e suis habebant, fugere compulsis; residuum itineris sine ullo
discrimine confecit. Et Eboraco jam appropinquans, in planicie quadam ipsis
moenibus commode vicina, paululum constitit; totumque Exercitum in ordines
jussit ire. Ubi Cumberlandiae Comes, qui militiae istius Provinciae tunc
praeerat, honorifice ipsum excepit: D. Thomas Glemham, Miles, vir bello
inclytus, eoque tempore Praefectus Eboraci, ingenti Nobilium numero stipatus,
Urbis portarum claves, in honoris obsequii signum, illi in manus tradidit.

Jamque in Urbem triumphanti similis, insigni cum laetitia plausuque civium
exceptus; confestim (sub finem scilicet mensis December Anno Domini 1642.)
consilium inire coepit, quid facto esset opus, ut publicam Regis Patriae
causam, cui omnes intenderat curas, porro promoveret; cum primis vero unde
pecuniam commeatum compararet, ad suorum sustentationem: minim ignarus, quam
difficile sit, Exercitum vel intra debitos obsequii ac reverentiae limits
continere, vel a rapinis populationibus refraenare, nisi stipendia Dux alimenta
militibus ex ordine suppeditaverit. Re itaque diu ac pensiculate inter Primores
la, tandem in hoc conventum est; ut aliquot e Nobilium censu seligerentur,
qui militibus solvenda vectigalia populo, facultatibus singulorum aestimatis,
irrogarent; simulque auctoritate munirentur, si damni quid cuivis vel infima ex
plebe illatum esset a militibus, id ex aequo aestimandi resarciendi ex eorum,
qui intulissent, stipendiis. Hoc enim lunge videbatur aequius, quam si milites
aut alimenta ad arbitrium exigere a rusticis, aut ex rapto vivere
permitterentur. Et facile proinde ratio tam salubris consilii accepta est. Quo
severe coercita militum licentia, factum est, ut deinceps Provinciarum
Septentrionalium, incolae ab injuriis prorsus immunes, mediis etiam in armis,
degerent.

Postquam hoc consilio tam indemnitati Agrestium, quam suorum victui
Novocastrius providisset; quanquam tempestas anni (quip jam saeviebat hymns,
erantque in procinctu Saturnalia) Eboracensium vota, ut in ea urbe hyemaret,
hortabantur: noluit tamen diutius feriari, no milites inertia marcescerent in
stativis. Sed, nunciato, Hostium copias aliquot Tadcastrum (oppidum nec
incelebre quidem, nec amplius octo milliaribus dissitum ab Eboraco) se
recepisse, inibique insudare propugnaculis extruendis: extemplo castra movere,
eoque Exercitum adducere secum constituit. Oppidi hujus haud exigua pars,
maxim qua Orientem spectat, fluvio quodam, Wherfus nomine, alluitur: aestate
quidem nec praealtis, nec rapide fluentibus aquis formidabili; hyberno autem
tempore, ubi multorum rivulorum tributa excipere solet, tantae profunditatis,
ut nullum, nisi per constructum e saxis grandioribus pontem, aditum praebeat
Eboraco Tadcastrum venientibus. Hostess praeterea, diruto pontis hujus medio,
atque propugnaculo, unde maximae molis tormenta bellica in aggredientium ora
commode dirigerent, ad Orientalem fluvii ripam extructo, ita se muniverant; ut
nec subitanea incursione oppido expelli, nec arcta satis obsidione cingi posse
viderentur.

Caeterum his difficultatibus nequicquam territus Novocastrius, ab incoepto
noluit deflecti: sed Eboraco deductis commeatuque instructis copiis imperavit,
ut propere ad oppidum progrederentur, profectionem in hunc maxim modum
ordinarent. Jussit nimirum, ut Equitatus sui pars maxima, Hypostratego Duce,
per ipsum noctis silentium, Wetherbaeum, oppidum mercatu satis insigne, quinis
supra Tadcastrum lapidibus ad Occiduum situm, ponteque lapideo trajiciendis
militibus percommodo instructum, recta tenderet: postera vero aurora, inde per
Occidentalem fluminis ripam regressa, Tadcastrum cum toto agmine prospectaret,
quasi Rebels in campum provocatura. Promisitque, se omnem interea Peditatum,
cum nonnullis Equitum turmis, tormentisque majoribus, Orientali lateri ejusdem
Oppidi admoturum: ut castris suis sic inclusi hostess, hinc illinc eodem quasi
momento temporis premerentur. Id vero consilium ratione prudentius, quam
executione felicius suit. Quanquam enim Novocastrius ipse, quod sua ex part
susceperat, impigre praestitit, a primo lucis exortu ad vesperam usque tormenta
in Rebellium aggeres displodere non intermisit: Hypostrategus tamen, utrum ex
negligentia an perfidia incertum est, muneri suo prorsus defuit; ut hostess ad
sui deditionem (quod sperarat Comes) non potuerint compelli.

Attamen non prorsus huic obsidionis quasi praeludio utilitas abfuit.
Perduelles enim impavido Novocastrianorum accessu perterriti, reputantesque se
diuturnae obsidioni ferendae impares sore; propugnaculo, ipsoque fluminis
trajectu vecorditer desertis, proxima nocte clam aufugiunt, scelerataque
condunt capita in Castello quodam, Cawood nominato, quod ad nonum milliare a
Tadcastro, parique propemodum intervallo ab urbe Eboracensi abest, cui validum
e suis praesidium antea induxerant. Fugientes vero insequi, suis intutum duxit
Novocastrius, sibi inconsultum. Quip Exercitui ferme inaccessum erat illud
Castellum: utpote foedis undique cinctum paludibus, ad ipsum duorum amnium,
Ousae scilicet Wherfi, (qui tunc temporis quoque plus justo abundabant)
confluvium situm. Et ille, loci istius longam obsidionem magno sibi ad caetera
impedimento fore, praevidit. Postera igitur luce in deserta ab hostibus castra
succedebat, atque illic per aliquot dies, tum ut spatium militibus daret ad
quietem, tum ut eam Provinciae partem in obsequio ac fide adversus Regem
stabiliret, commorabatur.

Deinde, sub initium nempe mensis Ianuarii Anno 1642. Pontem fractum, vulgo
Pontfreit, (oppidum scilicet in Occidentali Comitatus Eboracensis part
positum, ac rupi affixo crebrisque propugnaculis validissimo Castro munitum)
cum Exercitu ingressus; ibi aliquandiu haesit. Necesse enim habuit vires suas,
crebro supplendis praesidiis haud parum imminutas, reficere: milites in stativa
disponere in ea Provinciae part, quae inter modo memoratum Castellum, Cawood
dictum, Hallifax, Bradford, Leeds Wakefield, in quibus omnibus Rebels
praesidia suorum collocarant, interjacet. Quip hoc pacto fore arbitrabatur,
ut nec copias suas nimio a se invicem intervallo dividere, nee in circumvicinis
viculis degentes Regis amicos incursionibus hostium obnoxios relinquere
cogeretur. Sic itaque rebus ordinatis, Tadcastrum Pontem-fractum validis
praesidiis militum, aggeribus, tormentis, aliisque id genus munimentis, ad
tuendas urbes excogitatis, tempestive confirmavit.

Inter hos dies etiam, cum Newarkam, (Oppidum satis amplum, ad Australem
Trentae fluminis ripam, in agro Nottinghamiensi, situm) nondum ab host
occupatam, excipiendo tamen praesidio percommodam esse cognovisset; eo cum
delecta suorum manu profectus, tam Oppidum ipsum, quam huic imminens Castrum
Stationariis, qui utrumque ad extrema usque pro Rege custodirent, opportune
implevit. Hocque eo consilio fecit; ut in Regiorum commoda liberum, aliis vero
clausum servaret nobilem, in ea regione unicum illum rapidissimi fluminis
trajectum, qui Oppido subjacebat: simulque haud exiguam vicinorum Comitatuum,
Nottinghamiensis videlicet Lincolniensis, partem quoque sub imperio suo
contineret. Nec multo post, ut modicum commeatus armorumque supplementum, quod
Novi-castri ex arce sibi deferendum praeceperat, acciperet; Eboracum reversus
est. Unde confestim Baronem Ethyn, Exercitus sui Hypostrategum, cum satellitio
Equitum eo misit, ut supplementi illius custodiae invigilaret in itinere. Qui a
valida Perduellium manu, ad pontem quendam, vulgo Yarum-bridge dictum, quem
Hypostrategus in itinere destinato transmissurus erat, occupandum praemissa,
ferocissime impetitus; eos praelio fudit, multis caesis, pluribus captis. Eaque
victoria, armis signisque hostium potitus, peracto feliciter negotio, quod
imperatum erat, Eboracum summa cum laud rediit.

Novocastrius vero, sic reparatis viribus, paucisque deinde ad quietem diebus
datis militi; ut Reginam ex Hollandia jam tum redeuntem, in alto jactatam, ad
Orientales Provinciae Eboracensis oras propediem appulsuram, per datas a Rege
litteras, cognovit: castra movit, viamque illorsum capessit; ut ad tutandam
Majestatem ejus, ubi ad terram class perveniret, praesto esset cum Exercitu.
Nec optato expeditionis hujus eventu frustrabatur. Nam paulo post, Regina,
ingentis tempestatis, qua diu per medium freti agitabatur, periculo defuncta;
in portum quendam ( Burlington Bay vulgar nomen est) ad littus Orientale
Comitatus Eboracensis situm, ex alto invecta est. Vixque arenam primo pede
libaverat, cum Sacrilegi Rebels, qui ipsam per aequora etiam furibundi
insequebantur, class ad littus admota, missilia e navibus Praetorianis in eam
ingessere; nec citius tormentis in ipsas aedes, quas hospitii ergo subibat,
collineatis fulminare cessabant, quam illa ad vicini tumuli, qui extra telorum
jactum erat, asylum divertisset. Hic memoratu, imo admiratione summa
dignissimum est; inclytam hanc Reginam, tot tantisque periculis undique
impetitam, adeo tamen infracto omnemque metum dedignante animo fuisse, ut eadem
Majestatis constantia, quae in solio sedenti solebat adesse, tunc pene
pereuntem comitabatur. Nec dubitare poterant, quotquot magnanimitatis ejus in
illo discrimine testes fuere; quin Heroicus invictissimi Patris, Henrici nempe
illius Magni (cujus gloria per posteritatis seriem inoffensos aget cursus)
Spiritus transmigrasset in Filiam. At Novocastrius interea, ut tantam virtutem
in Clementissima Domina sua periclitantem ex impiorum manibus eriperet, quanta
maxim celeritate potuit, copias suas haud procul a littore explicuit; eamque
discrimini ita subductam, suorumque agminibus cinctam, ad aedes, ubi clementius
tractaretur, pro officio suo comitatus est. Paucis deinde Reginae, non ad
reparandum animum, sed circumactum pelagi erroribus caput somno ac quiet
componendum, diebus datis; ipsam lentis itineribus Eboracum honorifice deduxit:
urbem eam ingressus sub finem mensis Martii Anno 1643. Quo tempore etiam, ut
Reginae aerarium diutinae peregrinationis impensis jam tum pene exhaustum
rescivit; tria admodum millia librarum Sterlingarum Majestati Ejus dono
obtulit: quae illa vultu hilari, benigno animo accipere dignata est. Ad Regem
praeterea armorum ac muniminum haud exiguum supplementum, quod ex Hollandia
secum adduxerat Regina, recta transmittendum curavit: additis ad eorum
nobilissimi pariter viri, D. Percy, Baronis (qui antea a Rege Oxonio missus, ut
reduci in Angliam Reginae omnem operam studium navaret, eam ipsam captabat
redeundi opportunitatem) tutamen Equitibus mill quingentis. Quos Rex postea,
ad augendum suorum numerum, apud se detinuit.

Inter haec Novocastrius, utpote qui hostess ratione ac monitis revocare ad
saniorem mentem, quam vi armis frangere, nec minus gloriosum, humanitati magis
consentaneum esse semper duxerit; privato commercio cum Castri cujusdam, (
Scarborough Castle incolae la) navium stationibus commodissimo portui
imminentis, Custode adeo prudenter egit, ut eum nudis argumentorum momentis
ejus, cui antea adhaeserat, erroris convictum, ad sui suorumque Castri ipsius,
cum omni apparatu bellico, deditionem incruentam compulerit. Quo quidem
facinore egregie sui ipsius gloria litabat, Regiarum partium emolumento.
Castrum quip illud, tum situs ratione, tum artis operibus adeo validum erat,
ut muri neque tormentorum arietatione quassari, nec subter effossis cuniculis
subrui posse viderentur. Ad hoc, lunge lateque tam in circumjacentem
Eboracensium Orientalium regionem, quam in subjacentem maenibus portum suum
extendebat imperium.

Nec multo post, ut per secretos nuncios exploratum habuit, hostium Equitatus
summum Ducem, D. Thom. Fairfax, tunc Militem, body vero Baronem.
cum selectis suorum copiis, Excursionem e Castro Cawood (ad quod paucos ante
menses confugerant, Tadcastro, ut supra memoratum, exterriti) ut Parlamenti
praesidia quaedam in Occidentali Comitatus Eboracensis part inviseret
confirmaretque, destinasse: hoc inquam intellecto, confestim Nobilissimo viro,
D. Georgio Goring, Baroni, quem suo Equitatui dudum praefecerat, imperavit; ut
expedito Equitum agmine instructus, Eum medio in itinere, si opportunitas
daretur, invaderet opprimeretque. Atque ille hos in planitie quadam, quam
Seacroft Moor populares la, assequutus; quamquam militum numero lunge
inferior, in eos tamen tanto impetu invehitur, ut perruptis totius aciei
hostilis ordinibus, omnes ad unum pene profligaret. In eo praelio multi
Rebellium caesi; Captivorum numerus 800. aequabat: victorque armis signisque ad
december potitus, Eboracum sine ulla suorum clad rediit.

Novocastrius vero, uberiores adhuc ex hac victoria fructus colligendi avidus;
ratusque militum animis, dum spe atque audacia calerent, sibi utendum: validum
justaeque armaturae agmen e suis, ad novam in Occidentali ejusdem Provinciae
part moliendam expeditionem continuo emisit: Qui duobus hostium millibus,
diversis e praesidiis Parlamenti jussu extractis, ad nescio quod aggrediendum,
in quodam palustri loco, Tankerly Moor nominato, tunc forte in unum
congregatis, in via auspicato obviam facti; conserto cum iis praelio, magnaque
edita strange, secundam quoque, nec priori minus insignem victoriam, cum multis
captivis, ex acie retulere.

Hoc modo labefactatis Perduellium viribus, Novocastrius reliquum Exercitus
sui, quod in urbe Eboraco restabat, primo ad Oppidum Leeds, deinde ad
Wakefield, utrumque ab host jam occupatum, deduxit: ea quidem mente, ut ad
justam Regiae Majestatis reverentiam ac venerationem aut lenitate mitioribus
consiliis revocaret, aut vi saltem redigeret quotquot in ea regione defecerant
ab officio. Et Wakefield sine pugna ingressus; cum oppidum illud circuitu
peramplum, militum stativis percommodum comperisset: centurias aliquot e suis
in eodem signa defigere jussit. Deinde, ut primum cognovit, hostess, qui alia
quoque duo Oppida, haud multum inde Meridiem versus distantia, nec mercatu
ignobilia, Rotheram nempe Sheffield, occupabant, totos in eo esse, ut novas
contraherent copias, praecipuosque tum ex oppidanis, tum circumvicinae regionis
incolarum seditionis contagio inficerent: in animum induxit, scelerata eorum
molimina, antequam maturescerent, frustari. In eum igitur finem, sub medium
mensis Aprilis Anno Salutis 1643. ipse delectam Exercitus sui partem, commeatu
Tormentisque nonnullis instructam, versus Oppida illa (quip haud amplius
quatuor lapidibus ab invicem distabant) deducit: relicto interim in stativis
apud Wakefield residuo. Cui summum Equitatus Ducem, cum totius Exercitus
Propraetore ( Majorem Generalem body la) praefecit: ratus, id suorum ab
hostium incursionibus defensioni abunde suffecturum. Quanquam paulo post res
aliter quam sperarat, quemadmodum infra dicetur, cecidit: quod tamen Ductorum
eorum, qui tutandis castris maxim invigilasse debuerant, incuriae ac socordiae
merito imputandum.

Et primo Rotheram copiis, quas ipse ducebat, admotis; Oppidi ejus deditionem
sibi postulavit. Quam cum munimentis suis confisi hostess contumaciter
denegassent, tantam in eos qua minoribus, qua majoribus Tormentis a summo mane
ad vesperam usque incessanter fulminantibus impressionem fecit, ut armis sibi
aditu patefacto, Oppidum subsequente nocte victor ingrederetur. Hic permagnus
Captivorum numerus fuit: e quibus nobiliores in custodiam conjecti, reliqui
vero tam clementer tractati, ut ipsa lenitate quam virtute Victoris haud minus
superati, omnes (paucis tantum exceptis) rebellioni renunciantes, inque fidem
accepti, nomina regiae militiae dederunt, nec obsequium deinceps unquam
deseruere; multis postea exemplo manentes experiendi clementiam Ducis.

Vix quartum jam diem eodem loco quietem militi dederat, cum accessione novorum
copias refectas alterum quoque Oppidum, Sheffield nominatum, satis valida
quidem, licet vetustate haud parum corrupta arce munitum, circumsedere jubet.
Hostess vero, qui utrumque tenebant, nupera sociorum suorum fortuna, famaque
victoris territi, obsidionem far non audebant; sed raptim collectis sarcinis
in Comitatum Darbiensem clam profugere: Oppido arceque arbitrio Novocastrii
relictis. Qui Oppidanos, tametsi Regem erga seipsum male animatos, tam benign
habuit, ut plerosque eorum brevi ad fidem obsequium eximia humanitate
reduxerit; caeteris interim contra no mussitare quidem audentibus. Hicque novis
militibus rursum auctus, arcem hanc delecto e fidissimis suorum praesidio, de
novo erectis propugnaculis communivit; eique nobilem quendam exploratae fidei
virum praefecit, Provinciae ejus indigenam. Guiliel. Savil, Baronettum Militem.
Ad haec, ut primum ferri fodinas, cum officina machinis fusoriis, haud lunge
abesse ab eodem loco cognovit: ibi tam Tormenta bellica majora, quam alia
ferramenta sive tuendis, sive expugnandis urbibus excogitata, in suorum usus
conflari curavit.

Caeterum, Eccui unquam adfuit perpetua in dubiis rebus felicitas? Quemve e
summis etiam gloria florentissimis Ducibus, qui hactenus fuere, mihi dabitis,
cujus destinata salubriter consilia omni ratione potentior Fortuna interdum non
discussit? Vix quieverat ab ultima expeditione Novocastrius, cum triste nuncium
affertur; e vicimis praesidiis in unum agmen congregatos hostess, captata
illunis noctis opportunitate, iisque, qui excubias agebant, repent caesis,
irrupisse in Oppidum Wakefield: omnesque, quos ipse paulo ante in eodem
reliquerat (in quibus erat Equitum Praefectus, Baro nempe Goring, quem ille
postea, cum hostibus mutuo facta praecipuorum e captivis commutatione, in
libertatem asseruit) cum toto armamentario, omnique apparatu bellico, sub
imperium suum redigisse. Quo accepto, ingens solicitudo, pene jam luctus in
castris erat. At ille, nec quam sint ancipites rerum humanarum exitus ignarus,
nec rudis tractandi militares animos; milites la meliora hortatus, ad nova
consilia mentem suam convertit. Et, neu sub unum fortunae ictum totas vires sui
Exercitus cadere pateretur; quos secum adhuc sub signis habebat, omnes Eboracum
extemplo reduxit; urbem eam ingressus mense Majo Anni 1643. Dum illic
reparandis suorum animis, novorum delectui vacat; Regina, quae in eadem urbe
etiamnum commorabatur, Regem, tunc in Meridionalibus regni partibus strenue
obluctantem rebellibus, quam citissime adire constituit. Nec tutum videbatur,
ut Majestas Ejus tam longum tot periculis obnoxium iter ingrederetur sine
Satellitio. Ergo Novocastrius, praemisso ad Pontemfractum, in quo Regina
aliquantisper quiescere destinarat, toto exercitu; ipse eam eo usque
comitabatur. Nec eo contentus officio, inde discedentis lateri quoque haud
minus septem Equitum Peditumque millia, cum justo Tormentorum majorum numero,
ad custodiam in reliquo itinere, adjunxit: sibi lunge decentius esse
existimans, ut ipse se maxima virium suarum part ultro denudaret, quam ut
Domina in vitae discrimen veniret. Caeterum, ex magno illo militum numero, quos
Reginae praesidio adhibuit in eo itinere, Rex no unum quidem unquam remisit,
sed omnes aggregavit suis, postquam emensi viam fuissent.

Proxime post discessum Reginae, Eboracum cum reliquiis copiarum remigrat;
totusque in eo erat, ut propemodum exhaustas vires redintegraret. Quo quidem in
opere illi propitiam se atque secundam adeo praebuit fortuna, ut intra mensis
unius ( Iunii scilicet ejusdem Anni 1643.) spatium, se haud imparem crederet,
ad novum quid in hostess moliendum. Itaque mox in occasum spectantes ejusdem
Provinciae parts, ubi in stativis tunc maxim haerebant Perduelles, excursione
facta; cum forte in AEdes quasdam ( Howley House appellant) mole saxea
extructas, valloque validissimo eorundem praesidio munitas, in itinere
incidisset: eas protinus constituit expugnare. Nec mora caduceatores, pro more
belli, ad inclusum hostem misit, qui deditionem sibi illico fieri postularent.
Quibus cum loci Praefectus, homo quidem sum contumax, se ultima prius
passurum respondisset; ipse, muris agmine admoto, tormentisque in aedes
continuo fulminantibus, eas ita subvertit, ut via sibi suisque impetu
patefacta, in medios propugnatores jam victor irruit, omnesque (qui pugnando
caesi erant, tantum exceptis) sub jugum misit. Eager vero ferebat, ferocem illum
rigidaeque cervicis hominem, aedium scilicet Praefectum, in vivis servatum
fuisse a quodam Tribuno; qui importuna Imperatoris mandato repugnante
misericordia permotus, ei vitam indulsit. Cumque idem Tribunus illum adducere
ausus esset in ipsius conspectum; is tantopere offenso in utrumque animo fuit,
ut sceleratae pervicaciae alterum, alterum vero inobedientiae acriter arguere
vix abstinuerit. Attamen Tribuno, a se modo exemptum caede hominem etiam tum
ferro occidere volenti, imo paranti, palam reclamabat; magisque adhuc
indignation excandescens; sum inbumanum est, inquit, quemvis e captivis
interficere in frigido sanguine (sic enim Nostrates loqui amant) hoc est,
postquam irae pugnaeque ardor incensus sanguis jam refrigescere incoepit. Quo
exutus simul omni contumacia metuque misellus iste, portarum claves, quas in
dextera tenebat, submiss exosculatus, eas Novocastrio summa cum veneratione
obtulit. Is vero nimis sero oblatas repudians, his nil mihi opus est, inquit,
qui ad aperiendas harum adium fores multo commodiora ferramenta (machinas nempe
bellicas false subinnuens) huc mecum attulerim; eis tamen haudquaquam usurus,
ni tua insania fuissem ad id compulsus.

Castris inde post sex dierum quietem motis, ad aliud quoque Parlamentariorum
praesidium, cui Bradford nomen est, cum omnibus copiis impigre contendit:
Oppidum scilicet in eadem regione situm, haud magni quidem circuitus, sed tum
situ locique natura, tum custodientium multitudine magis munitum, quam ut primo
impetu capi posse videretur. Ille vero, invictus adversus ea, quae caeteros
terrere solent, illud corona circumdare properavit. At nondum itineris medium
eo versus confecerat, cum obviam ei processit hostis. Qui, per secretos nuncios
comperto ejus adventu, furtimque collectis e finitimo Lancastriae Comitatu
novis copiis, quinis nempe Sclopetariorum millibus; no muris Oppidi
includeretur, simul fretus excipi posse quem venturum sciebat, in via consedit
occultus. Et vires suas, quae octodecim Equitum turmis, triploque majore
Peditum numero canstabant, in ordines explicitas jam appropinquanti Novocastrio
ostendit; in loco quodam, Atherton Moor vocato, ob sepimentorum spinoforum
frequentiam insidiis tegendis commodissimo. Is vero Peditatu lunge inferior,
nec Equites in justam aciei latitudinem, prae angustiis campi (totam namque
planitiem ejus occuparat hostium Equitatus) disponere potis erat. Ad haec,
ipsum ab host dirimebat praealta fossa, quam Equites nisi transiliendo
superare nequirent. His tamen difficultatibus haudquaquam territus, praelii
discrimen utcunque adire statuit. Comperto igitur aditu, qui binis tantum equis
simul transitum praeberet; Equitum promptissimos per eum concitatiori gradu
procedere jubet. Hosque fossam transgressos, jamque hostium phalangi propius
admotos ipse cum caeteris strenue insequutus, quicquid spatii in campo hostiles
copiae reliquerant inoccupatum, suis in ordines redactis implet. Collatis
itaque signis, utraque acies congreditur: pedite utrinque ingentem vim
globulorum plumbeorum e bombardis sclopetis in contra venientium ora invicem
effundente. Non aliud discrimen, pro dimicantium numero, vehementius fuisse,
memoriae proditum est. Rebels impunitatem opima spolia; Regii vero fidem ac
legibus sibi imperatum erga Patrem Patriae obsequium intuebantur. Illi pro
dominatione in pares; Hi pro sui liberate sub legitimo optimi Regis imperio
acerrime pugnabant. Perduellibus justa causa, jurisque patrocinium deerat;
Regiis locus. Diei quoque unius tam multiplex casus, modo spem, modo metum
utriusque partis augebat: velut de industria inter fortissimos viros certamen
aliquandiu aequante fortuna. Caeterum angustiae loci, in quo haeserat pugna,
Novocastrianos non patiebantur totis congredi viribus. Horum itaque Pedites in
utroque cornu tandem languescere, pedemque refer coeperunt. At Novocastrius,
ut fugam suorum, proximos hostium conspexit; ut tanto infortunio mature
occurreret, validum Hastatorum agmen, quorum spectabant plures quam inierant
praelium, in illorum auxilium admovit. Hique tantum in hostess impetum fecere,
ut eos magna clad afflictos primum retrocedere, mox terga urgentibus dare, ac
aperte fugere cogerent. Tormenta quoque eidem saluti fuerunt, quibus in
confertos ac temere se offerentes hostium Equites haud frustra excussa sunt
tela. Quo temporis momento Regii quoque Equites in nondum concussam hostium
phalangem pari cum ferocia invecti, eam turbabant. Sicque penitus host
devicto, diei fortuna mirifice mutata, Novocastrius memorabili victoria potitus
est: tametsi militum tormentorum numero lunge inferior. Ejus ex part haud
amplius bis centum desiderati sunt: tantulo impendio insignis victoria stetit.
Perduellium vero cecidere Septingenti: Tria millia numerus captivorum aequabat.
Caeteri, in quibus Equitum Praefectus erat, fuga elapsi, Oppidum Bradford, in
quo praesidium reliquerant, petivere.

Hos vero Novocastrius, ad signa mox revocatis agminibus, proxima nocte
insequebatur: haud desperans, quin subitanea incursione, quam animo destinabat,
eos cum oppido ipso, postera aurora, caperet. Sed illi, hesterna clad
perculsi, sese per tenebras sparserant in diversa; antequam is eo pervenire
potuit. Inciderunt autem in manus Ejus e palantibus haud pauci: inter quos ipsa
etiam Equitum Praefecti Uxor, dum equo una cum famulo vecta ignotis vestibus
fugam adornabat, forte capta erat. Quam, ut agnovit, Novocastrius summa cum
humanitate, pristinaeque fortunae ejus pari cultu excepit; post pauculos dies,
primo ad urbem Eboracensem, deinde Hullam, ubi vir illius tunc temporis
militabat contra Regem, suo curru devehi curavit.

Ipse interea sic desertum ab host Oppidum Bradford, more triumphantis, cum
exercitu ingreditur. Haec autem expedition deficientem magna ex part regionem
illam fama tam opportunae victoriae adeo conterruit, ut omnes Perduellium
Copiae, quae semet in circumjacentibus oppidis, Hallifax nimirum, Leeds
Wakefield, muniverant, raptim collectis vasis, castrisque metu relictis, in
diversa spargerentur: Ducum praecipuis ad munitissimum Hullae praesidium furtim
convolantibus. Quod eorum effugium cum ex secreto mentis suae augurio
praevidisset Novocastrius, per expeditum (ut credebatur) nuncium literas ad
Eboraci Praefectum misit, ipsum strictim admonentes, ut extemplo Equitum
aliquot manipulos, ad eosdem medio in itinere intercipiendum, expediret. Sed
eas nimis sero perferentis nuncii vitio factum est, ut ea spes in nihilum
evanuerit.

Jamque in omni Eboracensium Provincia nihil, praeter Hullam, restabat hosti.
Novocastrius igitur, cunctis in tuto visis, amandatoque in Orientalem ejusdem
Provinciae partem, ut ibi stativa haberet, Equitatu; ipse cum Pedite in Urbem
reversus est. Ubi vix paculos dies respirarat, cum ei nunciatum est, factam
esse a Perduellibus in finitimum agrum Lincolniensem, in quo ipse quoque
aliquot Equitum turmas haud multo ante collocarat, incursionem. Hoc accepto, ut
simul suorum disorimini obviam iret, votis Lincolniensium, qui opem ejus obnixe
implorabant, gratificaretur; Hypostrategum D. Ethyn, Baronem.
suum, modica Equitum manu, turmis aliquot ex iis, quos Dragoons vulgo la,
instructum contra incursantes praemisit: ipse cum tota exercitus mole
subsecuturus. Interea autem Carolus Cavendicius, nobilissimi hodieque florentis
Devoniae Comitis frater secundus, impiger juvenis ingenio ferox, qui
Novocastrianis in illo Comitatu collectis cohortibus praeerat, adventum eorum,
qui sibi auxiliatum missi erant, minim praestolatus; temere commissa cum
praedabundis pugna, fusus est, equo, quo ferebatur, in deprehendentem vestigia
ejus paludem forte illapso, caesus. Quo quam ocyssime nunciato, non alias
fortius suas parts, quam tunc, in Novocastrio obiit dolor. Quip Carolus ille
tunc primum adultus erat, quod facile appareret, indolis rarae. Is itaque, no
mortem tam dilecti juvenis inultam diu manner pateretur, suum jussit exercitum
citato cursu viam praecipitare: hostesque brevi assequutus, conserto cum eis
praelio acerrimo omnes dissipavit.

Nec minus utendi quam consequendi victoriam gnarus, Omnia Agri Lincolniensis
Oppida, quibus Parlamentum praesidia imposuerat, in ditionem suam vi redigere
in animo destinavit. Castris itaque proxima luce remotis, ad Oppidum la,
popularibus Gainesborrow dictum, ad ripam Trentae fluminis situm, profectionem
adornat. Constabat enim, furtiva Parlamentariorum incursione haud ita pridem
captum fuisse oppidum illud, una cum nobilissimo Kingstoniae ad Hullam Comite;
qui ejusdem, dum sub imperio Regis esset, fuerat Praefectus; quemque
Novocastriani milites, dum ipsum e manibus hostium, qui versus Hullae arcem
captivum abducebant, eripere aggrederentur, infelici quodam in lembum, quo
vehebatur, destinatae glandis errore interfecere, cum famulo, qui Domino
proxime astabat.

His in Oppidi conspectum jam venientibus, turmae aliquot ex hostium Equitatu,
in Oppido imminentis collis jugo sub signis stantes, sese ostendunt; tanquam
praelium conserere paratae. Sed, ut contra appropinquantes, qui a Novocastrio
ad pugnam praemissi erant, Equites conspexere; primo quidem sensim servatisque
ordinibus semet recipiunt, deinde vero levi velitatione lacessitae, omnes, ceu
panico consternatae, no hostium ora quidem intueri sustinentes, effusis habenis
capessunt fugam; nec lymphatos terrore animos recolligunt, donec intra muros
urbis Lincolniensis receptae essent. Tum Novocastrius, Oppido propius Exercitu
admoto, ad Custodem ejus caduceatorem, qui denunciaret, ni se suosque dederet,
ipsos ultima passuros, misit. Eoque deditionem aversato; Oppidum ipsum armatis
copiis undique cinxit, Tormenta majora in modo dicti montis cacumine, unde tela
commodissime ingeri possent in muros, collocavit. Quid plura? Propugnatores,
ut, crebris pilarum e flammivomis tormentis excussarum ictibus saxorum compage
laxata, sua munimenta jam deficere videre; desperata Oppidi tutela, aliquot e
praecipuis suorum emiserunt, qui de deditione agerent cum obsessore. Qui
concessis, quae ab iis petebantur, conditionibus; suisque a caedibus juxta
atque rapina prorsus abstinere jussis, oppidum recepit in Regis potestatem.
Caeterum e Regiis aliquot, qui ibidem in carcere antea detenti fuissent, in
libertatem tunc primum restituti; ut hostess, contra pacti articulos, sua arma
sparsim in terram ceu indignanter projicientes, oppidi portas incuriose
recludentes notarunt: captata ejus delicti (no dicam perjurii) occasion, in
eorum sarcinas, juxta ac bona Oppidanorum protinus invadebant. Quorum exemplo
Novocastriani incitati, ipsi quoque, haud minus vindictae quam praedae
litantes, rapinam strenue exercebant. Sicque utraque quidem ex part violatae
erant mutuo sancitae stipulationis leges.

Capto in hunc modum Gainesborrow, eodemque tam suorum praesidio, quam novis
munimentis confirmato; castra inde movit ad Lincolniam, primam praecipuam ejus
Comitatus urbem, in quam hostium Equestre agmen, ut supra dictum est, paulo
ante confugerat. Hancque nullo pene negotio in deditionem redactam, milite
atque operibus pariter munivit. Permagna deinde Equitum Peditumque, qui eam
regionem sub imperio Regis tenerent, vi de novo collecta; eisque in cohortes
rite dispositis dato, pro Duce, nobilissimo viro D. Widdrington, Barone: ipse
cum Veteranis inde in Meridionales Angliae parts, ubi Rebels tunc maxim
saeviebant, transire in animo habuit. Quod si fecisset, proculdubio intra
paucos menses tam funesto bello finem imposuisset. Sed importunis Nobilium,
quos in urbe Eboracensi reliquerat, maxim vero ipsiusmet Praefecti (cui hostess
apud Hullam denuo congregati, indeque in circumvicina oppidula subinde
incursantes, multo plures ac formidabiliores, quam revera essent, videbantur)
precibus quotidiana fere efflagitatione devictus, ab saluberrimo illo instituto
deflexit; eisque subvenire properavit, metu verius quam ullo discrimine
laborantibus. Inter haec Regiae Majestati (cui nil magis volupe erat, quam
debitos honores virtuti persolvere) ipsum adhuc dignitate la Marchionis de
Novo-castro illustriorem facere placuit.

Jamque Eboracum reversus, sub medium mensis Augusti Anno salutis 1643. ad eos,
qui crebris Hulla excursionibus populationibus ejus regionis incolas metu
affecerant, penitus extirpandos, saltem intra cancellos latibuli coarctandos,
protinus se accinxit. Ex urbe igitur eductum exercitum Oppido cuidam, Beverly
dicto, hostium copiis repleto primum admovit: eosque castris suis exutos inde
fugavit. Deinde, ut Eboracensium Primoribus (qui ipsum ad id continuo urgebant,
eoque nomine prolix quidem sed frustra promiserant, se haud minus december millia
militum, in exercitus supplementum, collecturos armisque instructuros esse) rem
faceret gratam: ipsum Hullae Oppidum, qua terram spectabat (alterum enim latus
praealtum mare alluit) corona cinxit; illic aliquandiu ad includendum hostem
haesurus. Vix autem in castris consederat, cum praevalidum Equitum Peditumque
agmen ex Oppido erumpens, summo mane impetum facere ausum est in eam Castrorum
partem, qua Equitum ipsius Legionem quandam sibi stationem obtinuisse
cognoverat: eo quidem consilio, ut semisomnes necdum pugnae paratos improvisa
incursione opprimeret. Sed vere generosi, ac rei militaris scientia praeclari
viri, D. Marmaduke Langdal, tunc Equestri dignitate, deinceps vero Baronis
la ornati, qui illi Legioni praeerat, vigilantia pariter fortitudine factum
est, ut hostess in eas, quas in aliorum perniciem struxerant, insidias ipsi
inciderent. Is enim eos temere in castra irruentes adeo excepit multavitque, ut
multis caesis, captis pluribus, perpauci, iique ex Equitibus, in Oppidum fuga
se receperint.

Sic sua spe hostess dejecti, ratique nil ultra tentandum sibi restare, quo
obsidentibus damnum inferrent; ex altera Oppidi part, qua flumen in mare
decurrit, furtim erumpunt: in facinoris societatem ascitis permagnis
foederatorum copiis, quae ad praestitutum diem cum eis in unum coibant; in
Provinciam Lincolniensem evolant; quos Novocastrius in eadem paulo ante
reliquerat ex improviso aggressuri. Nec secus quam sperabant ea expedition
successit. Commisso enim cum illis, in campo quodam Castello, Hornby vocato
subjacente, praelio, victoriam adepti sunt. Quo suorum infortunio (qui poenas
tamen sua temeritate dignas dederunt) haud secus quam par erat Novocastrius
commotus, incoepto desistere, laxata Hullae obsidione, Eboracum repetere cum
exercitu compulsus est. Illic dies aliquot, ad quiet levanda fessorum militum
corpora, commoranti, quid proxime agendum esset secum deliberanti, superveniunt
nuncii; ingentem hostium numerum in Comitatu Derbiensi novas res moliri,
incolarumque haud paucos ab ipsius imperio defecisse. Qua re motus, ut eorum
molimina mature reprimeret, illorsum contendere statuit; eoque fine, maxima sui
Exercitus part ad occupanda apud Chesterfield (oppidum in dicto comitatu haud
incelebre) stativa praemissa, ipse cum Praetorianis secutus est.

Vix autem eo in itinere ultra Pontem-fractum processerat, cum (ineunte nimirum
mense Novembri Anni 1643.) Eboracensium Primores ad ipsum miserunt e concivibus
nonnullos, qui nunciarent, se consilium de novo Urbis suae Praetore in proximum
annum solenniter deligendo propediem inituros: simulque judicium ejus super ea
re explorarent. Quibus is responsum dedit; sibi adeo perspectam esse jam proper
exauctorati Praetoris fidem atque prudentiam, ut vel eo munere digniorem, vel
sincerius Regem erga affectum neminem existimaret; ideoque civitatis plurimum
interfore, si fasces secures eidem, in alterum adhuc annum, communibus civium
suffragiis, in manus traderentur. Caeterum hanc Novicastrii sententiam
parvifacientes Senatores, a sua recedere noluerunt. Quorum contumaciae is
mature admonitus, cum electioni destinata dies jam in procinctu esset, mandatum
Urbis Praefecto dedit, ut ejus negotii causa a se missam selectorum cohortem
intra moenia exciperet. Imperatum exequente Praefecto, populoque jam ad
concionem convocato; milites, sicut Dux eis praeceperat, se circum atria aulae,
in qua Comitiis de more celebrandis tum maxim vacabant Senatores, effudere:
Novocastrii sensum de non exauctorando jam exeuntis anni Praetore palam
enunciantes. Quo sive conterritis, sive temporum fortunae cedentibus quotquot
ipsius voluntati antea repugnarant; omnes, conjectis in urnam suffragiis, in eo
consentiunt, ut vetus Praetor suo officio neutiquam abdicetur. Qua quidem in re
ea spes idque consilium extitit Novocastrio, ut hujusmodi seditiosorum
inhibitione ac terrore compressi Eboracenses, quietius, dum ipse abesset,
Magistratui obedirent, agerent cum Nobilibus, quorum quamplurimi in ea urbe tum
versabantur. Sed nunc ad Oppidum Chesterfield, unde oration divertit, redeundum
est.

Isthuc loci aliquantisper cum Exercitu considens Novocastrius, validam suorum
manum ad expugnandum munitissimum hostium in ea regione praesidium, Wingfield
Manor vocatum, misit: qui imperatum strenue exequentes, id primo impetu
cepere. Deinde de novo collectis armisque instructis Equitum Peditumque copiis,
quot coercendis ejus Provinciae seditiosis suffecturas crederet; eisque, ut
Provinciae Leicestrensi praeposito Barone de Loughborrough, viro non minus
splendore natalium, quam suarum virtutum gloria illustri: relicto oppido
Chesterfield, versus Bolsover viam capessit, hincque ad aedes suas, Welbeck
dictas, Regiorum praesidio munitas, lentis itineribus progressus est. Ibi per
duas ferme septimanas haesit; tum ut milites reficeret tam longinqui jam adulta
hyeme confecti itineris lassitudine laborantes; tum ut rebus suis inter
absentiam ipsius perturbatis ordinem restitueret. Quorum utrumque eo securius
tunc praestare potuit, la ex hostibus no unum quidem (praeter pauculos,
eosque neutiquam formidolosos, nec expugnandi labore dignos, qui in Oppidum
Derbiense confugerant) in toto illo Comitatu reliquerat.

Inter haec fama percrebuit, Scotos, instructo paratoque ingenti exercitu,
expeditionem in Angliam moliri, seque jam dedisse in viam: eo consilio, ut
Fratribus suis (ita enim Parlamento obnoxios Perduelles, quibuscum sceleris
societate conjuncti jurejurando foedus perpetrarant, appellabant) auxiliarentur
contra Regem. Qua re haud parum conterriti Primores Eboracensium, extemplo
legatos ad Novocastrium mittunt; orantes, quam-ocyssime cum suo Exercitu, ipsos
totamque Provinciam a Scotorum surore tutandi causa, Eboracum rediret: sed
religiose spondentes, se december millia novorum, in ipsius subsidium, propriis
impensis instructuros. His comiter auditis, Novocastrius, quanquam tantis eorum
promissis fidem minim adhiberet, utpote similibus paulo ante delusus;
dissimulata tamen suspicione, annuit, Eboracum, circa medium Ianuarii Anno
1643. remigrat: demandatam sibi a Rege Provinciam eam pro viribus defendere
certus. Urbem ingressus, e tot millibus promissis no unum quidem de novo
militiae adscriptum, nec quicquam apparatus bellici comperit. Necessum itaque
habuit, quo diutinis laboribus valde attenuatas copias redintegraret, vel e
Rusticanis quoscunque allicere potuit suis aggregare. Deinde, postquam Urbem
novo milite complevit, eique Nobilissimum atque in rebus bellicis egregiae
fortitudinis Virum, Baronem Bellasis (vetus enim Praefectus, D. Thomas Glemham,
a munere illo recens decederat, Tribunusque Generalis constitutus, in Regiis
castris tum militabat) praefecit: ipse cum tota Exercitus mole, ineunte jam
Februario, Novum-castrum contendit; Scotis, quanta maxim celeritate posset,
occursurus.

Nec illuc perventum est intempestive. Novocastrius enim, qui in primis Equitum
ordinibus, a tergo aliquantulum relicto peditatu, equitabat, vix in Oppidum
intrarat; cum ei nunciaretur, totum Scotorum Exercitum jam in propinquo esse.
Emissis ergo speculatoribus, qui eminus lustrarent appropinquantes, quod vulgo
jactatum audierat, verum esse comperit; scilicet, Scotorum haud pauciores
viginti duobus millibus, qua Pedites, qua Equites, sub signis in eo exercitu
stare. Jamque prima eorum agmina proper muros accesserant tanta cum fiducia,
tanquam nemo intus existeret, qui eos auderet propugnare, velutique ad ipsos
comiter excipiendos apertae essent portae; imo no ipse quidem Imperator, scire
se Novocastrium inibi esse, agnoscere dignabatur; cujus tamen inurbanae
superbiae ipsum sero poenituit, eandem{que} prolixa excusatione diluere postea
conatus est. Caeterum, ut solet fieri, cum ultimi discriminis tempus adventat,
mox in solicitudinem versa eorum fiducia est. Namque ut in propugnaculum
la, quod tamen nondum absolutum erat, summa cum ferocia impetum fecere,
magna strange repulsi sunt.

Aditum itaque hic loci penitus sibi praeclusum sero sentientes, signo receptui
dato, extra telorum jactum se recipiunt: in Oppido vicinis viculis
castrametantur. Novocastrius vero, in Oppidum jam receptis, distributisque in
stationes ultimis suorum agminibus, quae prae lassitudine caeteris tardius
adventabant; mox in stativa hostilia noctu irrumpendi consilium inivit. Atqui
negligentia (no dicam perfidia) ejus, qui ipsius super ea re mandatum maturius
tradidisse debuerat Tribuno ad id facinus designato, factum est, ut incoeptum
optato eventu destitueretur. Nec minus infeliciter deinde alia tria in hostem
stratagemata molitus est; quorum si vel unum ex votis successisset, proculdubio
maximam Scotici exercitus partem in stativis pessumdedisset. Sed inter la
etiam habebat (comperta refero) qui vel secretissima ex consiliis ipsius ad
hostem defer auderent: perfidiaeque ac fraudis tantum in pectoribus
nonnullis, quibus maxim fidebat, sub intimioris amicitiae larva occultatum
erat; ut nil mirum videri debeat, si pleraque ex iis, quae ipse ad Scotos e
castris deturbandos solerter machinatus est, incassum ceciderint. Caeterum non
adeo fata despexerant Novicastrium, ut nullos apud se haberet suo gradu ipsius
amicitia dignos. Equidem e Ducibus ejus haud paucos refer possem, quorum
fidem in Regem nulla vis tempestatis libavit. In his tum eminebat D. Marmaduke
Langdal, inclytus bello, nec deterior ingenio; cujus opera maxim Novocastrius
usus est in isthac expeditione contra Scotos. Hic igitur, cum omni Equitatu,
cui praeerat, ex Oppido improvise erumpens, tantam in remotiora Scotorum castra
impressionem fecit, ut inde in aperta provocatos omnes disgregaret: multis in
eo conflictu caesis, quingentis supra mill captis, reliquis in fugam
conjectis.

Qui mox in unum redeuntes (neque enim Novostrio, qui noctem insidias
verebatur, consilium fuit instare perculsis) redintegratisque ordinibus, ut pro
fuga species esset militaris obsequii erga Imperatorem, qui palantibus suis
receptui signum dederat, longius ab Oppido recedentes, loca aditu magis
difficilia petebant. Novocastrius vero, biduo militibus ad quietem dato,
cunctisque in expeditionem novam instructis, eos impigre insecutus;
castrametantes offendit in praeruptis proper Tinam fluvium montibus, unde inulti
subeuntem hostem aut prohibere, aut opprimere possent. Ut sum temerarium
videretur, illos numero lunge plures, loci etiam, quem insedebant, situ satis
munitos provocare ad pugnam. Accessit alia difficultas; quip eo die imber
violentius quam alias fusus, campos lubricos inequitabiles fecerat: gravesque
propemodum immobiles Machinae bellicae illuvie voraginibus haerebant. His
itaque a conserendo tunc certamine impeditus, in pridiana castra la se
recipere jussit; magis opportunum invadendi hostem tempus prudenter opperiens.

Postera luce, Scoti, eo loci nec unde vitam diutius sustentarent habentes,
hinc rapidissimi fluminis alveo, illinc a tergo acrius insequente host
coarctati, castra inde movent, per continua montium juga ad Oppidum la,
Sunderland nomen est, in Episcopatu Dunelmensi haud procul a mari situm, ocyus
contendunt. Et Novocastrius, quo intercluderet eis commeatum, Dunelmum, istius
Provinciae caput, vulgo, sed corruptissime Durham vocatum, pari festinatione
petiit: haud incertus, se demum eosdem in tantas angustias conjecturum, ut aut
pugnae discrimen adire, aut summam rerum inopiam pati, intra exiguum temporis
cogerentur. Nec diu in castris consederat, cum, in aperta exercitu educto,
illos plus semel ad certamen lacessivit; primo nempe sub collibus,
Pensher-hills vocatis; deinde in planicie quadam ad pedem montis, quem
populares Bowden Hill nuncupant, per plurima stadia mare versus excurrente. At
adeo cauti erant, ut de praeruptis fermeque inaccessis, quos occupabant,
montibus in campos, ad tentandam proelii fortunam, descendere noluerint. Nec
tutum fuit Novocastrio, eos in tam munitis ab ipsamet natura locis consedentes
temere, nullaque habita suorum salutis cura, adoriri. Is igitur, Dunelmum
reducto exercitu, eos intra castrorum angustias concludere, quamprimum inde
movere inciperent, in tergis haerere constituit.

Inter hos dies, Dunelmum advenit quoque invictissimus ille Heroes, tunc
temporis quidem Comes, deinceps vero Marchio Montrosius, seu (ut quibusdam
placuit) Montisrosanus: a Rege in patriam suam, Scotiam scilicet, ad
sustentandam ipsius in eo regno auctoritatem, missus; eumque in finem,
Diplomate Regio, quo Scotiae Prorex summus copiarum inibi colligendarum Dux
renunciatus erat, ornatus. Cui cohortes aliquot, in sui auxilium, deposcenti,
Novocastrius, quanquam numero militum hosti, quem opperiebatur, lunge inferior,
proeliique discrimen brevi (sicut sperabat) initurus; duas Equitum centurias
tamen, ad satellitium in itinere, dedit. Ipsi siquidem gratius nil unquam
extitit, quam virtute eximios viros quibuscunque potuit beneficiis sibi
devincire; nilque utilius, quam Regis commodo utcunque inservire.

Eodem autem tempore, illam ipsam fortunam, qua hactenus aspirante res suas
contra Scotos tam prosper gesserat, nunc demum sibi iratam esse gravi
infortunio experiebatur. Dum enim iis intra castrorum angustias, ut dictum est,
inclusis, victuque propemodum destitutis immineret: infaustis sideribus
accidit, ut Praefectus Eboracensis, quem ad tuendam eam Provinciam reliquerat,
quanquam ut se intra moenia urbis contineret saepius ab ipso admonitus fuisset;
juvenili tamen ardor abreptus, dignum aliquid nobilitate ac moribus suis edere
gestiens, ad manus cum host, oppidulum la, Selby vocatum, nec satis pro
obsidentium viribus munitum, circumsedente, venire auderet. Quo impari
conflictu magnam cladem accepit, ipseque captus fuit; etiamsi omnia non Ducis
magis, quam militis munera exequeretur.

Novocastrius igitur, nuncio de hac clad Praefecti accepto, diuque animo in
diversa versato; tandem castra movere, celeritate quanta posset Eboracum redire
statuit. Nec sine multiplici ratione id consilium inivit. Quip jam tum
penitus immutatam esse belli rationem videbat; seque ex insecutore nunc
defensorem factum. Verebatur etiam, no idem hostis, qui Oppidum Selby modo
expugnarat, urbem quoque Eboracensem, totius Provinciae caput propugnaculum,
dum ipse abesset, obsidione cingeret. Ad haec, ipsi imminebant duo exercitus,
unus Scotorum, ex Anglicis foederatis alter; uterque viribus lunge praestantior
suo. His itaque rationum momentis inductus, ab incoepto destitit, suumque
Exercitum versus Eboracum reduxit: Scotis interim a tergo ejus impigre
insequentibus, ultimaque agmina, quoties iis flumen aliquod trajiciendum erat,
sed ubique cum suorum strange repulsione, invadentibus. Et post crebras ejusmodi
dimicationes, urbem incolumis ingressus est, mense Aprili, Anno Doom. 1643.

Ibi autem vix triduum respirarat, cum ei nunciatum est, tres ingentes
Exercitus per diversa itinera appropinquare ad Urbem; Scoticum scilicet,
illumque qui Praefecti copias paulo ante fregerat, tertium in consociatis
Provinciis, quae Parlamenti imperio obnoxiae erant, haud pridem collectum. Quo
audito, compertoque quod neque muniminum, nec annonae tantum, quantum esset
diutius ferendae obsidioni satis, in publicis promptuariis repositum fuisset:
necesse habuit, omnem Equitatum inde dimittere in Darbiensem, Nottinghamiensem
Leicestriensem Comitatus, ut victum stativa in diversis locis sibi compararent;
praeposito eis generosissimo viro, mihique charissimo Fratre, D. Carolo Lucas,
ad Equestrem dignitatem dudum provecto. Ipse autem, cum Peditatu omni,
bellicisque Tormentis, manebat in Urbe; ultima etiam pro defensione ejus
discrimina aditurus.

Jamque hostess Urbem vallo ac multis firmisque praesidiis circumdare, ad muros
usque castra promovere, cuniculos subter agere, grandiores ex ferro conflatos
globos ex ignivomis tormentis in moenia turres confertim ingerere, nitrato
pulvere infarctos, flammasque continuo per era tractu evomentes glomeres
injicere: Flammigerae hinc retro torquentur fulmine glandes,
Glandiferaeque fremunt horrendo murmure flammae;
Vt reboent campi, montesque magnus Olympus.
AEs cavum evomuit foedo de gutture flammas,
Sulphura, sal nitrum, fulmina bella, globos.


Oppidani interim, crebro factis noctu per secretiores portas excursionibus,
ruere in obsidentium castra, indeque depulsos haud exigua strange affecere.
Tandem copiarum e consociatis Provinciis adductarum Dux, qui suum Exercitum
Boreali Urbis lateri admoverat, cuniculo subruit murum, per cujus ruinas hostis
intravit; contra irruentes animose quidem, sed incassum dimicantibus Oppidanis.
Jamque ad Novicastrii aures praeliantium clamour, strepitus armorum pervenerat;
cum imminentis periculi magnitudine commotus, ad prima signa ocyus properavit;
eo secum adductis e Praetorianis circiter octoginta, quorum virtuti maxima
fides habebatur. Hosque in urbem catervatim irruentibus hostium copiis
objectos, ipse tanto cum furore ducebat, ut omnes mox retrocedere coactos
propulsavit: caesis captisque supra mill quingentos; reliquis propere ad sua
castra se recipientibus. Hinc animus crevit obsessis, egressique porta,
recedentibus inferunt signa; confusionem hostium fore suam occasionem rati.
Novocastrius vero hostem expulisse contentus, suisque extra moenia effusis
receptui signo dato; Oppidanos ad pristinum murorum fastigium novum extruere
munimentum jussit. Unde tanta hostium animos formido incessit, ut, desperata
urbis per impetum expugnatione, sese deinceps intra vallum quietos continuere:
id ipsum, quod ipsimet aperta vi ac subitaneis assultibus non poterant,
diuturnitate temporis famem denique effecturam sperantes. Nec injuria quidem.
Nam victus inopia jam gravis esse incoeperat obsessis: nec alimenta tanto
civium militumque numero sufficere potuissent, nisi Novocastrius ea admodum
parce ac quasi viritim curasset dispensari.

Tertius jam mensis erat, ex quo Urbs omnia arctissimae obsidionis mala
perferre incoeperat; cum Novocastrius diu expectato Equitum Praefecti, quem ad
expetendas ab ipso Rege suppetias dimiserat, reditu, cum hostibus de deditione
agere exorditur: eo potissimum consilio, ut moras necteret, donec auxilia, quae
brevi ventura sperabat, advenirent. Ideoque toto tractationis tempore, no
hostess, arrepta induciarum occasion, urbem ex insidiis ac dolose adorirentur,
nocturna portarum praesidia singulis vigiliis ingeminari jussit. Tandem,
expleto jam tertio obsidionis mense, Regiae Majestati visum est, optime
instructum ae perarmatum, sed Novocastriano Equite auctum, Exercitum, sub
magnanimi illius, vereque heroici Ducis, suique Nepotis, Ruperti Principis
imperio, ad hostess Eboraco arcendos, mittere. Quem ubi hostess praesto futurum
cognovere, soluta festinanter obsidione, conjunctisque in unum viribus, castra
inde moverunt; perque Occidentalem fluminis Ousae (quae ipsam urbem
interfluente alveo dirimit) ripam itinere instituto, discessum maturavere:
conspectis interim ex adversa urbis part Exercitus Regii primoribus.

At Novocastrius, nuntiato Ruperti Principis adventu, haud mora e Proceribus
aliquot ipsi obviam emisit, qui Celsitudinem ejus summa veneratione exciperent,
simulque in urbem, si placeret, ad commune consilium de rebus in tam lubrico
temporis articulo agendis, officiosissime invitarent. Hocque vehementer
exoptabat, quo moram interponeret, dum urbis portam aperuisset, per quam
eductos pedites la, cum tormentis campestribus, Exercitui Principis
associaret. Principe autem ingredi urbem recusante, ipse postera luce eum
adiit; obnixe orans, no quid in hostem per pauculos adhuc dies tentaret.
Quip, sibi per secretos nuntios certissime constare, aiebat, hostium Duces,
jurgio inter se de principatu nuper exorto, tanta animorum discordia ab invicem
alienatos esse, ut copias brevi dividere, in diversa abire statuerint. Adjecit,
se tria militum millia, quos fortissimus vir, D. Cleavering, Tribunus, e
Borealibus Provinciis Eboracum versus jam tum ducebat; alia duo millia, e
variis suam intra ditionem praesidiis extracta, ad sui auxilium, in crastinum
expectare. Quibus Princeps retulit; nuperrime sibi redditas fuisse a Rege
literas, quibus strictim jubebatur, praelium cum host, quam primum affulgeret
opportunitas, tentare: nec suum esse ullatenus detrectare imperatum. Tum
Novocastrius; invenies, serenissime Princeps, inquit, me in omnibus haud minus
Tuae Celsitudini, quam ipsi Regiae Majestati, si adesset, obsequentem. Quicquid
statueris, id ipsum Ego pro viribus meis exequi paratus sum. Deinde amicorum
nonnullis, qui huic colloquio forte interfuerant, ipsum, no mox destinati a
Principe certaminis periculo se objiceret, obnixe hortantibus; atque ab ipso in
Principem modo translati imperii dedecus (sicut credebatur) urgentibus, pacato
animo respondit; sicut dubium esset, an vinceret; ita illud utique certum esse,
se honest cum magna laud, pro salute Regis, cui vitam devoverat, moriturum.

Jamque Princeps, superato amne, strenueque jussis procedere agminibus, unius
dieculae itinere, ad peramplam illam, nec explicandis militibus quidem
incommodam, sed, proh dolor! Regiis fatalem planiciem, Hessom, sive (ut
plerisque placet) Marston Moor nominatam, pervenerat: unde haud procul
fulgentia hostium signa prospicerentur; in qua maximum totius belli civilis
praelium, intra paucas exinde horas, committendum erat. Tunc consistere
exercitum jubet; aestimatoque locorum situ, Ducum praecipuos ad consilium, tam
de ordinanda acie, quam solis ventique incommodis vitandis, convocat. In his
aderat quoque Novocastrius, quicquid sibi imperatum esset impigre executurus.
Cui Princeps, quid negotii sibi demandare suae Celsitudini placeret, officiose
interroganti respondet; se nihil in hostess ea nocte tentaturum; nec aliud ullum
mandatum ipsi inpraesentiarum habere, nisi ut corpus interim curet. Is itaque
discedens, fessos artus ad quietem in curru suo composuit.

Nondum vero illuxerat dies, cum ingenti tormentorum strepitu somno excitus,
utramque aciem ad manus jam venisse cognovit. Raptim itaque assumpto corporis
munimento, in equum exiliit; recta ad suam legionem processurus. Vix autem
unius stadii dimidium emensus erat, cum oculis obversabatur spectaculum, omnium
quae unquam conspexerat tristissimum: dextrum nempe Regii exercitus cornu, quod
equestre erat, in fugam ab host conjectum. Illorsum igitur stimulat equum,
fugientes sistere tentat. Sed frustra. Plerique enim, prostratis etiam qui
obviam se dabant, dissipantur metu, quae cuique patebat ad fugam via erumpunt,
arma abjicientes, quae paulo ante ad tutelam corporum sumpserant. Adeo pavor
etiam auxilia formidabat. Interim vero hoc damnum plus quam compensatum
videbatur in altero Equitum cornu, quod a Barone Goring, Carolo Lucas, Milite,
viris semper animis successuque egregiis, regebatur. Hi enim tanto impetu in
dextram hostium alam invecti sunt, ut validissimae Scotorum legiones vim eorum
non diu sustinentes, in fugam actae: ut Regii in ea aciei part praeliantes,
sibi jam partam esse victoriam conclamarent. Jamque, confusis utriusque aciei
agminibus, ad tumultum perventum erat. Ergo Ducum Tribunorumque admonitu passim
secerni coeperunt, quos e diversa acie unus terror miscuerat. Multos enim in
adversa agmina tam alte sive sua, sive equorum fuga provexerat; ut redeuntibus
periculum esset, no deprehensi caederentur ab hostibus.

Inter hunc tumultum, Novocastrius, suorum nemine, praeter dilectissimum
fratrem, Carolum Cavendisium, Equitem, Scotum, Mazinum, Tribunos, unumque ex
asseclis, stipatus; pedestrem suam legionem adequitans, forte incidit in
palantem turmam Nobilium; qui olim ad militiam ultro venientes, ipsum, licet
tunc temporis magni exercitus Imperatorem, sibi selegerant in ducem. Hos igitur
ad se vocatos, in hunc maxim modum alloquitur.

Quanto me honore dudum affeceritis, vos fortissimi viri Commilitones, inquit,
cum ad justissimam hanc militiam sub imperio meo ultronei accedere dignati
essetis; probe gratus reminiscor. Atque majore quam vellem documento, virtutem
vestram, fidem expertus; magis etiam conniti debeo, ut dignus talibus amicis
sim, quam dubitare an vestri similes adhuc sitis. Nondum vero ea mihi contigit
felicitas, ut meritam debitamque vobis gratiam solvendo essem. Body autem, imo
hoc ipso temporis momento, opportunum se offert tempus, quo vestrae virtuti
invicem inservire possum. Ite igitur in hostem, alacres spe pleni: ut quam
gloriam accepistis a Majoribus vestris, posteris non solum illibatam, sed
auctam relinquatis. Per Ego vos sacra gentis nostrae jura, per optimi Regis
salutem, per amicitiae sacra, oro obtestor, ut nobilitate vestra, sanctissima,
quam defendimus, causa dignos spiritus capiatis; ut eadem constantia animorum,
qua praeterita tolerastis, experiamini quid body fors tulerit. Ipse vos ducam.
Nec recuso, quo minus imitemini me, sive fortitudinis exemplum, sive ignaviae
fuero. Atque illi, occursu ejus haud minus laeti, voceque ad spem fiduciam
erecti, omnes pariter conclamant, quocunque vellet, duceret; paratos ipsos
sequi. Simul his in densissima praeliantium agmina sese penetrantes, pedestrem
Scotorum legionem, quae integra adhuc stabat, fortissime invadunt, multisque
caesis, reliquos dispergunt. In hoc conflictu, Novocastrii ensiculo (quem,
amisso inter pugnam suo, ex asseclae manu eripuerat) tres continuis ictibus
ceciderunt: quartus quoque cecidisset (gregarius quidem miles, sed generoso
animo nobilis, qui a sociis in media acie solves relictus, se toti turmae
opponere ausus est) nisi lorica eum ferro impenetrabilem reddidisset; quem
tamen nonnulli e circum pugnantibus, repetitis qua lorica desinebat vulneribus,
confodere. Hinc in aliam aciei partem agmine ducto, omnia audebat. Nunc hostium
turbabat ordines, nunc vulgaribus non contentus periculis, quacunque rem
perplexam aspiceret, impavidus effundebatur. Sed non idcirco hostess cedebant.
Rabies, quid de Rege meriti essent nihil fallens conscientia, adeo ipsos
accendebant, ut Regiorum impetus undique reprimerent, denuoque superarent: his
in fugam denique conjectis. Jamque totis campis non certamen, sed strages
videbatur. Nemo militum ferebat ora victoris, aut revocantem audiebat
Principem. Quidam montes ad fugam petiere; alii, qua metus fortuna ferebat,
improvidi errabant; plerique equitum Eboracum advolarunt. Qua funestissima
Regiorum clad probatum est, non plus corporum vires, aut fortitudinem Ducum in
praeliis valere, quam affectus animorum: nec multitudinem magis ferro, quam
timore esse domabilem.

Caeterum Novocastrius (quod satis mirari non possum) tot tantisque periculis
eo die inter praeliandum circumseptus, omnibus tamen sine ullo corporis vulnere
defunctus est: idque etiamsi haud pauci e comitibus, a dextera laevaque propius
pugnantes, occisi fuissent; pedestris suae legionis plerique stationes tanta
fortitudine tenuissent, ut quo ordine vivi pugnaverant, eodem humi jacerent jam
extincti. Hicque stilum abstinere non possum, quin obiter commemorem,
Novocastrium omnia, quibus ipsemet aderat exequendis, secunda ex votis felicia
expertum esse; nec toto belli civilis cursu unquam damni quid accepisse, quod
eorum, quibus maxim fidebat, vel persidiae, vel incuriae ac oscitantiae
imputari non meretur.

Profligatis hoc modo Regiis, elapsisque inter tumultum quotquot ex suis circa
ipsum pugnaverant; Novo-castrius tandem suae quoque saluti prospiciens, cum
Fratre ac uno alterove ex famulis, qui Domino constanter adhaeserant, per
tenebras (jam enim multa nox erat) Eboracum versus recessit. Ad urbem
appropinquanti occurrit sui modo exercitus Hypostrategus, Baro Ethyn, mox ipse
Rupertus Princeps: cui de statu rerum percunctanti, eas ad summam desperationem
pervenisse, respondet. Eodem etiam temporis momento ei nunciatum est, multos ex
summae amicis notae admodum solicitos esse de ipsius salute; in his
nobilissimum Comitem de Craford (quocum longa annorum serie inviolatam
amicitiam conservavit) aureum numisma dedisse militi cuidam, qui Novocastrium
in vivis adhuc esse incolumem, se pro certo scire affirmabat. Quo luctus ipsi
haud parum levatus erat.

Inter haec confecto itinere, Eboracum perventum est: noctisque reliquum non
quiet, sed inter curas solicitudinem de futuris malis anxie consumptum. Ut
vero illuxit, Novocastrius, cum attentius secum considerasset, nil sibi nunc
superesse, quo pridiana clad concussam, tantumque non penitus eversam Regis
causam diutius sustentare posset; hostemque tanta victoria elatum, ad
obsidendam Urbem, tum no munitionibus quidem tutam, continuo rediturum; fore
praeterea, ut, si id ipsum, aut aliud quodvis e Regiis praesidiis, suo imperio
obnoxiis, hosti dedere compelleretur, calumniatores inde ansam arriperent, de
nomine ipsius fideque malitiose derogandi; his, inquam, diu animo perpensis,
tandem se imminenti ruinae, simul invidiae subducere, regnoque excedere
statuit. In eum itaque finem, famulis sarcinas colligere jussis, Principem
adiit; obnixe petens, ut sibi non solum ab Urbis ejus praefectura, sed a rebus
etiam omnibus, quae ad bellum spectarent, procul secedere liceret; utque
Celsitudini ejus placeret, ipsum se in cunctis, sicut honestum ac inconcussae
fidei virum decebat, gessisse, coram Regia Majestate attestari. Quibus haud
gravatim annuente Serenissimo Principe, is, cum delectis aliquot amicis,
Eboraco relicto, Scarborougham contendit, duabus equitum turmis eo usque
stipatus. Unde paulo post in altum solvens, in Germaniam trajecit: relicto in
pectoribus amicorum, quot-quot saltem inter gravissimas patriae calamitates
diutius versari oportebat, sui desiderio ingenti.

Nobilissimi Illustrissimi{que} Principis, GUILIELMI, DUCIS NOVI -- CASTRI,
VITA. LIBER SECUNDUS.
HActenus qua decuit fide enarratis, quae a Nobilissimo meo Domino,
dilectissimoque Marito, in Regis patriae commodum, gesta sunt, ab initio belli
civilis usque ad funestissimum illud praelium, in planicie Marstoniana
commissum: proxime sequitur, ut pari orationis simplicitate ea quoque
commemorem, quae idem tulit, dum sinu gremioque patriae, a suorum complexu
abstractus, in exteris regionibus degebat exul egenus.

Novocastrius igitur, utpote sagaci futura etiam prospiciente animo praeditus,
cum maximas propemodum unicas Regis vires supra memorato praelio confractas
esse vidisset; occultoque mentis augurio divinasset, omnia non solum in Anglia,
sed in Scotia etiam Hibernia, propediem in pejus ruitura; seque, intra paucos
inde menses, eo angustiarum conjectum iri, ut aut ignobili Regi suisve nil
profutura morte occumbere, aut (quod morte gravius esset) in hostium potestatem
venire cogeretur: veluti a summo Numine, ipsum in mitiora fata reservaturo,
admonitus, firmissime statuit, ut modo dictum, in oras transmarinas
peregrinari. Hanc itaque profectionem adornanti, pecuniam pro viatico poscenti,
qui ipsius familiae res dispensabat, respondet; argenti nil prorsus sibi in
arca superesse, praeter nonaginta libras, quae no unius quidem mensis impendio
sufficerent. At ille, ea summula inpraesentiarum utcunque cotentus, in suscepto
peregre proficiscendi consilio pergit: amicisque qui aderant valetudinem
integram prosperaque omnia precatus; ad Scarborougham continuo profectus est.
Ibi duas naves onerarias, jam in anchoris stantes, ex Anglia in Hamburgum mox
solvere paratas commodo reperit.

Harum itaque alteram ipse, cum duobus filiis, Carolo, Mansfeldiae Comite,
Henrico, tunc Barone Cavendicio, hodieque Comite de Ogle, conscendit: admissis
in itineris simul fortunarum communionem clarissimis viris, D. Carolo
Cavendicio, Fratre, D. Doctore Bramhall, Episcopo Hibernico, Vicecomite
Falconbergio, Barone Widdrington, Guilielmo Carnabaeo, Milite, ejusque fratre
Francisco (qui patriam penates paulo post revisens, ab hostibus in conflictu
proper Sherborn in Comitatu Eboracensi trucidatus est) cum famulis aliquot,
quorum fidem maxim expertus fuerat. Alteri se commiserunt Comes de Ethyn,
Novocastriani Exercitus modo Hypostrategus, Comes de Carnwarth, gent quidem
Scotus, sed Regi in primis addictus. Et felicissima navigatione usus, quarto
exinde die, (qui octavus erat mensis Iulii Anno 1644) in Hamburgi portum,
salvis omnibus, pervenit. Inter navigandum vero contigit, ut ambo Filii
gravissime decumberent, natu major variolis, morbillorum malignitate alter
afflicti. Sed pristina sanitate neuter caruit diu.

Vix autem integrum mensem in frequentissimo illo totius Germaniae Emporio
hospes exegerat, cum aegrotare inciperet quoque crumena; nummorum summula, quam
ex Anglia secum detulerat, qua tam longinquo itineri necessariis, qua satis
opimo Navarchae naulo, jam ad fundum usque exhausta: nec suppetebat, unde tam
numerosae familiae victum in alteram septimanam emeret. Huic igitur malo ut
qualemcunque honest poterat medelam adhiberet; primum, remissis in Angliam
famulorum nonnullis, domesticorum numerum ad pauciores redigere compulsus est;
deinde an aliquid fidei apud alienigenos sibique antea ignotos Mercatores
comparare posset, experiri. Qua quidem in re eorum aliquot adeo humanos sensit,
ut tantum nummorum per syngrapham sibi commodatum acciperet, quantum satis
esset necessitatibus suis, pro tempore saltem, sublevandis. Hoc supplemento
paululum erectus, Carpentum sibi (ante enim vulgari conductitia rheda, quoties
aliquo proficiscendum esset, uti per egestatem coactus fuerat) novem Equos,
forma utique spectabiles, ex Holsatia illuc adductos, centum sexaginta libris
Sterlingis emit: quorum septem postea serenissimae Dominae suae, Angliae
Reginae, apud Parisios tunc temporis versanti, dono obtulit; reliquis in
proprios usus reservatis. Quip Equorum pulcritudine ac docilitate semper
delectabatur.

Postquam in Germania per semestre spatium commoratus fuit, ingens cupido
animum stimulabat inde in Galliam transmigrandi; praecipue ut Angliae Reginam
adiret, in ea regia diversantem. Hamburgo itaque circa medium Februarii Anno
1644/5 relicto, comitantibus ad undarum confinia civium Primoribus, in navem
conscendit; placidique venti tutum in Hollandiam pelagus praestitere. Illic
Amstelodamum primo petit; deinde, mutata nave, Roterodamum. Unde unum e
comitibus ad Hagam Comitis misit, qui celsissimam Principem Auriacensem,
serenissimam Bohemiae Reginam, cum reliquis ex regio Britanniae sanguine
oriundis, debita veneratione inviseret; salutemque plurimam officia unicuique
Eorum ipsius nomine impertiret. Quod iis adeo gratum erat, ut perbenigne
salutem accipere reddere dignati sunt.

Roterodamo postera die discedens, flumineque superato, Antuerpiam venit; hinc
cum duobus carpentis, totidemque rhedis, Mechliniam, Bruxellas. Ubi Principes
illi viri, Marchio de Castello Roderigo, Lotharingiae Dux, Comes Piccolomini
ipsum, honoris gratia, inviserunt, humanissime tractarunt. Inde Valencinam
pertransiens, Cambraeum migravit: cujus Praefectus eum tanto affectu ac
observantia prosequebatur, ut excubias ea nocte agitaturis militibus signum ab
ipso dari voluerit; quod summi apud militares viros habetur indicium honoris.
Hinc proximo mane Peroniam, ultimum Flandriae Oppidum in ipsis Galliae
confiniis situm, concessit: a cujus Pro-praefecto (forte enim aberat ipse
Praefectus) consimilibus summae observantiae caeremoniis exceptus est. Inde
discedens, expedito itinere Lutetiam Parisiorum denique pervenit, circiter
mensis Aprilis medium, Anno 1645.

Jamque, ut votis simul officio satisfaceret, prima illi cura fuit, suam
invisere Reginam. Ubi inter nobiliores Virgins Regineae Majestati, pro more
patrio, in cubiculo ministrantes (ego enim tunc temporis ex eis una eram)
astanti Mihi, Virum illum, de quo tanta saepius inaudieram, primum intueri ac
contemplari contigit. Nec multum temporis ex eo congressu effluxerat, cum is
tantum erga Me amorem in candidissimo pectore concepit aluitque, ut nil tale
sperantem, imo no cogitantem quidem, matrimonio sibi adjungere instituerit.
Quip ex priori Uxore (cui satis haud dixerim plus ornamenti pudor muliebris
dederit, an pietas, an digna fortiori sexu prudentia) duos omnino filios
susceperat; eratque masculinae adhuc prolis avidissimus. Ut aperte profiteri
soleret, mall se plures filios, quamquam vel obscurissimae fortunae
destinatos, infraque natalium splendorem casuros, habere; quam pauciores,
maximis divitiis ac honoribus circumfluentes. Ipsa vero eo tempore media
juventute florebam: nec erat, cur tam illustrem tantoque affectus ardor
oblatam dedignarer affinitatem. Elapsis igitur inter verecundissima utrinque
vota diebus aliquot, ipsamet etiam Regina sponsalibus annuente; conditionem
accepi, arctissimoque matrimonii foedere ad aram solenniter peracto, sumus
conjuncti. Caeterum Deo la Opt. Max. visum est, Nobilissimum virum sua ex me
augendae stirpis spe penitus frustrari: nulla enim prole ipsum hactenus beavi.
Quod tamen generosissimum ipsius erga me affectum neutiquam imminuit. Qui nos
amor primum junxit, ad hodiernum usque diem inviolatus deduxit, deducetque
(spero) ad senium. Non enim jurgia, non fastidia, non aegrarum suspicionum cura
candidissimum illius animum unquam libavit.

Perpetratis nuptiarum sacris, auctoque familiarium numero; in summam nummorum
difficultatem (ex Anglia enim subsidio ipsius no drachma quidem mittebatur)
brevi relapsus, ex mutuato vivere coactus est. Et quanquam e Parisiensibus
quoque nonnullos ea humanitate praeditos reperisset, ut exuli suisque fortunis
iniquissima belli sort exuto pecuniae nonnihil ad tempus traderent: hi tamen
longioris morae impatientes, quod crediderant assidua importunitate
reposcebant. Hinc in gravissimam rei familiaris egestatem oppido cogebatur; ut
Dispensator ipsum mane quodam accedens, maestitiam prodente vultu, coram
conquestus esset, sibi tum nil prorsus suppetere, quo cibos in unicum duntaxat
prandium Domino compararet. Qua quidem querela is haud parum contristatus;
dissimulata tamen aegritudine, vultuque ad hilaritatem composito (utpote qui
suis affectibus imperitare pridem didicerat) protinus meum cubiculum ingressus;
res nostrae, Vxor, inquit, eo infelicitatis jam venere, ut unde vel unicum
body prandiusculum emam reliquum nil est: Tibique proinde opus, aliquas e
pretiosioribus vestibus pro modico argenti oppignerare. Tum Ego excipiens; non
tanti sunt meae vestes, inquam, ut pro competenti tuisque necessitatibus diu
suffectura nummorum copia oppignerari possint. Simulque que advocata mearum
ancillarum praecipua, eam rogo, no gemmulas aliquot, quibus ipsam paulo ante
donaveram, cuilibet aurifici oppignerare gravetur. Atque illa id roganti
promptissime annuit: eoque pacto praesentaneam nobis inopia laborantibus opem
tulit. Eodem vero die conventos viritim creditores la ipse alloquebatur
Novocastrius; qua ingenua fidemque sinceram prodente comitate, qua rationum
momentis ab art fallendi remotissimis, ita cum iis egit, ut durissimam ipsius
sortem miserescentes, illi non solum se eorum, quos ante credidissent, nummorum
solutionem diutius adhuc expectaturos promiserint, verum multo plus etiam de
novo commodaverint. Unde refecta paululum crumena, is modo pignori datas
aurifici gemmulas redemit, illicoque restituit fidissimae ancillae. Quam Ego
protinus in Angliam remisi, ad dotem meam a charissimo Fratre, Barone Lucas,
reposcendam. Et intra paucos inde dies, Novocastrius quoque illuc ablegavit
honesti pectoris virum, filiorumque ipsius juvenilibus studiis praepositum, D.
Benoist: eo sane consilio, ut ab amicorum praecipuis argenti tantum, quantum in
praesentia sublevandis saltem suis necessitatibus esset satis, compararet,
secumque in Galliam transmitteret. Sed uterque spe nostra decidimus. Tum enim
Angliae Parliamentum tanta crudelitate in Regios passim desaeviebat, ut vel
minimum subsidii ad aliquem Regis causa proscriptum transmittere, aut quovis
alio modo eidem succurrere, cuique mortalium esset capitale: jamque diu erat,
ex quo ejusdem Parliamenti auctoritate prodiit in Novocastrium Programma, quo
is summae perduellionis reus, capiteque proinde, si comprehenderetur,
plectendus renunciabatur. Hincque factum, quod ex utriusque nostrum affinibus
nemo nobis in terra peregrina exilium agentibus, omniumque egenis subvenire
auderet.

Nec multo post improspere successit spes quoque alia, quam amicorum nonnulli
satis prolix suggesserant. Quip a quibusdam in Anglia agitatum erat de
duabus Virginibus, quarum utraeque amplissima dos a Parentibus destinabatur,
Novocastrii Filiis in matrimonium collocandis. Quo nunciato, is Filios, cum
summae probitatis, nec minoris prudentiae viro quodam, cui Loving nomen est,
propere misit in Angliam: spei plenus, si alterutrum ex oblatis connubii
foederibus ex voto succederet, se simul sibi suisque egregie consulturum. Sed
juvenes, conspectis semel quae pro Uxoribus sibi propositae fuerant puellis,
eas nescio quibus de causis pariter aversati, conjugium aperte detrectarunt:
exinde in patria, quamvis incommode cultuque natalibus suis indigno, ad finem
usque belli remanentes.

Elapso jam a secundis nuptiis fere biennio, fideque sua apud creditores
aliquantum aucta; Novocastrius, hospitii istius, in quo vix satis commode
habitus diu fuerat, tandem pertaesus, sibi conducit ac supellectili instruit
domum, quae non indecora aut impar suae dignitati esset. Et paulo post duos
etiam specie insignes, e Numidia non ita pridem devectos Equos (nobilissimo
viro, Barone Crofts, venditore) quinquaginta supra bis centum libris Sterlingis
emit; ut ex proprio haberet, quibus solerter domandis, in usum belli regendis
se animi gratia quotidie exerceret. In art enim Equitandi, equosque
quantumcunque feroces, circuire, variare gyros, accedere, relinquere hostem,
omnesque pedum capitisque motus ad regentis imperium componere docendi, nemo
mortalium ipso magis aut delectatur, aut peritior existit.

In ejusmodi ingenuis exiliique taedium fallentibus remissionibus erat, ubi
Serenissima Angliae Regina, Walliae Princeps (idem invictissimus Heroes, qui
sceptrum imperii nostri Britannici body tenet) ejusque consobrinus, Rupertus
Princeps, cum Magnatibus illis, Marchione Wigorniensi, Ormondiae tum quidem
Marchione, nunc vero Duce; Sancti Albani Comite, aliisque nonnullis primae
Nobilitatis viris, ad regiam Sancti Germani villam, a Lutetia Parisiorum
duodenis circiter lapidibus distantem, ut de ferendis suo Regi suppetiis
consilium inirent, convenientes: ipsum quoque illuc accersiverunt. Inter hos
Principes tunc quaeri coeptum, qua tutissime ratione Regi, Perduellium in
Anglia jam tum triumphantium immani feritate oppresso, auxiliarentur; cum ille,
animi sui sensum libere aperiens, pronunciavit, sibi quidem Regis res eo
desperationis jam devenisse videri, ut praecipuum, pene unicum esset remedium
ad Scotos auxilii ergo confugere, eosque, si id obtinere posset, ad arma, pro
Regis defensione, concitare. Quae sententia, ut ut Reginae tum minim placuit,
postea tamen rationi ac prudentiae comperiebatur quam maxim consentanea.

Haud multo post mandatum accipit a Serenissima indolis supra muliebrem erectae
Regina, ut indulgentissimum Dominum ipsius, Principem, qui paucos ante dies in
Hollandiam ad res suas ibi secreto transigendas concesserat, maturius
sequeretur. Et no quid interim ipsius existimationi decederet, si Lutetiam,
nondum persoluto quo astrictus erat aere alieno, relinqueret; eadem Regina
ultro pro consueta sua liberalitate promisit, se Seneschallo ac Thesaurario
fuis imperaturam, ut pro debitis omnibus, quae is in illa urbe sibi
contraxisset, fidem interponerent suam. Quod ab iis intra pauculos inde dies
juxta praestitum. Tanta in generosissimo hujus Heroinae pectore semper illuxit
Novocastrium erga munificentia: quae tunc temporis eo magis eminere visa est,
quod bis centum haud minus Argenti libras Sterlingas paulo ante in illum
benignissime collocarat, quo tempore ipsamet summa pariter pecuniae penuria
premebatur. Huic quip multum erat ad gratiam amorem, beneficium dedisse.

Is itaque, cunctis imperato huic itineri jam paratis, mutuoque acceptis pro
viatico monetae quadringentis circiter libris Sterlingis; Parisiis digreditur,
paribus utique comitatu ac pompa, quibus eam urbem antea intraverat,
honestatus: uno nimirum Carpento (quo Baro Widdrington, Carolusque Cavendicius,
cum D. Loving ancillarum mearum praecipua, vehebantur) unoque curriculo sibi
tantum mihique vehendis accommodato; tribus rhedis, quibus famulorum aliquot
gestabantur; itemque haud ignobili Equitum cohorte. Pridie vero discessus,
quotquot e Parisiensibus pecuniam ei unquam crediderant, ipsum amicissime
valedicendi causa convenere: discessuro omnia ex votis ut evenirent, coeleste
Numen ardentissimis precibus ac lachrymis invocantes.

Relictis jam tandem a tergo Galliae limitibus, Hispaniarumque Regis obnoxias
imperio terras attingens; ubicunque locorum, quae pertransiret, humanissime
exceptus est. Inter caeteros vero nobilitate juxta ac muneribus publicis
eximios viros, Cambraei Praefectus tanta comitate ipsum tractavit, ut,
intellecto ejus adventu, suorum aliquot obviam emisit, qui facibus accensis
(nox enim nobis supervenerat, iniquitate viarum impeditis) praeeuntes, p^regre
advenientem deducerent ad urbem, paratumque hospitium monstrarent. Nec eo
contentus officio, urbis etiam ipsius portarum claves ei offerebat (quo utique
honore nil magnificentius, quodve viros magis utrinque deceat militares)
invitabatque ad convivium, pro more nobilium ex ea gent, quae perhospitalis
est, ad luxum usque opulentum. Cui Novocastrius cum interesse, modest tamen
parique verborum comitate, detrectavit; utpote praelongo itinere fessus,
minimeque assuetus epulis intempesta nocte celebrandis: Praefectus acquiescere
noluit, donec ad hospitium, quo ea nocte diversabamur, conquisitissimas
regiaque mensa dignas ad coenam misisset dapes, cum hujusmodi nuncio;
Novocastrio itineris copiam se neutiquam facturum, priusquam exta Hospitali
Jovi sacrata simul prosecuissent. Diversitori praeterea in mandatis dedit, ut
omnia, quibus advenae opus foret, gratuito suppeditaret. Qua singulari
benignitate in peregrinum suisque fortunis exutum, palam fecit vir
hospitalissimus, se ipsis Gratiis natum fuisse, Hispanicique Genii dulcedine
perfusum. Sed Domini sui, Principis, negotii moles, quod tunc in Hollandia
maxim vertebatur, non est passa Novocastrium Praefecti hujus benevolentiam
diutius experiri.

Proxima igitur aurora viam, quam decrevit, persecutus; paucis diebus
Antuerpiani pervenit: indeque, conscensa nave, secundo flumine ad Roterodamum
descendit; sedem inibi, quamdiu in Hollandia commorari per negotia cogeretur,
fixurus. Et quamprimum terram pede libavit, honorifice deductus est in
hospitium, quod fibi comparatum erat in aedibus honestissimae cujusdam
Matronae, cui Beynham nomen est, quam Mercator Angligenus, vir antiquae
probitatis, Regiisque partibus, dum viveret, sincere addictus, viduam non ita
pridem reliquerat.

Illic autem vix biduum quieverat, cum nuncii ad ipsum crebri afferebantur,
Serenissimum Dominum suum, Walliae Principem, cujus adeundi causa in Hollandiam
veniebat, illinc nuperrime divertisse, ex portu Schevelingae solvisse in altum.
Quo gravissime perculsus, de statu mentis propemodum dimotus; Eum tamen sedulo
exquirere, quocunque navigasset insequi mox constituit: in eum finem precio
sibi conducta, commeatuque instructa triremi, quae velox maris oras legentibus
commodo erat. Caeterum cum nemo mortalium erat, unde pro certo expiscaretur,
quo Princeps istam suam navigationem destinasset: partim incertitudine
moliminis suspensus, partimque precibus meis (quip ipsa inconsultissimum esse
rebar, Eum, qui consilium suum in occulto continuerat, per various pelagi
errores explorare) devictus, ab instituto deflexit, pedemque Roterodamum
retulit. Nec ipsum postea eam exuisse mentem poenituit. Namque Baro
Widdrington, qui tunc primum ab ipsius latere discessit, Guilielmus
Throckmorton, Eques Auratus, posteaque Caroli secundi Mareschallus, in illo
explorandi Principis proposito nimis constanter permanentes; frustra pererratis
oceani Britannici oris, navigioque, quo veherentur, ad ultima usque Scotiae
littora saevissima maris tempestate abrepto, tandem in Hollandiam irrita
profectione rediere: ipso etiam Principe, intra paucos a discessu suo dies, ad
Hagam Comitis se ex alto recipiente.

Quo nunciato, Novocastrius, alacritatis genio incitatus, eo confestim
advolavit; tum ut regiam Domini sui dexteram osculis officiose stringeret; tum
ut a Celsitudine ejus coram edisceret, quid sibi tum facto opus esset, quo sub
atrocissima perduellium crudelitate adhuc laborantibus Regi ac Patriae pro
virili subveniret. Ea enim tempestate Principi haud una fulgebat spes, utrumque
in pristinam felicitatem asserendi. Scilicet, primo creditum erat pro certo,
Regiam Classem, quae sub initium belli desciverat ad obsequium Parliamenti, se
Principis arbitrio brevi permissuram. Deinde fama percrebuit, Hamiltonium Ducem
jam tum paratum esse ingentem Exercitum e Scotia deducere in Angliam, pro
defensione Regis, quem, tanquam privatae sortis hominem, belloque captum
hostem, indignissima custodia detinebant mastigiae conjurati. Accesserat, haud
exiguam Regiorum manum, sub strenuissimi Viri, Baronis Capelli imperio, apud
Colcestriam, collectam, bellum contra sacrilegos perduelles renovare tunc
moliri. Eo itaque rerum articulo, erat, cur Princeps speraret meliora, novaque
consilia iniret. Caeterum ex hisce rebus, quibus tantopere tunc nitebamur, no
una quidem (sic opt. max. Numini visum est) spe optato eventu non destituta.
Quip ex Anglica class multo pauciores, quam speratum fuisset, a Parliamenti
fide ad Principem naves defecere: summeque infelicem habuit successum
Hamiltonii in Angliam expedition: Regii omnes, quos in Colcestria jam tum tres
ferme menses obsedisset Fairfaxius Imperator, desperatis omnibus ad extrema
redacti (diu enim carnibus vescebantur equinis) victoris clementiae, seu
crudelitati potius, se dedidere. In his erant fortitudine ac vigore animi
praestantes illi viri, Carolus Lucas, Frater mihi amantissimus, Eques Auratus,
Georgius Lisle, eadem illustri dignitate, propriisque insuper virtutibus
ornatus: qui ambo ab implacabili host devoti, militari more plumbo trajecti
sunt.

Adversa itaque expertus omnia Princeps, relicto mari, ad Hagam Comitis
remigravit: Novocastrio interim se Retorodamum recipiente. Qui postquam in ea
urbe semestre spatium cultu splendido, magnisque expensis (mensa enim sua
quotidie excipiebat haud paucos tam e gentilibus, quam peregrinis, qui rei
militaris peritia prae caeteris eminerent; quosque Regi, si necessitas
postularet, usui futuros esse credidisset) degisset; vidissetque sibi jam
superesse perparum spei, vel Domino suo, Principi, auxiliandi, vel redeundi in
patriam: impendiorum, quae tam diu frustra sustinuerat, pertaesus, Hollandiam
relinquere statuit, aliasque, ubi magis obscure lareque secreto exilii taedium
fallere liceret, secedere. Delecta igitur in proxime la incolatus sui sedem
Antuerpia, veniaque discedendi a Principe impetrata; solum mutavit, summa
interim pressus nummorum difficultate. Nam e duobus nummorum millibus, quos
Principes illi viri, Hertfordiae Marchio, deinceps vero Dux Somersetensis,
consobrinus suus, Devoniae Comes, ad ipsum, dum Roterodami degeret, ex Anglia
misissent; haud multo minori ex summa, quam a Belgis mutuo accepit: vix
supererat tantum, quantum impensis sufficeret in mutanda sede faciundis.
Utcunque quo destinaverat, cum tota familia, concessit: Antuerpiamque
ingressus, in hospitio publico aliquandiu diversatus est. Deinde vero divertit
ad privatam civis cujusdam honesti domum: idque no dignitatis suae immemor
videretur, utque suavissimo uteretur consortio Endymionis Porter, unius ex iis
cubiculariis, qui Carolo I. in cubiculo ministrare solebant, excubare, servatis
noctium vicibus, proximi foribus ejus aedis, in qua Rex aquiescebat; nec
modicae apud eundem Regem autoritatis gratiae. Tandem conducta sibi domo, quae
ad clarissimi illius Pictoris, Pauli Rubeni, viduam pertinebat: ibi, cum exigua
familia (dimiserat enim plerosque servorum) modice ac sort sua laetus
habitavit.

At vero iterum deficiente crumena, no suppetebat quidem unde emeret quae ad
usus vitae necessaria essent, multoque minus supellectilem ad aedes novas
decor instruendas. Confugiens igitur ad singularem, a se plus semel expertam
generosi cujusdam Angli, D. nimirum Alesbury, filii unigeniti Thomae Alesbury,
Equitis Aurati Baronetti, nec non Comitissae Clarendonii fratris, humanitatem;
ab eo mutuatus est ducentas circiter nummorum libras (quas deinceps optima fide
restituit) ex multo majori summa, quam ex Anglia per collybum acceptam ille, ad
futuros nobilissimi Ducis Buckinghamiae usus, tunc in arcula forte servabat.
Hoc tempestivo nummorum subsidio haud parum refectus, suam sat commode
instruxit domum, tantumque fidei obtinuit apud Antuerpienses, ut victum
aliaque, sine quibus vita esse vitalis non potest, nobis ad tempus concederent
lubentissime. Quod permagni beneficii loco haud injuria duxit Novocastrius:
utpote quem omnes ut iis regionibus ignotum, ut exulem, ut exutum omnibus
fortunis suis, intuebantur. Hicque calamum refraenare non possum, quin
gratitudinis ergo per transennam observem; adeo insignem esse Antuerpiensium in
recipiendis tractandis advenis civilitatem, ut majorem nullibi gentium
reperias, alibi vix parem. Certe ex eis civitatibus, quas Principes sui aut
nunquam incolere solent, aut invisere perraro, saltem in quibus haud magna
Nobilium (qui caeteros urbanitate per consuetudinem quasi inficiunt) versatur
frequentia: vix ullam invenies sat commodis moribus imbutam. Rudes plerumque
sunt, inhospitae; e contra vero Antuerpiae cives, quanquam ab aula Pro-regis
Hispanici lunge remoti, maximam partem optime morati sunt, ad omnia humanitatis
officia apprime compositi: ut mihi fas sit profiteri, nos, toto exilii tempore,
alias nullibi aut magis quiet, aut commode magis degisse. Quod solatii haud
parum nobis attulit, summa alioqui fortunae inclementia afflictis.

Ipse autem interea Novocastrius, tempus curis vacuum, liberumque negotiis
nactus, recreandi animi simul tuendae sanitatis causa, se utplurimum exercuit
in regendis ad usus belli fingendis equis ferocibus, quos superiori anno secum
deduxerat Lutetia Parisiorum. Et iis nescio quo morbi genere pereuntibus,
majore quam decebat dolor perculsus, haud mitius indoluit quam Alexander ille
Magnus, capto abreptoque a Barbaris Bucephalo suo. Alter enim eorum Numida
erat, tam corporis specie, quam ingenii docilitate atque ferocia eximius;
credebaturque sentire quem veheret: alter Hispanicus, robore pariter ac cursu
praestantissimus, rigidisque praeterea edoctus la lupatis, ad arbitrium
insidentis. Hinc utrumque Novocastrius non eodem, quo caeteros cornipedes,
animo aestimabat. Hanc vero jacturam ut quadantenus resarciret, octo alios
Equos, forma utique spectabiles, emit: eisque pariter Equitandi ex art
domandis horas suas subsecivas impendit. Huic enim exercitio ab ineunte usque
juventa semper assuetus, istiusmodi ferocibus equis magnopere delectabatur; nec
ullis unquam parcebat sumptibus, quo generosiores etiam ex Africa compararet.
Quin tanti aestimavit, ut nemini mortalium vel largissimo precio divenderet
aliquem ex iis, quorum ora fraenis ipse doctaque manu temperasset: aegreque
solebat far, si quis rogasset, number sibi venalis esset ex eo genere equus. Sed
relictis hujusmodi nugis, ad magis seria divertamus.

In his animi remissionibus erat Novocastrius, cum Augustissimus Carolus II.
Rex noster ( Patre dudum jam a nefariis plusquam Molossica feritate infamibus
Regicidis atrocissime, contraque omnes leges divinas atque humanas, mactato)
sese in avitum paternumque Britannici imperii solium, quibuscunque liceret
rationibus, asserturus; ejus rei causa ex Gallia, quo superiori anno
concesserat, rediit in Hollandiam: eo potissimum consilio, ut ad Bredam de
contrahendis sibi auxiliis ageret cum nonnullis e Scotica Nobilitate eo ad
ipsum delegatis. Illuc loci igitur adproperavit quoque Novocastrius: utpote
quem illi tractationi, cum caeteris ex Purpuratorum ordine, qui Regi a
consiliis erant, interesse ex officio oportebat. Ibi in consilium cum
Serenissimo Principe Auriaco aliisque Magnatibus admissus; jussusque suum de
propositis Scotorum articulis judicium libere in medium profer: aperte
strictimque, pro more suo, pronunciavit; sibi quidem utilius Regi fore nil
prorsus videri, quam ut, inita cum Scoticis Delegatis sub quibuscunque
conditionibus pactione, eisque in fidem receptis, is in Scotiam ipse
transmitter et, indeque Exercitum, quem Delegati promittebant, deduceret in
Angliam contra Regicidas: nec ullum jam tum restare praesidium aliud, quo
la liceret, se imperium dignitatem atrocissimo conjuratorum scelere sibi
ereptam recuperaturum. Hancque suam sententiam mox firmavit tot rationum
momentis, ut in eandem primo Auriacensis Princeps, deinde Rex ipse
concesserint. Ratum itaque erat, ut, acceptis utrinque solenniter sancitis,
quae a Delegatis oblatae essent, conditionibus (quarum tamen nonnullae duriores
quam par erat, regioque fastigio indignae videbantur) Rex omni seposita mora in
Scotiam iret: tum ad recipiendum Regni illius sceptrum, tum militibus
conscribendis, queis jus suum in sacrilegos imperii Anglici usurpatores
vindicaret. Scoti vero neutiquam induci poterant, ut Novocastrius Dominum suum,
Regem, in ista expeditione comitari permitteretur. Ille igitur Regi consilio
saltem inservire cupidus, ipsum adhortari non verebatur, ut, quamprimum in
Scotiam appulisset, dissidentes illas Factiones, quae in ea gent tum
gliscebant, Argathelicam scilicet, Hamiltonianam, si id fieri posset, revocaret
ad concordiam (eo enim pacto utramque sibi adjungeret) sin minus, Priori saltem
adhaereret, ut validiori, ideoque magis formidolosae; altera interim spe
gratiae promissis lactata. Hocque, no Exercitum inde in Angliam deducturus,
hostem interea haud minus potentem a tergo relinqueret, in exitium sui.

Post haec Rex in Scotiam secundis ventis navigavit, ibique res suas summa
prudentia ordinavit. Adeo ut, intra paucos ab adventu suo menses, Sconiae
Coronam Scoticam ( Argatheliae Marchione eam capiti ipsius imponente)
splendidissima pompa solennitate induit: universo interim populo laetitiam suam
plausu, gratulatione, festivis ignibus, displosis tormentis, aliisque publici
gaudii indiciis testante. Jamque indicto auctoritate Regia Parlamento, ipsisque
partium nominibus tandem abrogatis; tota Scotia fervet armorum apparatu,
unicuique (obnitente quantumvis Argathelio) jure patet ad belli consortium,
Regisque auxilium accessus. Nec diu, Abredonii erecto Regis vexillo, eo ex omni
districtu volones honorarii milites catervatim confluunt. Hinc ad Sterlingam
pergit Regia Majestas: lustrato{que} exercitui Ducem Hamiltoniae praeponit;
fremente interim, ingentesque irarum motus in exulcerato animo concipiente
Argathelio. Qui, litteris paulo post ad Novocastrium missis, gravissime
conquerebatur de nescio quibus injuriis sibi noviter illatis: quas litteras
Novocastrius mox ad Regem transmisit, ut is mature provideret, no quid periculi
Majestati suae exinde eveniret. Hamiltoniae autem Dux (cui pudor, justitiae
soror, incorrupta fides, nudaque veritas, quando ullum invenient parem?) haud
mora deducto in Angliam Exercitu Regio, initoque ad Wigorniam praelio cum
Cromwellianis; praematura quidem, bonisque omnibus etiamnum lugenda, sed
gloria plenissima morte occubuit: Rege interim ipso in eo certamine hostium
impetus fortissime excipiente, maxima cum laud virtutis omni Martis mortisque
periculo objiciente Sacratissimum caput suum. Adeo ut, quanquam effuse a
Cromwellio immissis aliis super alias copiis recentibus tandem oppressus,
amisit victoriae palmam: fortitudinis tamen eximiae, invictique supra fortunae
injurias elati animi gloriam exinde reportavit.

Dum haec, irato adversoque Summo Numine, in Anglia agerentur; forte contigit,
ut Principes illi vir, S. R. Imperii Dynastae, Duces Brandenburgicus,
Neoburgicus, in gratiam sibi invicem post mutuas simultates (quae ad arma proper
devenerant) jam noviter restituti, Copias suas, quas alter in alterum haud ita
pridem armaverant, Novocastrio amicissime offerrent, ab eo in Scotiam, aut (si
id commodius foret) in Angliam, auxiliatum Regi, transmittendas. Hujus
perhumani, tantisque Principibus dignissimi propositi Novocastrius illico
Regem, per expeditum nuncium, commonefecit. Sed, utrum ob hoc, quod Regi tunc
deerant naves ad tantas copias ex Hollandia in Scotiam transvehendas; an ex eo,
quod Scotis res minim placebat, incertum: istud tam amice oblatum auxilium non
accipiebatur.

Quae egregia facinora a Scotis, domi militiaeve, suscepta fuerint; quae
confecta, restituendi in sedem dignitatis atque imperii Regis gratia, dum is in
eorum castris versaretur; quidve secretioris consilii Huic cum illis
intercesserit: Ego quidem plane nescia sum, nec praesentis mei est instituti,
si rescirem, enarrare. Tota quip in eo sum, ut historiolam eorum, quae
gessit, quae tulit Nobilissimus meus Maritus, chartis, pro ingenioli mei
tenuitate, committam. Praetermissis itaque ex industria rebus a proposito
alienis, incoeptae narrationis filum resumo.

Haud multum temporis effluxerat, ex quo Rex funestissimam istam devicti a
Cromwellio, in praelio Wigorniensi, Exercitus sui cladem accepit; cum ad aures
Novocastrii tristissima pervenit fama, Clementissimum Dominum suum, Regem, a
Parricidis pugnando fusum, aut exhalasfe sub acerbo vulnere vitam, aut usque eo
miseriarum fuga redactum esse, ut nemini suorum notus, foedaque ignobilium
larva vestium occultatus, inter ipsos hostess erraret, tanquam maximi sceleris
reus, certissimae neci, si comprehenderetur, tradendus. Accepto hoc
luctuosissimo nuncio, tanta doloris acerbitate excruciabatur Novocastrius, ut
parum abfuit, quin exanimaretur moerore: Nec ullis amicorum solatiis iste
levari potuit luctus, donec pro certo constaret, Regem omnibus effugii sui
periculis defunctum fuisse, velutique ex faucibus fati jam ereptum, terram
Gallicam tenuisse.

Haud multo post, ubi cura de Regis salute, jam tum certissime asserta,
Novocastrium passa est ad alias solicitudines descendere; cogitare coepit de
sublevandis suis infortuniis, inter quae nil gravius erat egestate. Huic igitur
magis magisque indies ingravescenti malo ut qua liceret mederetur, necessum
videbatur, ut Ego dilectissimus Frater suus, Carolus Cavendicius, una in
Angliam propere iremus. Ipsa quidem, ut peterem a Parlamento aliquam ex annuis
Mariti mei fundorum reditibus portionem, ad emenda mihi alimenta. Ille vero,
quia jam tum proper elapsum erat tempus, intra quod ei redimere licebat praedia
sua, maneria ac fundos, quae ab eodem Parlamento, sequestri nomine, diu
usurpata, tum per auctionem essent in alios transitura; omnia in publicum
addicerentur, si redemptionem ipse diutius procrastinaret. Ab ejusmodi
redemptione ille quidem diu abhorruerat, ceu fide sua erga Regem prorsus
indigna: postea vero, qua suasu D. Edvardi, Comitis Clarendonii, Magni Angliae
Cancellarii, qui Antuerpiae tum versabatur; qua precibus penuria Fratris
victus, aliquam saltem fortunarum suarum partem servare, quam jacturam facere
omnium consultius esse duxit. Eo itaque consilio mecum in novercantem Patriam
rediit: utroque nostrum omnes egestatis miserias in eo itinere perferente.

Ubi Londinum pervenissemus, salutato mox Nobilissimo Fratre, Barone Lucas, eum
rogavi, a Parlamenti Delegatis (his scilicet, qui publico praeerant fisco) meo
nomine desposceret nonnihil ex annuis Mariti mei proventibus, pro vitae meae
sustentatione: idque, la Parlamenti decreto sancitum fuerat, ut quando
fundi eorum, qui Regis causa exilio multabantur, venum essent exponendi, tum
horum uxoribus ac liberis liceret, tantum sibi de pretio vendicare, quantum
suae alimoniae, dignitate natalibus singulorum aestimatis, satis foret. Is
vero, oblata illis meo jure petitione, hujusmodi responsum tulit; Mihi
alimoniae no minimum quidem deberi; quandoquidem Maritus meus semper
infensissimus ac pervicacissimus Parlamenti hostis fuisset. Tantum mihi
profecit in Angliam, quaerendi subsidii causa, remigrasse.

Nec multo feliciorem exitum itineris sui habuit Carolus Cavendicius, vir
utique innocentissimus, nemini mortalium, exceptis unice Regicidis, unquam
infensus. Is enim, in sui locum substitutis amicorum aliquot, qui cum iisdem
praedonibus agerent de redimendis ipsius latifundiis; constitutoque post longam
licitationem precio: quina haud minus millia nummorum in publicum fiscum
solvere coactus est, pro criminum suorum in Parlamentum, hoc est, fidei erga
optimum Regem praestitae, expiatione. Caeterum tantum temporis licitando
absumptum fuerat, ut uterque nostrum interea ad magnas rei familiaris angustias
redacti essemus: proculdubio inedia periissemus, nisi pientissimus ille vir
pecuniae nonnihil ab amicis mutuo accepisset, unde viveremus.

Neque etiam Novocastrium ipsum eodem tempore clementior fortuna excepit.
Scilicet, is Antuerpiae degens, hinc egestate, illinc aere alieno gravissime
pressus; quo se verteret, quidve sibi consilii capiendum, prorsus nesciebat.
Quid multis? Ad desperationis terminos pene redactus, litteras denique ad me
scripsit, quibus significavit, ni Frater ipsi nummorum per collybum ad
Mercatores Antuerpienses transmittendorum auxilio mature subveniret, se brevi
aut in carcerem conjectum iri a Creditoribus, aut fame periturum. Hoc
intellecto, Frater (utpote qui molliore ingenio natus fuit) primum lachrymas
non tenuit, nec abstinuit gemitu: deinde ad illum transmitti curavit bis centum
libras Sterlingas ex eis nummis, quos aegre a trapezitis foenore acceperat in
proprios usus.

Nec ea contentus pietate, praesenti nummo permutata insuper haud exigua
fundorum, quos modo redemerat, part; suo nomine emit nobilissimas illas aedes,
Welbeck nimirum, Bolsover, quae ad Novocastrium haereditario jure pertinebant:
idque permagno pretio; la, facta paulo ante auctione, licitatori cuidam
abalienatae fuissent a Parlamenti Publicanis. Hoc vero ea mente fecit, no tam
magnifica Cavendiciorum familiae ornamenta funditus diruerentur. Istiusmodi
quip lucrioni bus nil solennius erat, quam aedificia sumptuosa Dynastarum
Generosorum (eorum scilicet, qui scorsim ab iis sentientes, aut bello caesi
fuissent, exiliove ac bonorum omnium publicatione multati) vili etiam precio
emere, mox solo aequare; ut divenditis postea ruderibus ipsis, silvisque
excisis, avaritiae propriae uberiore lucro consulerent.

Postea quam in Anglia jam sesquiannum proper mansissem, abjecta spe omni
alimoniae ex proscriptis Mariti latisundiis obtinendae, nunciatoque eum adversa
valetudine tunc temporis uti; Antuerpiam redire properavi; charissimo capite
illo, vitaeque meae praesidio, Carolo Cavendicio, Londini interim relicto;
(quod pectus meum altius adhuc sauciabat) morbo difficili, Febre scilicet
Tertiana intermittente, jactato. Quae intra paucas inde septimanas optimum
virum extinxit. Quod ubi Novocastrius audivit, haud secus, quam si Parentis sui
mors nunciata esset, crebros edidit gemitus, lacrymisque praeter voluntatem
obortis, cum animo disparem vultum diutius far non posset, in arcanam penitus
cellam solves se penetravit. Ibi liberius dolori suo sine arbitris indulsit; diu
amissum deslens animae suae dimidium, columen vitae. Ego pariter, quae
sentiebam calamitatem maxima ex part ad me redundantem, flendo dolorem diffudi
miseranda meum: solatia quam adhibere Marito mihimet quaerere pronior. Et diu
par miserabile in hoc statu perseveravimus. Nec immerito. In illo quip Carolo
non solum fraterna pietas, sed summus morum candor, sed recti reverentia, sed
integritas, incorruptaque fides, quaecunque alia virtus ad veram Nobilitatem
spectet, eminebant. Fuit praeterea exquisita quadam ratione eruditus, in omni
litterarum genere, maxim vero in Mathesi ita versatus, ut cum primis certare
potuisset. Certe, ipsum finxerat Titan ex optimo luto, ea ingenii felicitate,
quam (...) la Philosophus: ut quicquid aggrederetur, ab eo cum laud
discederet. Sed vela contrahere cogor, oramque legere; no in tam vasto laudum
pelago deprehensa cum tenui cymbula, naufragii pericliter. Hoc igitur sufficiat
dixisse, non alteri a multis retro saeculis solemn illuxisse, qui abstrusiora
Matheseos Theoremata sagaciori judicio perceperit, nec qui tam vastam rerum
scientiam majori modestia celaverit.

Huic luctui ( perraro hominem videbis una tantum ex part infelicem) mox
supervenit molestissima generoso animo gravissima importunitas Creditorum. Qui,
cum diu solutionem debitorum, quibus Novocastrius ipsis obstrictus erat,
expectassent; nec dubitarent, quin ipsa, ex Anglia tunc noviter redux, ingentem
nummorum vim mecum inde detulissem: ulterioris morae impatientes, assiduis
precibus, immo minarum fulminibus aures ejus pulsare non cessabant. Is igitur
necessum habuit hos convocare, blandissimo sermon exposita, quam a Parlamento
Anglico accepissem, repulsa, obnixe orare, no diutius adhuc pecuniam expectare
graventur. Quo alloquio eos ita placavit, ut comiter amiceque discedentes
promitterent omnes, se non solum illi daturos longiorem solvendi diem, sed
victum etiam aliaque quibuscunque opus foret interea suppeditaturos. Hanc
insignem in istiusmodi hominibus admirandam humanitatem ea, qua decebat,
gratitudine excepit: nec tam opportune oblatam ulterioris fidei conditionem
repudiavit. Et hoc loco meritissime mihi commemorandus, debita gratiarum
professione agnoscendus venit singularis Divinae Providentiae favour; qui
ignotorum praesenti lucro plerumque inhiantium etiam animos tenerrimo
miseriarum nostrarum sensu afficiendo, nos ab extrema rerum necessitate toties
servavit: citra cujus verticordiam influentiam in eorum affectus, fieri non
potuit, ut tam diu apud exteros ex mutuato tantum vixissemus; idque cum omnium
benevolentia, splendore Mariti mei nobilitate haud multum indigno. Non hoc
mortalibus actum credit consiliis.

Eidem Dei la Opt. Max. clementiae acceptum refero illud; quod Novocastrius
numquam desponderet animum in rebus quantumcunque adversis: sed semper maximam
aleret spem, se Clementissimum Dominum suum, ac Regem, Carolum II. paterno
avitoque solio in pace redditum quandoque visurum: minim inscius nempe, nullum
malis artibus quaefitum imperium esse diuturnum; nec tot discordiis civilibus
dudum fessam, jam tum sub gravissimo non unius tyrannidis onere labantem
diutius subsistere Britanniam posse, ni in justissimum Haeredem brevi cederet
illius imperium. Haec spe fretus, nulla non tela saevientis fortunae constanter
excepit: quoties ipsa de videndo Regis reditu desperassem, me leviter increpare
solebat, inquiens: quod miseri volunt, hoc facile credunt; Tu autem, e
contrario, minim credis, quod maxim cupis. Adjecit, fieri haudquaquam posse,
ut mihi in hoc vitae curriculo obtingeret quidquam felicitatis, si, exclusa spe
omni, nil prorsus in pectore foverem, praeter anxias dubitationes metus.

In vitam hanc umbratilem exacti jam fuerant plures anni, cum Rex, destinato in
Germaniam itinere, Antuerpiam in transitu veniens; Novocastrium ad regia ipsius
genua, gaudii simul venerationis causa, officiose advolutum summa cum gratia
excipere; deinde domi, honoris ergo, invisere dignatus est. Idem fecere alii
Principes viri, quotquot sive negotia, sive nova visendi desiderium ad
peramoenam Antuerpiae urbem adduxerant. In his praecipua commemoratione digni
sunt nobilissimum illud atque illustrissimum par Regiorum Fratrum, Eboraci
Glocestriae Duces, cum sorore, Serenissima Principe Auriaca: quos Novocastrius
parco quidem, Spartanae frugalitatis aemulo, sed decor instructo convivio
excepit. Proxime adnumerandi sunt illustrissimus Princeps, Doom. Iohannes de
Austria, Marchio de Caracena, Flandriae successive Proreges. Item Dux
Oldenburgicus, Frisiae Orientalis Princeps (qui ambo equos aliquot Novocastrio
dedere, forma insignes illarum ex optimo Provinciarum genere oriundos) ex
Britannica Nobilitate, Ormondiae Dux, Comes Bristolliae, quos hospites saepius
habuit. Caeteros, quia numero pene infiniti sunt, quia in minus sublimi honoris
orb versantur, brevitatis pariter atque decori amans, non attingam.

Atqui memorare juvat, Novocastrium Nobilibus quibusdam Hispanis, ex
Illustrissimi Principis, Doom. Iohannis Austriaci comitatu, ipsum, ad
Hispaniarum Regis aulam, tutelae patrocinii quaerendi causa, confugeret,
hortantibus; spondentibusque, eum haud mediocri gratia acceptum iri a Catholica
illius Majestate, comiter respondisse: sibi quidem dudum perspectam fuisse
Regis istius clementiam; se tamen, tum ingruentis senii, tum aeris alieni, quo
Antuerpiensium nonnullis adstrictus erat, ratione, imparem esse tam longinquo
itineri; nihilominus oblatae conditionis benignitatem quam gratissimo animo
semper agniturum. Quod inserui, ut qualis quanta inter Hispanos esset erga
advenam, fortunisque suis iniquissima belli sort exutum humanitas, grato ore
praedicem: utque omnibus simul innotescat, quam juste se gesserit Novocastrius
erga Creditores la; a quibus, nondum liberata fide, recedere noluit, quanquam
splendidioris vitae conditionis, novorumque honorum promissis invitatus.

Nec multum temporis inde effluxerat, cum nomen suum Creditorum Antuerpiensium
tabulis magna ex part exemit. Affulserat enim interea nonnihil mitioris
fortunae. Et qua annuorum Fratris demortui proventuum residuo, quod ad Filium
suum natu maximum redundarat; qua aliis subsidiis, quae idem Filius de suo
submittebat: bis mill quingentas circiter nummorum libras quotannis
accipiebat, unde haud pauca ex debitis, quae Antuerpiae contraxerat, solvendo
erat.

In hoc tranquillitatis portu, a curis publicis vacatione erat, cum saevissima
illa vindictae Divinae tempestas, quae Britanniam tam diu afflixerat,
defervescere incoepit. Jamque tandem rumoribus dispersum est, motus tumultusque
novos in Anglia exardescere; Rebellium etiam ipsorum Regicidarum animis inter
se dissociatis, suum sibi exitium struentibus, qui per tam longam annorum
seriem conspirarant in Patriae Patrem. Quo nunciato, Novocastrius mox ad
certissimam spem erigitur, brevi venturum felicissimum illud tempus, quo fata
Regem Britanniae suae restituere decreverant: quia ubi parts labant, summa
turbatur. Et fatorum arcana cecinisse visus est. Nam paucis ab eo tempore
septimanis, status rerum in Anglia (divinam opem lapsis afferente Deo) tam
miraculose mutatus fuit, ut ab omnibus sanioris animi civibus Rex, ad
compescendos civilis discordiae motus, sceptrumque imperii Britannici
moderandum, magna cum solennitate invitaretur. Putasset hoc quisquam? Imo
semper putabat Novocastrius. Qui tamen in tali fortunae ludo cunctabatur
credere se esse felicem. Tam propinquo exitio pene fidem superat eripi potuisse
Britanniam. Sed saepe Divinitatis opera haec sunt, ut furias, in ipso jam
successu securas, subita ultio excipiat: no vel unquam improbis timor, vel spes
absit calamitosae virtuti.

Ubi vero vulgatum est, Regiae Majestatis reditum in Angliam sola jam denuo in
fidem obsequium receptae Classis suae expectation differri, haud mora omnium
Ordinum primos ad Hagam Comitis, ubi ea tunc commorabatur, ambition adegit:
partim ut tam diu desideratam, nunc tandem ex improviso velutique miraculo
quodam a Summo Numine concessam felicitatem Regi gratularentur; partim ut quid
ab ipsis in re nova fieri vellet, officiose quaererent. Arma certatim, equos,
pretiosissimas vestes, navigia ornabant. Nemo erat vel e Proceribus, vel in
Patricia juventute, qui non offerret operam; sumptuque, maturandae profectionis
acri hortatu, antiquo quidem Principi, sed novo Regi se probaret. Inter
Magnates haud postremus advolavit Novocastrius; quem Regi placuit summa cum
benignitate admittere in amplexus; cui Sereniss. Princeps, Dux Eboracensis,
offerre dignatus est unam e Praetorianis navibus, quae transvehendo Regi
destinabantur. Quam singularem gratiam, ceu forte caeteris sui Ordinis
Magnatibus invidiosam, ea qua par erat modestia detrectabat: Regiam Ipsius
Celsitudinem prolix obtestans, ut sibi lembum, ad se suosque in Angliam
transmittendos, propriis sumptibus conducere liceret.

Inter haec, Regi visum est Novocastrio inter secretum colloquium exponere,
illustrissimum illum Virum, Britanniaeque post Deum Sospitatorem, D. Generalem
Monk (qui body Dux de Albemarle meritissimo Regis favore audit) a se petiisse,
ut Equorum Regiorum Magister (qui honos ad Novocastrium ipsum tunc spectabat)
constitueretur. Ibi excipiens Novocastrius; Magnus ille vir, O Rex, inquit,
dignus est, cui quoscunque vel maximos Honores indulgeas. Meipsum quod attinet;
Ego nunquam committam, ut mei causa votorum non compose fiat. Si quid juris
habeo ad occupandam eam ab isto quaesitam Dignitatem; En! id totum in manus
tuas, Regum Optime, libentissime resigno, ut in illum ex arbitrio tuo
transferatur. Simul his osculo Regis dextrae dato, nuncupatisque pro ipsius
salute votis, recessit: conductum a suis lembum, qui in Roterodami portu in
anchoris stabat, illico conscensurus, ut, in Angliam praecedens, proxime
advenientem Regem in littore opperiretur. Discedenti sese pro comitibus tum
forte adjunxerant Nobiles aliquot, Generosi e Gentilibus, qui Patriam pariter
cogitabant. Hi autem, ubi Roterodamum pervenissent, oculisque curiose
pererrantibus semiputrida, vermibusque carry exesa latera lembi, in quo se
pelago committere paulo ante statuerant, conspexissent: omnes (unice excepto
Barone Widdrington, quem a latere fortunis Novocastrii nulla unquam pericula
divellebant) eum nimis fragilem, ventorumque fluctuum insultibus, si qua
ingrueret tempestas, prorsus imparem judicantes, a proposito declinarunt,
cursumque alio convertere. Neque damnandus videtur eorum iste metus. Nam idem
lembus vix ad oram Angliae Novocastrium exposuisset, cum, undarum ponder
diductus, medio sub aequore mergeretur.

Nondum vero ab Novocastrii oculis Hollandiam venti removerant, cum naviculam
illam, in qua vehebatur, horsum illorsumque, pro reciprocante fluxus
refluxusque marini motu, in alto fluctuantem tanta tam constans maris pax
detinuit, ut in trajiciendum illud fretum, quod haud lunge dissita Bataviae
Angliae littora interfluit, integra proper septimana impenderetur. Ea autem
elapsa, plenissimis tandem velis in Thamesin flumen ex alto provehuntur. Ubi
vero illuc fluminis perventum, unde Londini fumus, instar atrae caliginis,
procul in aere suspensus conspici posset: gaudio exultans, oculisque suis vix
credens Novocastrius, quendam e famulis, qui tum forte ad malum lembi spectatum
adstabat, in hunc modum alloquitur. Dic mihi, vir bone, inquit, quae videmus,
vera sunt, an mera insomniorum ludibria? Cette, mihi videtur, me jam per
sexdecim annos somniasse. Opus est, igitur, somnum mihi nunc denique excutias;
no diutius vanis phantasmatum ostentis deludar. Ibi altero vera esse omnia
affirmante; subridens ille, ad fidissimum Achatem suum, Baronem Widdrington,
conversus; Veni, ait, sodalium charissime, felicitatis meae compare, victorque
de fortuna ac omni prorsus dolor mecum triumpha. O beatum, pergit, hunc, diem!
O meae senectuti propitium, quam inter gravissima exilii ac paupertatis mala
proper consumpsi! Quis me mortalium fortunatior? aut cui preciosius debeat esse
id pauxillum vitae, quod superest? Ergo per tot ambages, per tot calamitatum,
belli{que} minarum tormenta erumpens fatorum industria haec nobis solatia, haec
pacis tranquillitatis futurae pignora parabant? Britanniam Carolo suo
restitutam videmus, nosmet ipsos Britanniae: estque, cur ultra superesse
cupiamus. His dictis, in portum Grenovici penetrant, optata potiuntur Troes
arena.

Accidit autem interea, ut Henricus, Novocastrii Filius natu secundus, tunc
Mansfeldiae Baro, body vero Comes de Ogle, intellecto Regis patrio littori,
haud procul Dorobernio, classem applicandi proposito, eo proficisceretur; quo
Regem simul ac Patrem (quos in una eademque nave adventare credebat) in ipso
undarum confinio summa veneratione exciperet. Is igitur, postquam ex alto in
Dorobernii portum jam in tuto delati Regis dexteram osculis strinxisset, regio
Ipsius ex ore intellexisset, Patrem ante septimanam ex Hollandia solvisse, in
conductitio quodam lembo? anxia solicitudine perculsus, conjectusque in
suspicionem, no mali quid illi inter navigandum contigisset; Londinum versus
regreditur. At vix dimidium viae permenso nuncius supervenit, Patrem omnibus
pelagi periculis dudum defunctum fuisse, in hospitio quodam publico apud Regiam
Grenovici villam commorantem, ipsius occursum avidissime praestolari. Hoc
audito, mira festinatione Grenovicum venit. Ac ut Patrem conspicatus est,
majoribus alacritatis genio citatis vestigiis ad ipsum accedens, in genua
venerabundus procubuit: Illo interim pari laetitia perfuso, nec different
coram populo, qui utriusque latera stipabat, blanditias, quae secreto
debebantur, quasque verbis refer ipsa haudquaquam valeo. Certe, in hoc
felicissimo occursu, in hoc auspicatissimo temporis articulo, Horum commotos
mutua charitate animos incessit gaudii tantum, quantum qui invicem gratulantium
placidissimos vultus, mutuosque amplexus oculis non subjecere, animis concipere
non possunt.

Dum haec in Anglia agerentur, dum in illa nunc denuo reflorescente natione
desudatum, ingentique publici gaudii apparatu sonabant omnia; Ego apud exteros
pone relicta, Antuerpia commorabar. Etenim ex Hollandia jam tum discessurus
Novocastrius litteras ad me scripserat, quibus strictim significavit, aequum
sibi commodum videri, ut ipsa, ceu altera sui pars, aliquandiu manerem in illa
Urbe; tum ut pignoris loco essem Creditoribus suis, tum ut Civium Primoribus
apologiam facerem, eo quod negotiorum multitudine impeditus, ipsis nec gratias
quas debuit reddere, nec usitatum in discessu Valedicendi officium praestare
potuerit. Hujus itaque volutati alacriter morem gerens, eidem loco adhaesi,
donec (quod paulo post factum erat) tantum nummorum ad me transmissum esset;
quantum ad Domini mei nomen Creditorum tabulis eximendum sufficiebat. Sic
denique liberata Illius fide, mutuoque insuper acceptis ab honesto quodam
amplissimarum facultatum Mercatore (cui Ioh. Shaw nomen est, quemque Regia
Majestas haud multo post Equitatus dignitate merito insignivit) quadringentis
nummorum libris pro viatico; meum quoque reditum in Patriam maturabam.
Cunctisque jam in discessum ordinatis, officii eo in loco praestandi nil
prorsus mihi reliquum videbatur, nisi ut solenniter ac viritim Primoribus
Civium redhostirem; tam iis scilicet, qui Magistratus purpura insignibus prae
caeteris conspicuiserant; quam his, quos natalium fortunarumque suarum splendour
illustrabat. Quip horum illorumque plerique erga nos insigniter civiles ac
humanos se gesserant. Huid ligitur gratitudinis officio nullatenus desui.

Jamque rumour totam pervaserat Urbem, me discessionem in posteram diem
adornare; cum Magistratuum Optimatumque chorus me convenit: ut discessurae
simul nuperam Mariti mei fortunis ac dignitatibus suis restitutionem
gratularetur, simul profectionem optaret felicem. Inter caetera quae tunc
concipiebant vota, unus eorum, is nempe cui a sociis demandatum fuerat
alloquendi munus; Vtinam Tibi, Domina, inquit, tam prospera atque jucunda sit
ista profectio, quam nobis erit interim molestum Tui desiderium. Ibi Ego, per
cordatum illum Virum, D. Duart (qui tunc mihi interpretis loco erat) retuli; me
semper eximiam eorum humanitatem ac beneficia commemoratione grata
praedicaturam; sed supra modum dolere, quod non esset in mea potestate debitam
meritamque gratiam ipsis tam been merentibus refer. Hic dictis, conticui:
Illi vero ingeminantes vota domum repetebant: Vini lagenas aliquot, Xenii loco,
per Apparitores publicos, de more antiquo, missuri.

Antuerpia hunc in modum relicta, Vlissingam veni. Illic vero, ubi nullam e
navibus Regiis reperissem (pertimescebam scilicet, vitam meam infidi maris
periculis exponere, in ullo minoris oneris navigio) audissemque in illo portu
anchoras dudum jecisse Praesidiariam quandam navem, ad potentissimos
foederatarum provinciarum Ordines spectantem, quae in Angliam transmittendis
Mercatoribus quibusdam destinabatur: haud mora, vocatum ad hospitium meum
illius Gubernatorem (cui Bankert nomen erat) comite interrogabam, an non Mihi
quoque in sua nave, cum Mercatoribus illis, in Angliam transire liceret? At
ille pari comitate annuit; sed ea condition, ut famulorum meorum quis ad
Ordines prius mitteretur, qui ab Ipsis licentiam sibi ad id faciendum exoraret.
Adjecit, illud sat commode fieri posse, la vectores nondum parati erant ex
portu solvere in altum. Quid plura? Misi, impetravi, navem conscendi: plerisque
servorum interea cum impedimentis in conductitiam quandam Celocem dispositis.

Sic Patriae simul Marito tandem reddita, molest tamen indignante animo
ferens, Hunc nec satis commode, pro famulorum multitudine; nec, pro sua
dignitate splendide satis, habitare: obnixe orabam, ut, confestim relicto
Londino, rus habitatum iret. At ille primum quidem temeritatem meam praesentis
nostrae conditionis impatientiam leni objurgatione perstrinxit: deinde vero,
ubi summam negotiorum, quae ipsum in Aula Urbe detinuerant, utcunque
absolvisset, Me (u^pote cui ruris amoenitas usque cordi fuit) compotem voti
fecit.

Pridie autem discessus Regiam Majestatem (ita enim aliquo concessuris
Magnatibus usu comparatum est) adiit; quo sese ab omni aegritudinis occultae
suspicione coram purgaret, in hunc maxim modum alacre alloquebatur. Haud
ignarus sum, Rex sanctissime, esse qui dicant, me praesenti fortunarum mearum
condition non contentum: proindeque ab Aula Tua recedere, tacita aliorum apud
Te gratiae invidentia discrutiatum. Atqui Deum immortalem testem imploro, me
nulla prorsus ambitione vexari; nec majora expetere. Mihi profecto satis
superque est, regnis Tuis Te in pace gloria redditum vidisse. Quae publica
felicitas animum meum tam ingenti gaudio satiavit, ut aditus in eum omnis
praeclusus sit solicitudini privatae. Tu quidem, Rex, perpetua felicitate
floreas; Ego, caeteris laetus, hoc uno torqueor, quod praecipiti senectute diu
frui Tua bonitate non possum. Interim quicquid jusseris, pro viribus exequar.
No vitae quidem meae parcam, ubi Tibi commodum fuerit, ut victima cadam.
Arbitrium Tuum mihi est pro voluntate. Nam pauxilli istius quod vitae superest
praecipuus mihi usus erit, gloria Tuae inservire. Et post mortem quoque
manibus meis solatio erit, in Regem meum ad ultimum fidei conservatae memoria.
His simul Regis manum, de more, exosculatus, ad praedium suum, Welbeck vocatum,
in Comitatu Nottinghamiensi, digressus est.

Illuc ubi pervenisset, convocatis accurataque indagandi ratione examinatis
villicis suis, ut aliis quoque, quorum quid de rebus ipsius scire, dum abesset,
quoquo modo interfuisset; inquisitionem mox instituit de terris suis
latifundiis, quae substituti a Parliamento praedones per tam longam annorum
seriem usurpaverant. Comperitque tandem, alia ex iis ita de integro abalienata
fuisse, ut redimi nunquam possent; alia vero eo pacto divendita, ut eorum
possessionem ac usum-fructum sibi quidem pro vitae saltem suae termino redimere
liceret, sed apud usurpatores perpetuo remaneret jus haereditatis: alia denique
ab ipsis Regicidis diu occupata, eoque nomine Regi nunc per leges addicta; quae
alio nullo modo recuperanda erant, nisi Illustrissimi Principis, Ducis
Eboracensis favore ac indulgentia singulari. Huic enim Regis dono cessere omnes
Regicidarum fortunae. Is igitur, Novicastrii super ea re querela audita, illi
tantam ita proscriptorum fundorum partem restituit, quae septingentis plus
minus nummorum libris annuatim locatur colonis. Opportune hoc loco memorandum
venit, Novocastrium per integros octodecim annos (scilicet ab ineunte Iunio
Anno Domini 1642. ad finem Maii 1660.) no drachmam quidem ex amplissimis
latifundiorum suorum proventibus in alimoniam accepisse. Durum, forsitan
inquies; ast unde interea viveret? Magnam profecto partem ex mutuato. Caeterum
Filius suus, qui Comes de Ogle body audit, Filia, quam praenobilis vir, D.
Cheiny, uxorem duxit, haud exigua submisere auxilia: ille partim ex ista
paternorum fundorum portione, quae sibi cesserat supra memorato Parliamenti
decreto; partim ex perampla dote, quam acceperat cum Uxore; Haec vero
divenditis gemmis argenteisque vasculis, quae olim in ipsam erogata fuerant jam
tum moribundae Aviae suae testamento. Tanta fuit utriusque pietas in Genitorem,
ad magnas rei familiaris angustias ex fortunis amplissimis redactum. Sed
paululum digressa, ad id quod institueram me recipio.

Intellecto jam rerum suarum statu infelici, Novocastrius primum nonnullos
homunculorum, eorum qui in praediorum ad ipsum rectius spectantium possessionem
iniquissima usurpatione irrepserant, ad judices vocavit: spei plenus, eo se
pacto jus suum postliminio recuperaturum. Sed nescio quo legum novarum obtentu
factum est, ut contra eum judicatum fuerit. Et inauspicatissimus ille,
Regiisque omnibus inaequalibus Amnestiae seu Oblivionis Actus, quo anteactorum
omnium memoria deleta, nuperorum rebellium (exceptis unice Regicidis) delictis
rapinis quibuscunque venia concedebatur, quemque Regia Majestas assensu suo non
ita pridem sanciverat; in causa fuit, ut plurimum de suo jure vel adversariis
permittere cogeretur. Inita deinde debitorum suorum computatione, haud exiguam
sibi relictorum fundorum partem (talem scilicet, quam sibi fas erat abalienare;
nam aliquas habet e terris patrimonialibus, quae Masculis Cavendiciorum
haeredibus ita per feudum talliatum, quod Jurisconsuli la, affixae sunt, ut
in alios transferri neutiquam possint) venum exponi curavit; tam ut
satisfaceret Creditoribus, quam ut pervetustum illud Nottinghamiense Castrum ex
alieno suum faceret. Quod antiquissimum Urbis Nottinghamiae ornamentum juxta ac
praesidium, a Guilielmo Normanno, olim ad tum nuper devictos Anglos fraenandos,
extructum, ut ut jam tunc funditus subversum soloque aequatum, Novocastrius
tamen sibi inemptum relinquere noluit; vel eo nomine, quia sedes illa, utpote
loci ingenio peramaena, maxim in deliciis diu fuerat Patri.

Proxima illi cura fuit, magnificas AEdes illas, Welbeck Bolsover vocatas,
sitasque in eodem Comitatu Nottinghamiensi, pristinae integritati atque nitori
restituere. Has enim non solum labantes ad interitum ruentes, sed rapacibus
praedonum manibus etiam semidirutas repperit. In eisdem praeterea supellectilis
nil prorsus relictum, praeter pauca Peristromata blattis tineisque semicorrosa;
Tabulas quasdam, a Clariss. viro illo, modernorumque Pictorum facile Principe,
Antonio Van Dyke, singulari opere artificioque delineatas; easque a Filio suo,
Comite de Ogle (ita jubente Patre) postquam sub hasta divenditae fuissent, haud
exiguo pretio redemptas, curaque deinceps Filiae natu maximae, De. Cheiny,
secreto servatas.

Quin etiam eo insanae devastationis atque rapinae a praedatoribus illis, qui
Parlamenti auctoritate freti, bona fortunas Regiorum ad praedam rapuerant,
deventum erat; ut ad ultimum no Cervis quidem, Damisque id genus Animantibus
aliis, quae in vivariis Magnatum, qua venatus, qua magnificentiae causa,
inclusa tenebantur, pepercerint. Inter caeteros vero Novocastrius ingentem in
hoc genere calamitatem hauserat. Scilicet, ex octonis (...) sive vivariis
spatiosissimis, quae sub initium belli civilis de proprio habuerat, quorumque
singula numerosis Cervorum Damarumque gregibus repleta tunc temporis reliquit;
nunc restabat vix unum, in quo ferae omnes a praedabundis militibus Parlamenti,
aliisque farinae ejus grassatoribus, occisae non fuerant. Neque ipsis etiam
Vegetabilibus parcitum. Namque robora omnia, fraxini, fagi, aliaeque consimili
truncorum proceritate ac mole insignes arbores in singulis istis vivariis
saltibus (si unum omnino excipias, istud nempe quod AEdibus Welbeck vicinum
est: hujus quip nemora, cum toto Manerio circumjacente, Carolus Cavendicius
mature redemerat, eoque pacto ab excisione servabat) radicitus caedebantur.
Ingens sane, nec uno saeculo reparabile damnum. Quip in vivario illo, cui
Clipston Park nomen (ut de caeteris Harpocratem agam) quod septem plus minus
milliaria Anglica in circuitu continet, spatiosa erat sylva, tum densis
inusitataeque proceritatis arboribus umbrosa, tum crebris perennantium aquarum
fontibus piscosis stagnis amoena: quae ingenti leporum, phasianorum, perdicum,
attagenarum, aliarum id genus avium, quas venari solent Nobiles, numero pabula
latebras suppeditabat. Muris nemora cingebantur, turresque habebant venantium
receptacula. Haec tamen omnia, quo tempore publicae rapinae jus datum erat, non
homines, sed furiae ex nefariis stupris, ex civili cruore, ex omnium scelerum
impuritate concretae, ferro, caede, incendiis devastarant; aedificiis, muris,
sylvis, piscinis, cunctis in luctuosam solitudinem conversis. Sed avaritiae
nihil nefas est: cui cum homines se permisere, etiam naturam dediscunt suam, in
feras degenerant. Caeterum hanc olim deliciarum suarum desolationem ut primum
Novocastrius conspexit, altiorem consueto dolorem pectore quidem hausit; sed
dissimulata tamen sollicitudine (didicerat enim esse infelix sine querelis:
noveratque, saepe calamitatis solatium esse, nosse sortem suam) servorum
nonnullis, qui tunc forte adstabant, in mandatis dedit, ut arboribus quibusdam,
quae in vicinia loci istius adhuc crescebant, succisis, factisque ex iis palis,
novum sepimentum devastato vivario circumduci curarent. Id quod paulo post
factum; novaeque simul Cervorum atque Damarum greges intra conclusae.

Nec minori industria usus est in reparandis aliorum quoque Praediorum suorum
ruinis. Quanquam enim lites forenses, quibus jus suum postulare persequi
coactus fuit, aliaque nonnulla permagni momenti negotia, quibus expediendis se
de necessitate immiscuit, loculos assiduis impensis exhauserant: tanta tamen
prudentia, simul parsimonia res ordinavit, ut paucos intra menses coluerit,
pecude armentisque instruxerit aliquot e praediis suis; ea scilicet, quae nec
colonis pro annuis pensionibus, nec inquilinis ad aliquot annos elocare, sed in
propria possessione, ad commodiorem familiae victum, servare destinarat.
Adhaec, AEdes illas, quibus Bolsover nomen, nova magnifica fabrica adauxit;
palisque de novo cinxit haud quidem peramplum, sed amaenissimum illud vivarium,
quod supra memorato Castro Nottinghamiensi adjacet. Hocque eo maturius fecit,
quia in animum dudum induxerat, veteres antiquissimi illius Castri ruinas
recreare.

Aliorum insuper quorundam consimilis magnificentiae operum fundamenta, nec
infelicibus (ut spero) auspiciis, jam posuit: quae nondum absolvere potuit, tam
ob angustiam temporis, quam propter ingentia fortunarum damna, quae nupero
bello civili ac tam diuturno exilio sustinuit, quaeque in memoriam revocare non
possum absque gravissimo animi dolor.

Namque sub initium funestissimi illius belli, Novocastrius tanta floruit
opulentia, ut nobilitate ac divitiis inter omnes Angliae Optimates emineret.
Opes a Majoribus traditas habebat, ipse, qua longa earum possessione, qua
adventitiis primae Vxoris facultatibus, cumulaverat.

Quanti census fuerint terrae, quas, Avo Patreque defunctis, haereditario jure
adiit; Equidem vix satis compertum habeo: neque etiam quam ampla ad ipsum
descenderit haereditas post Aviae mortem. Illud tamen pro certo affirmare
possum, praedia olim tenuisse eam perampla opima; maximamque porro auri
argentique vim congestam habuisse. Succederat enim in bona omnia cultissimos
agros tertii sui Mariti, D. Guilielmi Sanct-loo, Equestris Ordinis Viri, nec
non maximae cognationis clientelae apud Anglos Occidentales. Quae opes deinde
ad Novocastrium, ut Matris suae (quae unica Filia haeres fuit Nobilissimi
Baronis de Ogle, cui ista dicti Guilielmi Sanct-loo vidua nupserat) haeredem,
una cum pervetusta Baronia de Ogle, integrae devenere. Ejusdem praeterea dono
viginti millia librarum praesenti pecunia accepit. Fundorum vero ita ei
relictorum annui proventus tria ad modum millia nummorum aequare, accurata
aestimatione, body censentur.

Quoad facultates Vxoris, quam primo matrimonio sibi adjunxit; certissimum est,
ipsam viro attulisse dotem ingentem: tantam scilicet haereditatem
latifundiorum, quae quadringentis supra duo millia nummorum libris annuatim
locantur colonis; septem plus minus millia pecuniarum, ipsa nuptiarum die
numeratarum; juncturam (sic enim Iurisconsulti nostri la terras, quae
connubii foedere sponsae a sponso donantur; quaeque Graecis (...) proprie
appellantur) cujus annui reditus octingentas libras valour superabant.
Nobilissima haec Matrona filia atque haeres fuit generosi viri, D. Guilielmi
Basset, de Blore in Comitatu Staffordiensi, Armigeri; Henrici Howard, Thomae,
Comitis Suffolciensis, Filii natu postremi, vidua. Ut nil mirum videri debeat,
eam maximis divitiis abundasse. Has tantas copias, simul paternos reditus ipse
Novocastrius (qui a Patre didicerat, temere nihil profundere) prudentia sua in
tantum auxerat; ut, antequam ad arma spectarent Angliae tumultus, Facultates
ipsius Personales (quemadmodum Iurisprudentes nostri loquuntur) jam tum
ascendisse aestimatae fuerint ad centena millia librarum: auxissetque haud
dubie ad multo majorem summam, nisi saevissima nuperi belli tempestate diu
misereque jactatus, substantiae universae naufragium denique fecisset. Neque
tamen proinde existimandum est, eum, quo etiam tempore sua pacate possidebat,
omni ex part beatum fuisse. Damna quaedam, confiteor, eaque magna quidem
halcyoneis etiam diebus sustinuerat: sed quae consideratu vix digna videantur,
si ad modo dictas clades bello acceptas conferantur. Unum ex iis, instantiae
causa, memorare juvat.

Carolus Cavendicius, Novocastrii Pater, ingentem pecuniarum vim, sexdecim
nempe librarum millia, Gilberto cuidam, Salopiae Comiti (qui Sororem ejus pro
Uxore habuit) mutuo dedit. Quam summam Gilbertus cum rependere non potis esset,
haereditatem quandam in terris fundis, ad duo circiter millia librarum annuis
reditibus assurgentem, in Carolum haeredes ejus, compensationis nomine,
collocavit, legitimaque venditione sanxit. Caeterum, quanquam principal
debitum hoc pacto solutum censeretur; ingens tamen detrimentum exinde ad
Carolum, adeoque ad ipsum quoque Novocastrium redundabat. Quip permulti anni
effluxerant, ex quo nummi sic primum commodati fuere, antequam terrae eorum
loco translatae essent; toto intermedio tempore, Carolus no drachmam quidem pro
foenore percepit. Quantopere autem tam magna nummorum vis interea multiplicari
potuisset, maxim a Carolo, qui rarum parsimoniae Oeconomicae prudentiae
exemplum fuit; aliis ex magnitudine foenoris computandum relinquo. Praeterea,
etiamsi Novocastrius ejusdem Comitis Salopiensis Testamenti Executor
constitutus fuerit; eoque nomine vel legitimam obtinuerit potestatem in omnes
defuncti fortunas: tantum tamen aberat ab inde repetendo priore damno, ut e
contra septendecim millium librarum de propriis jacturam fecerit per eam
curationem. Quam paulo post lubens volensque transtulit in Guilielmum Thomam,
hunc Arundeliae, illum Pembrokiae Comites, qui duas Testatoris filias in Uxores
duxerant: post eorum funera, eandem resignationem confirmavit Henrico Howard,
Arundeliani Comitis filio, qui id ab eo impense petierat. Tanto enim amore,
fideque pietate semper prosequutus est samiliae Salopiensis affines, ut sibi,
quam eorum cuivis, damnum infer maluerit.

Ut pauca e multis commodis, quae ex illo Executoris munere suo sibi, vel
ipsarum legum patrocinio, vendicare potuisset, leviter attingam; haec
observanda veniunt. Primo, maxima pars praediolorum, quae ad Testatorem
spectarant, inquilinis beneficiariis, ad certum annorum terminum, locabatur:
debuitque proinde, juxta leges Angliae Municipales, rediisse ad Executorem.
Secundo, Latifundia pariter, quae solvendis defuncti debitis destinabantur, eo
pacto ad annos aliquot alienata erant, ut in Executorem postliminio recideret
jus haereditatis. Tertio, terrae quaedam, ad annuum valorem sexcentarum
librarum, ultima Testatoris voluntate relinquebantur Fratri Executoris, Carolo
nempe Cavendicio: ea tamen leg, ut eas haudquaquam adiret, nisi per orbitatem
Comitissae Cantianae, Testatoris filiae natu secundae; quae prolem peperit
nullam. Caeterum haec tanta, tamque aperto jure ad ipsum spectantia emolumenta
Novocastrius generoso animo repudiavit: non suae, sed defuncti cognatorum
utilitati studens. Ejus quip fortuna sublimior erat, quam ut officia pietatis
mercede divenderet: altiusque ingenium, quam ut quaestus solatio delectaretur.

Quae nunc retuli, in damnis fuisse fatendum est: sed nihili fere sunt ad illa
graviora, quibus, bellorum civilium incendiis Patria conflagrante, affectus
est. Horum igitur rationem, aliqua saltem ex part, heic subjungam. Ex part,
dico; quia licet nec longum, nec arduum sit ad calculos revocare, quanti
detrimenta essent, quae ex annuis proventibus praediorum, per integros
octodecim annos; quae abalienatis de integro latifundiis; item quae vivariis
sylvisque devastatis, sustinuerit: recensitu tamen perdifficile est, quantum
amiserit de mobilibus suis, sive personalibus (uti loqui amant Leguleii nostri)
fortunis.

Primo itaque loco (ut ab ipso belli exordio computationem incipiam) memorandum
est, december millia librarum Carolo I. Regi mutuo dedisse Novocastrium; quo
tempore Rex in Scotiam cum exercitu migrabat, ad jam tum ferventes seditiosorum
in eo regno tumultus supprimendos. Istam vero tam ingentem argenti vim ipse a
nummulariis foenore acceperat; eoque per multos exinde annos laboravit. Idque
la paulo ante illud tempus unam e natis suis in matrimonium Nobilissimo
juveni, tum quidem Baroni de Brackly, body vero Comiti de Bridgewater,
collocaverat, cum duodecim millibus, pro dote.

Deinde, ut primum in Angliam post exilium rediit, quinque librarum millia
faenore mutuabatur, ut necessitatibus suis pro tempore satisfaceret; rebus suis
necdum in ordinem redactis. Heic vero per transennam mihi agnoscenda occurrit
eximia Nobilissimi Comitis Devoniensis benevolentia; qui duo librarum millia
diu ei credidit sine ulla usura. His raptim praemissis, ut de caeterorum
ejusdem damnorum quantitate facilius divines, aequissime Lector, en, tibi
proxime offertur

ELENCHVS RATIONARIVS, In quo Novocastrii reditus annui, ex terris fundisque
provenientes, singulatim recensentur, supputantur, juxta valorem, quo
aestimabantur Anno Doom. 1641.
In agro Nottinghamiensi.
l. s. d. Manerium de Welbeck 0600 00 00 Manerium de Norton, Carbarton cum
praediis 0454 19 01 Manerium de Warksop 0051 06 08 Praedium de Soakholm 0308 10
03 Manerium de Clipston Edwinstow 0334 09 08 Drayton 0008 16 06 Dunham 0099 17
08 Sutton 0185 00 05 Manerium de Kirby, c. 1075 07 02 Manerium de Cotham 0833
18 08 Manerium de Sitthorp 0704 01 00 Carcholston 0450 03 00 Hawksworth, c.
0139 04 02 Flawborough 0512 11 08 Prata Mearing Holm vocata 0471 02 00 6229 07
11

In Comitatu Lincolniensi.
l. s. d. Wellinger Ingham 0100 00 00

In Comitatu Derbiensi.
l. s. d. Baronia de Bolsover Woodthorp 0846 08 11 Manerium de Chesterfield
0378 00 00 Manerium de Barlow 0796 17 06 Tissington 0159 11 00 Dronfield 0486
15 10 Manerium de Brampton 0142 04 08 Longston parva 0087 02 00 Manerium de
Stoke 0212 03 00 Praedium Birth-hall vocatum, saltus de Pecco, vulgo Peak 0131
03 00 Manerium de Gringlow 0156 08 00 Manerium de Hucklow 0162 10 08 Manerium
de Blackwall 0306 00 04 Buxton Tids-Hall 0153 02 00 Vivarium oppido Mansfeldiae
vicinum 0100 00 00 Mapleton Thorp 0207 05 00 Manerium de monte Windly Hill
vocato 0238 18 00 Manerium de Litchurch Mackworth 0713 15 01 Manerium de Church
Meynel Langly 0850 01 00 6128 11 10

In Comitatu Staffordiensi.
l. s. d. Manerium de Blore, cum Caulton 0573 13 04 Manerium de Grindon,
Cauldon, c. 0822 03 00 Manerium de Cheadle, cum Kinsly 0259 18 00 Manerium de
Barleston, c. 0694 03 00 2349 17 04

In agro Glocestriensi.
l. s. d. Manerium de Tormorton, cum Littleton 1193 16 00 Manerium de Acton
Turvil 0388 03 02 1581 19 02

In Comitatu Somersetensi.
l. s. d. Manerium de Chewstoke 0816 15 06 Knighton Sutton 0300 14 04 Stroud
vivarium Kingsham la 0186 04 00 1303 13 10 In Provincia Eboracensi.
l. s. d. Maneria de Slingsby, Hoverngham Fritton, Northinges Ponte-fracto 1700
00 00

In Northumbriae Comitatu.
l. s. d. Baronia de Bothal, Ogle Hepple, c. 3000 00 00 Quorum summa generalis
assurgit ad 22393 10 01

Hanc verissimam esse proventuum, qui ad Novocastrium quotannis ante bellum
veniebant, aestimationem, haud una ratione, praeter fidem meam, confirmari
potest. Scilicet ad hodiernum usque diem publica etiam vectigalia, jam
enumeratis terris imposita, secundum hunc censum solvuntur: ut ex tabulis
exactorum liquet. Deinde quo tempore eaedem terrae divenderentur a Praedonibus
Parliamentariis (Anno nimirum 1652.) idque pretio annuum valorem quinquies cum
dimidio repetitum non excedente; ad ipsos inde redundabant 111593. l. 10. s.
11. d. numeratis pecuniis. Unde subducta ratione luculenter patet, annuos
earundem reditus ad octodecim millia librarum tunc aestimatos fuisse. Quibus si
adjicias Caroli quoque Cavendicii terras patrimoniales, quae duobus ad minimum
millibus quoquo anno locantur; invenies omnium valorem non fuisse multum infra
superiorem censum. Porro, ad supplendum reliqua duo millia, considerandum est,
justo minorem suisse modo dictam aestimationem, ad quam Novocastrii Maneria
praediaque emptoribus tradebantur: Quaestores enim, qui vendendis Regiorum
fortunis ea tempestate praeerant, suo quam Dominorum lucro magis students,
donisque subornati, istiusmodi Emptoribus secreto favere solebant, viliora quam
revera decebat pretia bonis terrisque proscriptis indicendo. Adhaec, pleraque
latifundiorum, quae body Novocastrius in sua possessione tenet, multo pluris
in singulos annos locari possunt, quam olim locabantur.

Jam vero, cum in propatulo sit, summam proventuum Ejus adeo adamussim supra
data censui quadrare, ut no uno quidem calculo a recta eorum computatione
videar errasse; nec minus perspicuum, eandem octodecies repetitam (totidem
nempe annos Novocastrius manebat fortunis suis exutus) assurgere ad 403083
libras: pronum est cuivis colligere, tantundem de annuis unice reditibus ipsum
bello perdidisse. Sin vero vel semissalem summae hujus usuram octodecies
multiplicatam, pro more foenoratorum, adjeceris: tunc quidem omnium ejusdem in
hoc genere damnorum summa erit 733579 libr. Atque haec quidem de reditibus
exilii Novocastriani tempore amissis dicta sunto.

Quoad proportionem damnorum, quae Sylvis excisis, devastatisque supra
memoratis Vivariis Saltibus, per idem temporis, eum quoque sustinuisse
compertum est: ea haud obscure colligi potest ex hujusmodi summario.

Arbores succisae in Lib. Vivario, Clipston Park vocato, ad 20000 Vivario,
Kirby vocato, ad 10000 Agro Derbiensi 8000 Nemoribus AEdibus Welbeck, in
Comitatu Nottinghamiensi, vicinis 4000 Agro Staffordiensi, ad 1000 Comitatu
Eboracensi, ad 1000 Northumbria, ad 1500 In toto 45000 l.


Quantum spectat ad Terrarum Fundorum, quorum possessione praesenti ejectus
fuit Novocastrius, aestimationem; earum ususfructus singulis annis censentur
2015. l. Quae summa vigesies repetita (tanti enim apud nos Anglos venundari
solent terrae per allodium sive liberam ab omni clientela solutam possessionem
habitae) excrescit ad 40300 l. Perdidit praeterea alias terras, ad ipsum
alioquin post mortem possessorum certissimo jure venturas: quae censentur 3214
l. per annum. Quae december sex vicibus multiplicatae (tanti nempe nostrates
licentur terrarum liberarum reversiones) faciunt 51424. l. Terrae denique, quas
solvendis debitis exilii sui tempore contractis la ipse, censentur 56000.
l. quibus ex annuis proventibus addidit 10000. ut totum quadret 66000. l.

Ad haec, Carolus Cavendicius, Frater, Parlamento solvebat quinque librarum
millia, pro terrarum suarum redemptione. Cui summae adjectis bis mill libris
(tanti scilicet locantur istae terrae, communibus annis) octies repetitis, inde
excrescunt 21000. l.

Horum omnium aggregatum erit 946303. lib. sterling. Haecque de aestimandis
Novocastrii damnis bello acceptis, iis scilicet, quae numero comprehendi certo
possunt, sufficiant.

Caeterum alia adhuc sustinuit, eaque permagna quidem; bonorum Personalium sive
Mobilium plerisque aut praedonum sub Parlamenti signis militantium latrocinio
direptis; aut sceleratissima fraud ac perfidia eorum, quibus ea tradiderat
custodienda, interversis: sed quae specie tam varia fuere, numero tam multa, ut
ad calculos vix redigi posse videantur. De his tamen in genere illud pro certo
affirmare sustineo, nemini vel e praecipuis Magnatum, quotquot saltem
sanctissimam Regis Patriaeque causam propugnare audebant, incidisse graviora.

Scilicet belli tempore funditus diruta fuerat tam ingens ipsius AEdificiorum
moles, ut duodecim circiter millia librarum iis de integro resarciendis jam
impendantur. His accensenda veniunt Equorum domitorum greges; armenta pecudes;
currusque la auro adornati; pretiosa supellex; nobiles gemmae; aurea
argenteaque magni ponderis vasa (quae sola 3800. l. aestimabantur) permagna
Peristromatum copia, quorum alia murice tincta fuerant, alia multo colore
variata, miroque artificio intextis imaginibus nitebant; alia textili auro
argentoque fulgebant. Quibus omnibus aliisque quamplurimis, quae vel recensere
molestum foret, Novocastrius hostilium militum furore ac rapina exturbatus
fuit.

Coronidis loco unicum illud memoratu dignissimum addam; augustissimum nempe
Regem, Carolum I. cum serenissima Regina, ingentique Purpuratorum corona, ab
eodem tribus conviviis, totidem diversis versis temporibus institutis, olim
exceptum fuisse; quae adeo sumptuosa erant, ut in apparatum primi, quindecim
haud minus millia librarum; in secundi, supra quatuor millia; in ultimi mill
septingentae impenderentur. Semper enim ab avaritia lunge remotus, in
accumulandis beneficiis largus effususque fuit. Praeterea, haud facile dictu
est; praeter ingenitam huic viro erga Reges la venerationem, quantum illius
quoque Regis vel admirationi deditus fuerit, vel charitate flagraverit,

Nobilissimi Illustrissimi{que} Principis, GUILIELMI, DUCIS NOVI -- CASTRI,
VITA. LIBER TERTIUS.
HActenus bona fide narravimus res gestas Novocastrii, Domini mei, ante bella
civilia, in eis postea, cum insigni rerum suarum damno. Restant nonnulla adhuc
commemoranda, quae tam ad priores libros illustrandos, quam ad Historiam
perficiendam, pertinent: nempe, de Potestate Ei commissa, de Adversis
Impedimentis, de Fidelitate in Reges la, de Prudentia ipsius sapientia, de
Felicitate itidem, aliisque indolem animi habitumque Corporis, Prosapiam
denique spectantibus. Ista omnia, cum bona Lectoris venia, dicto ordine
sequentur.

I. De Potestate Ei commissa.
Postquam serenissimus Rex, Carolus I. Novocastrio mandasset potestatem
conscribendi Milites ad defensionem Causae regiae, effecit Ille (absit invidia)
quod nemo alius subditorum potuit. Quamvis enim multi egregii ac nobiles viri
pro Rege copias etiam colligerent; illae tamen Parts five (ut vulgo vocantur)
Brigades erant potius quam justi Exercitus, si cum Novocastrii copiis
conferantur. Ratio erat, quia is per Matrem suam, filiam Cuthberti Baronis
Ogle, propinquitate sanguinis cum plurimis antiquarum Familiarum in Northumbria
caeterisque partibus Borealibus conjunctus, apud illos plus valere quam Alienus
posset. Nam naturali erga Cognatum suum affectu ducti, facilius sequerentur
Illum, seque sub Illius quam cujusvis Alterius imperio libentius offerrent
morti, in causa Regis; scientes, quod deserendo Novocastrium, seipsos simul
desererent. Hoc modo Ille primum excitavit Equestrem turmam, constantem ex
viginti supra centum viris strenuis; deinde Peditum Chiliadem; postea Exercitum
octo millium Equitum Peditumque, quos appellant Dragoons, in illius locis:
diversis denique temporibus, aliis aliisque locis, ad Regem populumque tuendum,
tot Turmas, tot Chiliades, tot Exercitus coegit, ut, a primo tempore ad ultimum
procedendo, exsurgant ad numerum centum millium virorum; eosque proprio Mart,
ferme fine alterius cujusquam open aut auxilio. Quod fuit sane perquam difficile
factu uni subdito, ac tali tempore. Cum enim exercitus, ut plurimum, coeant,
aut propter pecuniam, aut prae timore, aut pro factione; vix unquam, ubi
stipendia desint, Causa dubia sit periculosa, officii solius conscientia
moveat; dubitandum non est, Novocastrium eximio quodam Regis optimi Amore
victum, nulla habita sui commodi ratione, Exercitum conscripsisse; ipsumque
Exercitum, non stipendii sed Ducis sui amore allectum, militasse.

In exercitu suo Novocastrius suo sibi satellitio Chiliadem selegerat, imo la
mill fortissimos fidissimosque viros (partim e palustribus sub Arcto terris)
mortique occumbere paratos, ad Ducis sui pedes. Hi dicti sunt Albati (
White-coats) hac occasion. Institutum fuit Novocastrio, militibus hisce nova
saga (sive gestamina) donare. Cum vero deesset pannus ruber, tantum Albi emit,
quantum sufficeret; manerent modo ut colorari posset. Illi moram hanc non
ferentes, uno ore clamant, ut vestiantur Albis, statimque se facturos rubra
hostium sanguine minantur. Novocastrius militari laetatus jactantia, respondit,
Fiat. Atque hinc militibus istis natum Albatorum nomen. Hi sunt illi, qui nullo
unquam certamine terga vertere: aut vincendo semper clari, aut moriendo.

Non possum non meminisse hic quod ante narratum est, ex horum numero fuisse
viros illos acerrimos, qui, cum vis magna hostium irrupisset in urbem
Eboracensem, ipso ducente Novocastrio, ad volarunt, ingressos vel repulerunt,
vel occiderunt.

Memorabile est illud invictae fortitudinis exemplum, cum in illo ultimo ac
fatali praelio super Hessom Moor, iidem milites, caetero Exercitu profligato,
immoti stabant, donec numero oppressi, pars maxima locum quem pugnando
tenuerant, amissa anima, corporibus tegebant.

Eo erant amore mancipati Duci suo, qui duravit etiam cum, amissis omnibus, ab
Illo nihil amplius expectare poterant; ut ex hac apparebit narratiuncula.

Generosus quidem ex Anglia invisebat Novocastrium Antuerpiae commorantem,
eique summas agebat gratias, aiens se debere ipsi quod e mari salvus evasisset.
Ille mirari, nec quid sibi vellet la. Pergebat hospes, a piratis
illis, quos idiomate Gallico Pickarons la, inquit deprehensus, Nosti aiunt
(per id examen subodorantes) Marchionem Novocastriensem? Imo, inquam, ad manus
ipsius Herois deosculandas Antuerpiam abire, si per vos liceat, percupio. Abi
igitur, aiunt illi, cum reculis tuis, salvus indemnis, nostris verbis humillime
saluta Ducem dilectissimum. Dic nos esse Relliquias Albatorum, qui vitam
trahimus, quam ad Ipsius dictum, si quid nos velit, parati sumus profundere.

Vos vero valet, viri fortissimi fidissimique: Nulla dies unquam memori vos
eximet aevo. Redeundum est ad Potestatem Novocastrio meo commissam in Bellis
illis plusquam civilibus. Sicut erat summus Armorum Dux in Exercitu suo
constitutus, quem ex suis Amicorum opibus instruxerat, ad causam regiam
propugnandam: ita nunquam a privato Regiae Majestatis Concilio in ordinem
redactus est (nisi quod copiae ejus aliquae detentae fuerint a Rege, ad quem
missae erant, cum armis machinis ante dictis) donec maximus Principum,
Rupertus, a Rege venerat ad liberandam Urbem Eboracensem, hostibus obsessam.
Insuper habebat licentiam cudendi nummos, Typos imprimendi, Equites Auratos
creandi, c. Quibus Nemo unquam subditorum ante se gavisus est, Rege ipso intra
Regnum existente. Quinetiam imperium in tot Comitatus, quorum mentio facta est
libro primo: nec non potestatem praeficiendi loco movendi quoscunque vellet
Duces ac Rectores. Quorum praecipuos in seruimus Catalogo insequenti.

In Northumbria.
A Novocastrio praepositi erant Novocastro ad Tinam flumen D. Iohannes Marley,
Eques Auratus: Tinmuthae Castro Shields, D. Thom. Riddal, ejusdem Ordinis.

In Episcopatu Dunelmensi.
Praesidio Hartlepool, Henricus Lambton, Protribunus.

Castello Raby vocato Guilielmus Savil, Miles Baronettus.

In Comitatu Eboracensi.
Urbi Eboracensi, D. Thom. Glenham, Eques pariter Baronettus: post ejus
discessum, Doom. Iob. Bellasis, Baro.

Pontis-fracti Castello, D. Mynn, Chiliarchus: post eum D. Ioh. Redman,
Equestris Ordinis vir.

Castello Sheffield, D. Beaumont, Major Chiliadis.

Praesidio Wortly-hall vocato, Franciscus Wortly, vir vere generosus, Equestri
dignitate ornatus.

Castello Tickhill vocato, D. Mountney Major.

Doncastro, D. Franciscus Fane, Balnei Eques deinceps Urbis Lincolniensis
Gubernator.

Castello Sandal vocato, D. Bonivant, Centurio.

Castello Skipton vocato, D. Ioh. Mallary Baronettus.

Castello de Bolton, D. Scroop, Armiger.

Castello de Hemsley, D. Iordanus Crosland, Miles.

Castello Scarborough, Hugo Cholmley, Eques Auratus.

Ponti Stamford, D. Galbreth, Tribunus.

Hallifax, Franciscus Mackworth, Eques Auratus.

Tad-castro, Gamaliel Dudley, Miles.

Eyrmuthae, D. Kaughton, Major.

In Cumbria sive Cumberlandia.
Carleolo, Philippus Musgrave, Eques Baronettus

Cockermuthae D. Kirby, Chiliarchus.

In Agro Nottinghamiensi.
Newarkae ad Trentam flumen, primum Iohannes Henderson, Eques Auratus; eo
remoto, D. Richardus Byron, tunc Equitis, body vero Baronis la dignissime
ornatus.

Praesidio Wyrton-house vocato, Rowlandus Hacker, Tribunus.

AEdibus Welbeck D. Van Peire, natione Hollandus Tribunus.

Praesidio Shelford-House nominato, Philippus Stanhop, Chiliarchus.

In Comitatu Lincolniensi.
Urbi Lincolniensi, Franciscus Fane, Balnei Eques; eoque remoto, D. Peregrinus
Bartu, Miles.

Gainsborough, D. St. Georgius, Tribunus.

Castro de Bullingbrook, D. Chester, Hypochiliarchus.

Castello Belvoire vocato, D. Gervasius Lucas, Eques Auratus.

In Comitatu Darbiensi:
Castello Bolsover vocato, D. Muschamp Colonellus.

Manerio de Wingfield, Rogerus Molyneux, Tribunus.

Praesidio Staly-house vocato, D. Fretchvile, tum Chiliarchus, nunc Baro:

Praecipui e Copiarum Praefectis in Exercitu Novocastriano.
1. DUX Generalis sive Imperator, Novocastrius, cujus egregia facinora in hoc
opusculo celebrantur. 2. Hypostrategus sive Pro-praetor Castrensis, primum
Neoporti Comes, deinde Baro Ethin. 3. Tormentorum sive Machinarum Praefectus,
D. Carolus Cavendicius Novocastrii filius, Mansfeldiae Comes. 4. Equitum
Praefectus, D. Georgius Goring, Baro. 5. Chiliarchus Generalis D. Tho. Glemham,
supra memoratus. 6. Major Generalis, D. Franciscus Mackworth, Miles. 7. Equitum
Pro-praefectus, D. Carolus Cavendicius, cui postea successit D. Carolus Lucas,
Eques Auratus, fraterque meus. 8. Equitum Commissarius Generalis sive
Armilustrii Praefectus, D. Windham; post eum Guilielmus Throckmorton, Eques
Auratus; deinceps Georgius Porter, Armiger. 9. Tormentorum Pro-praefectus, D.
Guilielmus Davenant, Eques Auratus, Poeta insignis. 10. Quaestor, D. Guilielmus
Carnaby, Equestri dignitate ornatus. 11. Advocatus Generalis Castrensis, D.
Liddal, Juris civilis Doctor. 12. Castrametator Generalis, qui ordinandis
militum stativis praeerat, Radulphus Errington, Generosus. 13. Annonarius
Generalis, sive Annonae Praefectus, D. Gervosius Nevil; eoque exauctorato, D.
Smith, Generosus. 14. Emissarius sive speculator Generalis, D. Hudson, Artium
Magister. 15. Impedimentorum Praefectus, Baptista Iohnson. 16. Concilii Bellici
Praeses, Baro Widdrington; quem Novocastrius Lincolniensi, Rutlandiae
Nottingbamiensi Provinciis praefecit.
Quod Praefectos reliquos ac Ductores attinet, in singulis Centuriis Ordinibus;
cum tantus sit eorum numerus ut meminisse omnes nequeam, eos in rationes meas
non placet refer.

II. De Adversis Impedimentis.
QUamquam Natura beavit Dominum meum, Novocastrium, optimis praestantissimisque
donis, quibus Eum ornare poterat; Fortuna tamen Ei semper adversatrix omne
virus malignitatis suae effudit, in coeptis Ejus quantocunque consilio
designatis omnem vim suam objecit: adeo ut raro ad optata sua pervenerit, ubi
non Ipse, non solum praefuisset rebus agendis, sed adfuisset. Non me latet
saeculi hujus gravis iniquitas. Multi reperiuntur, quorum oculi non possunt
far alienum splendorem; qui suae demptum gloria existiment, quicquid
accesserit alienae. In iis sunt, qui res egregie gestas famamque Novocastrii
lunge clarissimam obscurare satagunt, aut maculare: qui Fortunae peccata
(utinam ex ignorantia potius quam invidia) integerrimo prudentissimoque viro
imputant. Quibus Ego ut satisfaciam, enarrabo ordine quantis difficultatibus
obstructionibus Ille impeditus fuerit, quo minus ad felicem exitum res suas
perduceret: Unde omnia pessum ierunt, Ipse tandem fato ineluctabili eversus
est.

1. Quum primum Populus omne obsequium expectorasset, coepisset Regem
Serenissimum de statu suo dejicere; Fiscus erat exhaustus, nullae opes ad
invitandos aut alendos milites idoneos ad reducendum Rebels. Adeo ut
Novocastrius nihil fere haberet ad fundamenta operis sui jacienda, nisi quod ex
fundis suis exsculpere posset, aut Amicorum open procurare.

2. Cum Rex ille beatae Memoriae, la bellorum infelicium, Novocastrium
miserat Hullam, propugnaculum Armamentarium Regni; atque ille prudenter se
gerendo eam regiae Majestati conciliarat: repent nescio quo pacto relictus est
placito Parlamenti; nec manus eorum evaserat, munitus licet Mandato regio, nisi
favissent illi aliqui Senatores, ob vanam spem lucrandi tantum Adjutorem.

3. Postquam Regia Majestas eum miserat ad Novum-castrum super Tinam, ut in se
susciperet illius loci regimen ac tutelam; cumque excitarat illic ex Amicis
Clientibus Turmam equitum, Peditum Chiliadem, quibus mandavit tuto deducere ad
Regem Armorum copiam a Regina missam ex Hollandia, Majestati Regiae visum est
apud se tenere Deductores istos. Quibus aliquantulum auctae sunt ibi vires
regiae: at Novocastrius, qui nuperrime caeperat Milites conscribere, paene
exarmatus est.

4. Quando Serenissima Regina (nunc Regina Matter) post appulsum suum ex
Hollandia voluit Arma quaedam alia ad Regem mittere, Novocastrius jussit
Milites quingentos eadem perferre: quos etiam Regiae Majestati placuit
asservare sibi in militiam suam.

5. Postquam eadem Regina statuisset Eboraco proficisci Oxonium, ubi Rex tunc
temporis agebat; Novocastrius ad tutelam Ejus septingentos Milites ablegavit ab
exercitu suo (cum Machinis bellicis) qui nunquam reversi sunt ad ipsum.

6. Quando Comes Montisrosanus abiturus erat in Scotiam, accessit ad
Novocastrium Dunelmi agentem, ab eo copias aliquas petiit in usum Regium. Cui
is dedit ducentos Equites Dragoons, eoque tempore cum Ipsi maxim opus fuit
auxiliaribus, imminent Scotorum Exercitu.

7. Cum Novocastrius e partibus Borealibus in Comitatus Lincolniensem
Derbiensem cum Exercitu suo proficisceretur, ut redigeret eos in obsequium
fidem regiam, atque illinc procedere in Comitatus associatos (ubi sperabat
bello finem imponere) decreverat; eodem tempore tam vehementer enixe
sollicitatus est ab Eboracensibus, praecipue a Praefecto primario,
affirmantibus hostess ibi invalescere,, nisi veniret Ipse, omnia periclitari; ut
officii sui ac Honoris esse existimaverit maturare reditum. Reversus autem rem
salvam intactam hostibus invenit.

8. Ut in campo publicos hostess, ita in Curia privatos habebat inimicos (quod
supra notatum) omnem moventes lapidem, ut Ipsum de Regis animo dejicerent
subverterent.

9. Imo in Ipsius Exercitu tanta erat Perfidia, Praefectorum non nullorum
collusio, ut ille non potuerit non falli in designatis suis incoeptis.

10. Cum Exercitus Ejus maximus esset omnium Regiorum potentissimus, Parlamento
demum statutum est suas Copias omnes cum Scotis conjungere (venerant enim e
Scotia hominum plus viginti millia) ad eum oppugnandum,, si Fata vellent,
funditus amoliendum. Sibi scilicet facile persuadebant, avulso Novocastrio,
tria Regna corruitura in amplexus la. Itaque tres fuere Exercitus contra
unum. Quanquam autem Novocastrius multa passus est per negligentiam (addo
perfidiam) Praefectorum suorum, infausto omine revocatus est Eboracum a
profectione sua decreta in Comitatus associatos, necesse habuit a se dimittere
bonam partem virium suarum Machinarum, quod ante diximus: tamen vix, aut no vix
quidem, hosti cessisset, si, aut maturius venissent Auxilia obsessae urbi
Eboracensi, aut consilium Ipsius de differendo praelio valuisset, donec aliae
venissent copiae expectatae, nempe tria millia hominum e Northumbria, et de
praesidiis duo millia. Pessime autem accidit, quod hostess invasere Regios
antequam in aciem producerentur, eosque imparatos invenere. Inde terror panicus
(ut alibi jam dictum est) inter nostros, qui abstulit dextram Equitatus regii
alam paene omnem: adeo ut finistra, sub imperio Domini Goring fratris mei, D.
Caroli Lucas, quanquam omnia tentaret, ac la hostem repelleret, vi majore
tandem dissipata est. Novocastrii peculiares Pedites (tres illae Albatorum
Chiliades) stetere, suisque ordinibus fortiter pugnantes, pars maxima, quo
steterant loco cecidere. Hoc infelici praelio decollata est spes Regiarum
partium, res Novocastrii ita in angustum redactae sunt, ut suam operam post
hunc casum Regi suo inutilem fore judicans, abesse maluerit, quam far, quod
praevidit, traditionem, tot praesidiorum oppidorum adhuc in regia potestate
remanentium; quod postea contigit.

Atque haec sunt, quae viam obstruxerunt Novocastrio, no posset feliciter
pervenire ad Incaeptorum suorum exitum: quibus aequa lance pensitatis, Ille vir
ab omnibus aut laudatus erit, aut certe excusatus. Nam ut, veteri diverbio,
Facile est cuivis natare, si manu sublevetur: ita nihil difficilius illi, cui
pedes devincti oppressum caput est.

3. De Fidelitate.
AUdacter vere dicam, Solemn hunc nunquam vidisse subditum Domino meo
fideliorem. Ut silentio praeteream Mandata Iacobi Regis; Caroli I. Serenissimi
Ejus Domini, Caroli II. nunc regnantis, quae singula summa fide ac diligentia
exsecutus est; tantum adnotabo, quod, 1. Primus omnium fuit, qui ostendit se in
Armis pro Majestate Regia; seque addixit, atque Cognatos la, Affines, Amicos,
Clients, omnes quos potuit, Regi defendendo obligavit. Cumque duos omnino
haberet Filios adolescentes, Fratrem unicum, illos tres militiae suae sibi
socios adjunxit. Filios ambos Ductores ordinum constituit; Fratrem suum,
infirmiori valetudine, tenuit secum. Ille vero nunquam discessit a latere
Novocastrii, rebus agendis intenti, sed ad extremum in comitatu Ejus mansit,
postremus omnium adhaesit Ei in illo fatali ad Eboracum praelio. Ubi, cum
Frater meus, D. Carolus Lucas Novocastrium amanter moneret, ut Filios in tutum
remittere vellet; Nolo, inquit; illos enim in hoc genui, ut mecum tenderent per
omnia discrimina, fidem suam, vel moriendo, Regi optimo probarent. 2. Videtur
Novocastrius fuisse validissimum Causae regiae munimentum. Cum enim Ipsius
Exercitus disperderetur, tum ruere retro sublapsa referri Res regia Regnis
tribus. Quip fuit Exercitus iste robur Copiarum omnium ubique locorum pro
Rege militantium, Exercitus maximus omnium instructissimus: qui, Deo aspirante,
potuisset Regis clementissimi Dignitatem ac Personam, Populique universi
Libertatem conservare. 3. Novocastrius annos sexdecim in Exsilio vixit,
graviora passus est in bello alias, quam Alius ullus, quisquis fuerit,
subditorum: Exceptis qui vita sunt privati; quam quidem ipsam minim caram
habuit, tot undique periculis expositam, ut salus Ejus inter Miracula Divina
jure censenda sit. 4. Commodum suum Interesse semper postposuit Fidelitati
Officio erga Majestatem regiam. Enimvero nunquam petiit a Rege, nunquam accepit
quo ditesceret, magnas autem divitias inserviendo Regi impendit. Liceat Mihi,
quod apud me cogitavi, Domino meo ex longo exilio domum redeunte, obiter
exprimere. Domini mei AEdes Agri visa sunt mihi quasi Terrae-motu labefactari,
grandia Debita tanquam nubes fulminea ipsius capiti impendere. Ac plane
periisset post naufragium redux, nisi prudentia illum et sapientia (Divina
Gratia opitulante) praestitissent incolumem. 5. Nunquam aegre tulit incommoda
sua, nec poenituit eum damnorum quae fecit, aut malorum quae passus in causa
Regis Reique publicae est. Imo tantum abfuit a querelis, ut (me audiente)
dixerit; Si Bella eadem denuo (quod absit) recrudescerent, se libentissime, vel
cum periculo omnium quae restarent Ei bonorum, vitae ipsius, Majestati regiae
inserviturum. 6. Conniventiam et Collusionem cum hostibus odio habuit, quibus
nec direct nec indirecte favebat. Quamvis enim quidam Vir nobilis a Rege
Oxonii degente cum nuncio ad illum missus in Septentrionem, indicavit illi,
esse aliquos e Nobilitate qui cum Rege erant, qui Ejus opem adversus Regem
peterent; quasi Rex, si Victor absolutus foret, jura omnia privilegia
Nobilitatis adimeret: Ille tamen auscultare noluit, sed sententiam suam retulit
his verbis; se quidem ex animo induisse arma, ut obsequium fidelitatem suam
Domino suo ac Regi testatam daret, atque jus regium ac Praerogativum Domini sui
defenderet: his vitam se suam, posteritatem, sua omnia postponere: se certo
scire, Rege stante Nobiles non posse cadere, Rege cadente Nobiles non posse
stare.


Indicium illud ore factum, neque ullius nomen adjectum est: inde conjecturam
facias, Nuncium illum ea dixisse tentandi gratia, aut ut majores turbae
fierent. Quicquid erat, hoc constat, Non omnes apud Regem, aut fidelitatem prae
se ferentes, Regi fuisse fidos. Ego enim been memini, cum Oxonii adessem
Reginae, quanquam per aetatem penetrare non possem eorum intimation, facile
intellexisse, magnas tum inter Aulicos Milites fuisse Factiones. Domini autem
mei ea fuit in Regem Fidelitas, ut neque ad rebels nec ad perfidos adduci
ullo modo; neque Interesse suum plusquam Regis sui commodum curare posset. Hinc
illum Curiales non minus occultis insidiis, quam Hostess aperto Mart
petiverunt.

Quid plura? Ut luce clarius pateat, quae obsequia servitia Novocastrius Regi
suo Carolo I. beatae memoriae, Serenissimoque Carolo II. Domino suo nunc
regnanti, fidelissime praestiterit; subjungere placet Utriusque Regis
Commendatitias, quibus eum dignati sunt, quo tempore visum illis est, propter
eadem fidissima obsequia servitia, Eundem ornare Titulis, primo Marchionis,
deinde Ducis Novocastrensis.

DIPLOMATIS REGII, QUO NOVOCASTRIVS MARCHIO Constitutus fuit, Praefatio.
CAROLUS Dei gratia Angliae, Scotiae, Franciae Hiberniae REX, Fidei Defensor, c.
Salutem.

Cum nobis constet, GUILIELMO, Comiti de Newcastle super Tinam, praeter
Paternum Maternumque Genus clarissimum, splendidissimas etiam Affinitates
Cognationesque accessisse; Cumque idem Comes omnes quibus ornatus est Titulos
tum meritis aequaverit, tum virtute, industria, prudentia, inconcussa fide
nuperrime etiam superaverit, dum periculis sumptibus, armis, militibus;
instrumento omni apparatu bellico conquisitis, tum rebus nostris fortiter
adhibitis, tum nobis copiosissime transmissis, dignitati securitati nostris
prospexerit. Quip tum nobis in Agro Eboracensi agentibus idoneus visus, qui
Oppido de Newcastle Arcique in ostio Tinae praeficeretur, in fatali illa
populorum defectione, contracta Amicorum manu Portum istum unicum invehendis
armis nobis reliquum opportune insedit, praesidio firmavit; in quo munere tam
strenue obeundo ingens momentum rebus nostris Eum extitisse, grata memoria
recordamur. Postea numeroso conscripto Milite, cum jam, alio nobis digressis,
Agro Eboracensi proper universo Rebels potirentur, nec jam caput ipsum
Regionis satis praesidii adversus ingruentes Rebels sibi habere videretur,
summis Provincialium studiis votisque implorato Ejus adventu, ut mature
laborantibus subveniret, Exercitum media etiam hyeme ducens, in ipso aditu
Provinciae cum illis congressus, eos fudit fugavitque, variisque praesidiis
exuens Subditis tandem sanitatem, Provinciae pacem securitatem multis victoriis
restituit: Testes Rebellium cladibus fuga tot nobilitata loca, in Agro
Lincolniensi, Gainsborough Lincoln; in Derbiensi, Chesterfield; in Eboracensi
vero, Piercebrigg, Seacraft, Tankersley, Tadcastre, Sheffield, Rotheram, Yarum,
Beverley, Cawood, Selby, Hallifax, Leeds, instar omnium campi Bradfordienses,
ubi cum Rebellibus Eboracensibus Lancastriensibus una conjunctis justo commisso
proelio, cum Exercitus noster tum numero Rebellium, tum multo magis loci
iniquitate adeo premeretur, ut Milites jam fugam meditari viderentur, Dux Ipse
(dimisso equo, duabus cohortibus sequi jussis) in primam aciem profiluit,
tantoque impetu in dextrum Rebellium cornu invectus est, ut iis modo de
victoria securis, jam vero terga vertentibus, Ipse consilio virtute, manu
propria Rebellibus caedem fugam, Sibi victoriam gloriam, Militi spolia, Nobis
viginti duo Tormenta, majora multaque Signa militaria adeptus sit. Nec virtuti
tantae par felicitas antea defuerat. Quip dilectissima Conjuge nostra post
foedas tempestates littori Burlingtoniensi ex Hollandia appulsa, graviusque
periculum ex Rebellium displosionibus, quam jactatione maris subeunte, re per
nuncios accepta, celeriter cum Exercitu accurrens Eam reverenter accepit, tuto
traduxit, amplissimo praesidio instructam ad Nos Oxonium usque, incolumem
transmisit. Cum igitur praefatus Comes tot virtutis fidei erga Nos, Reginam,
Liberos, Regnumque nostrum monumenta ediderit; cum etiam nunc temporis Boreales
Regni parts adversus Rebels praesidiis firmet Exercitibus teneat; cum
denique nihil magis Humani generis Principum intersit, quam ut recte factis
praemium accedat, nihil vero aequius sit, quam (quod vel ipsa Nominis ratio
postulat) ut qui limits defendat, Limitaneus Praefectus seu MARCHIO a nobis
creetur: Sciatis igitur, c.

Praefatio in Diploma Regium, quo tandem DVX NOVOCASTRENSIS Creatus est a
potentissimo Rege, CAROLO II. CAROLUS II. Dei gratia Angliae, Scotiae, Franciae
Hiberniae REX, Fidei Defensor, c.
Salutem.

QVandoquidem sum dilectus Noster, fidelissimus Consanguineus Consiliarius
Noster, GUILIELMUS, Comes Marchio de Novo-castro super Tinam, c. tot tantis
erga Nos Patremque nostrum (beatissimae memoriae) meritis, illustri suo Nomine;
sanguine, officio longaque Honorum pagina dignis, quaquaversum conspicuis
eminuit, ut collatis jamdudum Dignitatibus, una cum accreseente Virtute par
fit, ut novn etiam accedat Corona, eandem libera manu imponere benevolentia
Nostra gratitudo Regia merito decrevit. Haec tam solennia Nobis, Patri,
Regnoque nostro fideliter fortiterque gesta clare satis licet loquantur ipsa:
cum tamen strenua boni viri civisque officia semper been audiant, eadem in
exemplum stimulumque virtutis aliquatenus commemorare visum est. Egregia Illius
prudentiae pietatisque specimina a teneris annis recognoscimus, gratumque
semper servabimus odorem, quo recentem aetatem imbuit; tutelam quam juventutis
Nostrae bono nostro fauste suscepit, fideliter feliciter gessit: crescentibus
annis inter mala tempora duras necessitates bellorum, nova jam provincia
fidelitatis, Regni Religionisque tutela diligentiam Illius fortitudinem
avocavit; Rebellione passim grassante, fideles copias conduxit opposuit, tot
tantasque victorias a campo reportavit, tot Oppida, Arces, Praesidia, tam in
partibus nostris Borealibus quam alibi, expugnavit, tantoque animo fortitudine
tueri etiam parta novit, ut Vrbem Eboracensem contra innumeras trium Exercituum
turmas diversis gentibus, Anglis Scotisque conflatas, eamque simul aemulatione
cingentes irruentesque, integro trium mensium spatio latas usque suppetias ad
hostium miraculum invidiam defenderit: ut si fideles humanae vires quicquam
potuissent, fidelitatem, pacem Regem Regno (infelici fato in contrarium acto)
protinus restituisset: potentiore tandem scelere, cum deesset campus, ubi
fortiter pro Rege suo Regno ageret, fidelitatem fortitudinem in patiendo
exercuit, Exilii nostri individuus Comes, bonorum simul proscriptionem, Capitis
periculum licitationemque (salute omnibus fere aliis oblata) sustinuit. Accedit
virtuti altera Nobilitas, ex utraque stirpe progenies divitiis, honoribus
titulisque pariter insignita affluensque. Haec propter, Marchionem hunc
omnimodo favore Nostro gratia dignum novo honore illustrare constituimus: ut
qui virtutem Nobilitati suae parem usque coluit, patrimonia utrisque apta
merito possedit, dum fidelitas Regna nostra incoluit, his optime usus est, his
exutus est pro Nobis, Patre nostro, Regno, dum Nobiscum restitutus. Sciatis
igitur, c.

IV. De Prudentia Ipsius Sapientia.
PRudentia Novocastrii Sapientia satis apparuit in publicis privatisque
Actionibus ac Negotiis. Est illi sane mira vis Ingenii Judiciique, quo in rerum
intimation inspicit, occulta observat, eventura praevidet, agenda disponit. Huc
pertinet memorabile Guilielmi Laudi Cantuariensis Elogium. Intercessit inter
Archiepiscopum meum Dominum non vulgaris Amicitia: quam testatus est Laudus
legato illi, ante Martyrium suum, Adamant ducentis libris aestimato. Donum
vere magnum, si Datorem spectes. Fuit quidem is a Conciliis Regi, apud eum
gratiosus: sed ad rem suam minus attentus; nec divitias accumulavit sibi, sed
in publicum effudit. Testis est Cathedralis Ecclesia Sti. Pauli Londinensis,
quam, si Fata vivum servassent, haud dubie reddidisset pulcherrimam, nullique
in toto orb Christiano inferiorem. Sed quo me abstulit admiration illius Viri?
Redeo in viam. Archiepiscopus, inquam, in quodam suo cum Rege colloquio,
Novocastrium hoc ornavit Elogio: Illum esse ea sapientia ac prudentia, ut nulli
eorum quos unquam noverat, his dotibus concedat.

Praetermittendum non est, quod ipse Novocastrius Clementissimo Regi Carolo I.
Serenissimae Reginae, aliquo ante Bella tempore, effatus est; Se didicisse ex
affectibus libidinibus populi motus imminentes, quibus Regia Majestas imminuta
foret, atque ipse Rex de solio deturbatus, nisi Furoribus istis maturius
occurratur.

Et illud est memorabile: Cum Marchio Montisrosanus rediturus erat in Scotiam,
ad Novocastrium Antuerpiae commorantem visebat, interrogans, An non ille etiam
in Angliam? Respondit Novocastrius, Se quidem paratissimum esse ad serviendum
Regi pro virili sua; neque ullam occasionem omittere, ubi aliqua effulgeret
spes rei been gerendae. Imo, inquit, si Majestas regia me solum juberet contra
hostium suorum Exercitum proficisci, quanquam certus moriendi, dicto tamen
parerem. Sed Amicos in periculum vitae frustra ut adducam meos, nolo. Nulla
mihi navigia, nulla armorum copia, nulla munimina,, quod imprimis necessarium
est, nulla pecunia. Cui Bono viros fortes in exitium traherem? Tum Marchio
consilium petiit ab eo, quid sibi faciendum existimaret in tali casu. Tu potes,
inquit; cui optime nota est Scotia tua, pro tua solertia, judicare, quae
auxilia, quae arma, aliaque bello necessaria inventurus ibidem sis, cum illuc
veneris. Illud unum dico, si defuerint ista, malum (vereor) tuo ipsius capiti
accerses. Atque ita evenit Viro illi Nobilissimo.

Haec Ego eum in finem memoravi, ut patescat Domini mei in rebus agendis
Prudentia: cujus indicia tot sunt, ut volumen ingens impleret narratio mea, si
enumerarem singula. Sufficiunt res ipfius bello gestae tanto cum judicio
solertia. Cum la turbarum a Majestate regia evocatus est ad
honoratissima maximique momenti negotia mandata exsequenda, nullam fere spem
felicis exitus videre poterat; Regiis opibus diminutis, armis pecuniisque in
hostium potestatem traditis, aliis contra se facientibus: Ille tamen, ut summa
alacritate suscepit causam Regis, ita maxima fidelitate sapientia defendit. Et
quousque suis consiliis res actae funt, atque Ipse adfuit agendis, non defuit
Fortuna. Quamvis autem tantum ducebat Exercitum, ut mirum sit ni loca quibus
incumberet, villas, agros, oppida vastaret; nullibi tamen ea vastatio visa est.
Adeo sapienter provisum fuit. Nam primo, Tributum magna aequitate est ad
alendos milites impositum; deinde Ductores Ordinum lecti ex Nobilibus ac
Generosis; qui non manus tantum sed fortunas suas, Exemplo Novocastrii, ad
Regem, tuendum Coronam sustinendam attulerunt.

His accedit Sapientia Ipsius in ordinando rem Ecclesiasticam, orthodoxam
Religionem conservando, Schismata supprimendo: similiter in cudenda pecunia,
scriptis imprimendis, auratis Equitibus creandis, caeterisque omnibus ad suam
pertinentibus potestatem. Qua quidem ea cum moderatione usus est peritia, quae
plurimum ad regiae Majestatis, aeque ac Regni utilitatem conferebat.

Quam prudenter curare solet rem Domesticam, elucet: 1. In uxore olim
deligenda: 2. In acquirendis opibus ante bella, quas, non obstante
hospitalitate sua benignissima, adauxit ad valorem centum mill librarum: 3. In
Exilii sui tempestate; cum honest Familiam alebat, pro dignitate sua se
gerebat, quantum ferebant tempora, quanquam de suo nil reciperet ex Anglia: 4.
Denique post reditum in Angliam, in colligendis rebus suis dispertitis, ultra
spem omnem ita ordinandis sua ipsius solertia, ut merito a posteris suis Ejus
Memoria sit perpetua gratitudine recolenda.

In summa: Quanquam Natura Dominum meum negotiorum non nimis amantem formavit,
praecipue Politicorum (intelligit autem, ut qui maxim;) tamen quae vitare non
potest dextre conficit, si quisquam alius. Quod privata spectat, illa sine
ostentatione, tacit transiget. Festinat lent: nec in agendo suis indulget
Affectibus, sed patienter audit, sobrie judicat, interiora rerum penetrat, vel
primo mentis impetu. Ante omnia cogitat serio de Incaeptis, an possit finem
attingere. Nunquam Ille quicquam aggreditur public aut privatim, quod supra
vires est.

Atque hic non possum non facere mentionem Amoris Officii indelebilis, quo
Nobilissimus Dominus meus, in Exilii sui tempore, Serenissimum Dominum ac Regem
suum Carolum II. prosecutus est. Libellum enim seu potius Epistolam ad Regem
scripsit, qua sententiam suam declaravit de Re publica ordinanda, cum Deo visum
foret Ejus Majestatem restaurare. Quem Tractatum, cum aliis nonnullis
Observationibus de rebus Exterorum, misit ad Regem. Cum vero peculium sit
sacrae Majestatis, non ausim in publicum emittere.

5. De Felicitate Ipsius.
QUanquam Novocastrius inter illustres sui saeculi Viros censeri merito possit
omnium Infortunatissimus: tamen a propitio sibi Numine, (Adversis rerum
immersabilis undis) nonnulla, nec illa contemnenda, accepit Bona. In quibus
videtur Mihi principe loco recensendus, 1. Eximius Regum maximorum Favour,
egregia apud Illos Existimatio Ejus ob Fidem suam Obsequium. Hoc illi palmarium
fuit, atque instar omnium. Non est opus, ut repetam hic, quae sunt in
Historiola nostra abunde demonstrata. Unum addo, Clementissimum Regem suum
Carolum I. in ipsius gratiam aliquot. Nobiles ad nobiliorem gradum promovisse.
Quorum nomina praetereo, no gravis sit haec mentio eis, qui suo merito quam
alterius cujusquam favori Honores la acceptos malint. 2. Huc accedit, quod
opes illi largiter affuderat Benignitas Divina, quo posset Ipse Regi suo
populoque lunge utilior esse benignior. 3. Praeterea, Deus illi Conjugem
paraverat idoneam; ditissimam scilicet, probissimam, amantissimam; Eumque
auxerat sobole pia, obsequiosa, integra, generosa indole strenua. Qui
superstites erant liberi, enixe omnia fecerunt, ut Parentem optimum in Exilio
suo sublevarent. 4. Adhaec, mira fuit erga ipsum Humanitas atque Benignitas
Exterorum: ad quos se conferebat in illis temporibus suis. Absque iis, nihil
illi reliquum fuisset nisi fames egestas. Deus, Deus prospexit illi, ut, cum
deesset Res familiaris, Fides non deesset; cum a suis civibus expulsus e patria
sua in alienas terras effugeret, apud ignotos tamen peregrinos (donec meliora
Deus) hospites amicos reperiret. 5. Denique, idem Deus Opt. Max. Illum reducem
fecit ad patriam suam, ad liberos, ad Rem domesticam: quam paene perditam (uti
diximus) prudentia sua restituit quodammodo ac refarcivit: quam (ita spero ac
voveo) diu feliciterque vivens ampliorem reddet, serusque in coelum rediens,
posteritati suae relinquet incolumem.


6. De Honoribus Ejus Dignitatibus.
HOnores, Titulique ac Dignitates, quae a Maximis Regibus, Iacobo, utroque
Carolo, in illum, partim ut praeterita Ejus servitia decorarent, partim ut ad
nova in futuro praestanda animum adderent, collatae jam fuere, sunt hujusmodi.

1. Balnei Eques factus est anno aetatis suae decimo sexto, quo tempore
Henricus Princeps, Iacobi Regis Filius natu maximus, Walliae Principatui
inaugurabatur. 2. Ab eodem Rege, post aliquot annos, creatus est Mansfeldiae
Vicecomes, Baro de Bolsover. 3. A Serenissimo Carolo I. constitutus est
Princeps Militiae in Comitatu Nottinghamiensi: 4. Custos regii Saltus, Sherwood
vocati: 5. Praefectus Militiae in Provincia Derbiensi: 6. Caroli II. dum adhuc
juvenis, Rector: 7. A secretioribus suis Consiliis: 8. Item Gubernator Oppidi
Novocastrensis, summus Militiae Praefectus in Comitatibus Lincolniensi,
Rutlandiae, Staffordiensi, Leicestriensi, Warwicensi, Northamptoniensi,
Huntingdoniensi, Cantabrigiensi, Norfolciensi, Sussexiae, Essexiae,
Hartfordiensi; ut et Provinciis Borealibus, sicut in praecedentibus fuse
declaratum est. 9. Insuper eidem Regi visum est illum adhuc illustriorem
facere; primo, la et insignibus Comitis Novi-Castelli, Baronisque de
Bothall et Hepple; deindeque, 10. Marchionis Novi Castri. 11. Adhaec singulari
benignitate Augustissimi Monarchae, Caroli II. in Equestrem Periscelidis sive
Garterii Ordinem adscitus est, quo tempore exulem agebat in oris transmarinis.
Qui Honos adeo insignis est ut in eam Societatem potentissimi quique Orbis
Christiani Principes cooptari, instar maximi honoris duxerint: jam a prima
institutione, in hunc Ordinem (qui e viginti sex Equitibus constat) Reges
adscripti fuerint plus minus xxii. Praeter Angliae Reges, qui ejusdem Praesides
sive (ut la) Supremi habentur; ut Duces, alios maximi nominis taceam
plurimos. 12. Et post reditum suum in Angliam, constitutus est Iusticiarius in
Eyre, hoc est, Itinerans, per omnes Angliae Provincias Septentrionales ultra
Trentam flumen. Hujus Ordinis viri, qui omnes e prima Nobilitate deliguntur,
tam de Placitis Coronae Regiae, quam de Communibus Placitis, infra Comitatus
illos quibus assignantur, dijudicant. 13. Denique Illustrissima Ducis
Novocastrensis dignitate auctus est, cum amplissimo gradu Comitis de Ogle.
7. De Education Ipsius.
FUit Educatio Domini mei Ortu suo dignissima; Nobilis natus, nobiliter
educatus. Ad Scholasticam Eruditionem Animum non magnopere adjunxit. Missus
enim Cantabrigiam, in Collegio St. Iohannis, temporis aliquantum trivit; ubi
Tutores omni diligentia sua parum profecerunt, quin Ille ludis quam libris plus
attenderet. Pater itaque, vir sapiens lenis, eum passus est obsequi Genio suo:
Alterum vero Filium, Carolum, cujus perspexit indolem Literis aptiorem, ad
studia liberalium Artium, quantum potuit, excitavit.

Inaudierat forte Carolus Pater, Adolescentem quendam, Novocastrio propinquum,
emisse fundum, cum Iste eodem tempore comparasset sibi puerum Citharistam
quinquaginta libris, Equum generosum eodem pretio, Canem vero libris duabus.
Qua de re, subridens, dixit: Sane, si Guilielmum meum tam avarum esse scirem,
ut pecunias suas fundis emendis collocaret, Illum haud dubie exhaeredare
vellem. Verum enimvero Novocastrius, prae caeteris omnibus, ad Equos sternaces
domandos, atque ad Arma tractanda ferebatur. In hac pugnandi Art, a Carolo
Patre, peritissimo sui saeculi Magistro, edoctus fuit: in illa Equitandi,
diversos habuit praemonstratores, praecipue Dominum Antonium ab Equite Regis,
quo nemo poterat melius. Adeo autem deditus suit istis Artibus, assidue
exercitatus, ut Ipse cito in Magistrum scientissimum evaserit. Quo plurimum
delectatus Pater optimus, spem inde concepit magnarum rerum, magisque ac magis
aluit: quod Filium suum Haeredem, in via virtutis Heroicae quam Ipse
praeiisset, progressus facere natalibus suis atque indole dignos observabat.

8. De Ingenio ac Iudicio.
FAteor Dominum meum in Scholasticis studiis lauream Fratri suo, D. Carolo
Cavendisio concessisse. Est autem Illi a natura insitum Ingenium Excellens,
profundo conjunctum Judicio, quo rerum intimation scrutatur; ut constat ex
antedicto Equorum Armorumque regimine, quo praestat omnibus ante se quotquot
sunt mortalium. Fateor Illum in Mathematicis non esse versatum Artibus: at
Ingenium habet Mathematicum, naturali Rationis vi multa demonstrare potest
acutissime. Est etiam tam Naturali Philosophia excultus quam Morali, non
legendo, sed meditando atque observando; qua via non pauca Axiomata invenit.

Denique, naturalem ingenii facultatem ostendit amor Poeticae; in qua, si
Lyricam Dramaticam velis, nulli aetatis nostrae dicendus est inferior.
Comaediae Ejus magnum indicant judicium ac rerum usum. Nam in eis elucent illa
duo praecipua, Sales Mores. Nempe institutum illi fuit, exponere deridendam
praebere stultitiam humani Generis nec non vitiorum turpitudinem; virtutis
decus in apricum profer.

9. De Indole Moribus.
NOvocastrius merito comparari potest Imperatori Tito; qui propter Morum
suavitatem dictus est Humani Generis deliciae. Quamvis enim Ille experientia
doctus been intellexit se non posse omnibus placere (cupiunt enim contraria;)
ea tamen est indole ac Lenitate, ut doleat, cum homines male moratos immerito
Ei succensere videt. Nam didiligit amicos, nec odit inimicos. Fidelis Subditus,
Maritus been volens, Pater amans, Generosus Dominus, constans Amicus.

Pietas erga Parents ea fuit, ut (me audiente) dixerit; Si Deus illis vitam
prolongare dignatus esset, se qucquo modo, vel mendicando, victum suum
libentissime petiturum fuisse.

Verax est ac Iustus, dictis factisque: nec quicquam sibi proponit humile
abjectum, sed recta omnia honesta petit.

Neminem ex rumore condemnat, sed certis testibus: neque tam verba aestimat,
quam facta: non obliviscitur servitii veteris quo pecuniae parcat: praesenti
officio praesens apponit praemium.

Affectuum suorum vere dominus est. Quod reipsa patuit, cum tot haberet
malignos, perfidos ingratos homines sibi condonandos. Quos magna patientia
vicit: contra malorum inimicitias bonorum judicio se et amore consolatur.

Superbiam odio, Humilitatem ac modestiam amore prosequitur. Animo est erga
Advenas civili, erga Sodales benigno, erga Omnes humano. Precedentiam non
curat, nisi Caeremoniae causa: Inferioribus aperire caput, et facilem dare
accessum solet, eosque alloquio suo non dedignatur.

Nunquam aspernatur cujusquam Petitionem: nec tantum accipit, sed et, re
intellecta, justum et (si res ferat) favorabile responsum reddit.

Veniam prompt, praemia dat liberaliter: Virtutes fingulorum laudat, Errores
silentio tegit.

Charitate Misericordia abundant erga miseros ac indigentes: Clementissimus est
in Delinquentes. Adeo ut, cum Ductor erat magni Exercitus, nollet unquam adesse
vitae necisque judiciis, sed multis a Concilio Bellico ad mortem damnatis vita
donaret. Inde, monitus facililitatem suam aliis esse occasionem peccandi,
hilariter respondit: Si delinquentes omnes suspendere velitis, Mihi certe ad
pugnandum restabunt nulli.

Virtutem agendo magis, quam loquendo declaravit: pugnandi Sciens, non
gloriandi.

Quam procul ab Ostentatione sit, re praeclare gesta, testatur insignis illa
Victoria ad Atherton Moor: a qua rediens, noluit Eboracum intrare cum tubarum
clangore, sed cum silentio. Quod fortasse vitio ducitur ab iis, qui laudi
propriae militant, digito monstrari pulchrum putant, etiam nihil merentes.

Ut finiam. Nulli vitio, quod sciam, obnoxius est: excepto, quod foemineo sexui
paulo fuerit addictior. Quod quidem, an damnandum sit, comptis Juvenibus
eorumque dominis formosculis judicandum relinquo.

10. De Corporis Habitu, Gestuque.
COrporis quidem Figura scita est, secundum proportionem exacta: Statura justa,
moderata: Complexio Sanguinea.

Gestus autem is est, ut Generosis omnibus in exemplum proponi possit: adeo
venustus, ut nihil supra. Nihil in eo affectatum, nihil coactum. Habet tamen
aliquid Gravitatis comitati associatum, ut ames simul reverearis.

11. De Sermon Colloquiis.
Sermo Gestui non dissimilis: liber, inaffectatus; utilis, dulcis, ingeniosus.
Novit, simul jucunda idonea dicere vitae. Responsiones subitae acutae. Non
placent Ei disputationes dubiae, aut orationes anxiae ac meditatae. Amat
colloquiis immiscere narratiunculas amoenas, lepide acriter dicta, Auctorem
suum semper nominat: neque vult sibi ullo modo alieni ingenii laudem arrogare.

12. De Vestitu.
IN Vestibus, mori publico se accommodat, nisi Vestitus in usu positus
molestiam pariat, minusque aptus sit Nobilium virorum Exercitiis. Mundus,
nitidusque est. Unde, longiuscule circa amictum moratur: non ut molles tamen,
effoeminati. Interulam ferme mutat quotidie, et quoties exercitio utitur, aut
calidior solito est.

13. De Diaeta.
QUod ad Diaetam attinet; ea parca est moderata. Nunquam edit aut bibit ultra
portionem praescriptam, ut Naturae satisfaciat. Mensae accumbit semel tantum in
die; ubi sumit duo cervisiae tenuioris pocula, unum initio, alterum in fine
mensae, paululum vini Hispanici in medio prandii, Tantulum vini cum buccella
panis est Ei pro jentaculo. Coenam facit ex ovo, cum haustu cervisiae tenuis.
Haec illa est Temperantia, cujus beneficio salvus sanus ad hunc aetatis suae
annum septuagesimum tertium vixit, victurus est multos adhuc annos. Ita Deum
precor ex animo.

14. De Oblectamentis Ejus Exercitiis.
OBlectamentum Ejus praecipuum fuit olim Regimen Equorum, et Armorum tractatio.
Quibus Artibus exercere se solebat in singulis diebus: donec Ego percipiens,
Illum incalescere adeo ut facile frigusculum contraheret, persuasi ut rarius
equo uteretur. Interim ab armorum usu non destitit. Quanquam autem Ipse a
Regimine abstinet, delectatur tamen Spectaculo Armigerorum suorum, quos Ipse
magna cum voluptate, in illa Equos sternaces regendi Art, instruit et exercet.
Artem vero Gladiatoriam (in qua Methodum habet et praecepta supra omnes alios,
etiam peritissimos, suopte ingenio et exercitatione inventa) neminem unquam
edocuit, nisi Ducem hunc Buckinghamiensem, cujus Guardianus erat, et illud
Filiorum suorum par nobile.

Quod restat vacivi temporis in Musicam impendit, Poeticam, Architecturam, et
similia.

15. De Prosapia Ejus.
Fidem Ego meam (memini) in ipso hujus opusculi exordio obstrinxi, me paulo
fusius quandoque dicturam de Novocastrii Genealogia. AEquum igitur,, absoluta
jam utcunque Ipsius vitae Historiola nostra, peropportunum videtur, nunc tandem
promisso satisfaciam.

Genus quidem per longam Majorum seriem ducit ab antiqua praenobili Familia de
Gernon, in Comitatu Suffolciae, quondam florentissima: ut a Camdeno nostro
memoriae proditum est in descriptione sua Comitatus Derbiensis. Sed cum
Mihi-met longum foret, Lectorum etiam patientifsimis forsitan grave, si ortum
Ejus a tam lunge praeteritis faeculis deducerem: relicto Fecialibus, quorum
magis interest, eo negotio, nonnullos tantum ex Majoribus Illi cum tempore, tum
sanguine proximis enumerabo.

Avum, Paterno ex stemmate, habuit Guilielmum Cavendisium, Equestris Ordinis
virum; qui a secretioribus Consiliis, Camerae Thesaurarius suit Maximis
Regibus, Henrico VIII. Edvardo VI. Mariae Reginae: quibus muneribus summa cum
prudentiae ac integritatis laud perfunctus est. Hic duas duxit Vxores: quarum
Prior eum binis tantum Natis auxit; ex Altera vero, cui Elizabetha nomen erat,
Filios tres suscepit cum quatuor Filiabus, quarum una, in ipso vitae exordio,
extincta est.

Elizabetha ista, Generosi viri, Iohannis Hardwic de Hardwic in Comitatu
Derbiensi Armigeri (de quo honorificam fecit mentionem Camdenus in historia
Comitatus ejus) filia, viris quatuor successive nupsit; primo scilicet Generoso
cuidam viro, Barlow nomine, quem adhuc impuberem nec gignendae proli satis
maturum immatura mors abstulit; Uxorculae nondum delibata virginitate: deinde
Guilielmo Cavendisio Equiti Aurato, Novocastrii nostri, ut modo dictum est,
Avo; qui senectutis limen jam tum attingens, illiusque (nam pulcherrima erat)
amore exardescens, ipsam sibi in Uxorem accepit. Quin post nuptias etiam
tantopere adamavit, ut, quo ejusdem gratificaretur desiderio inter la
vivendi, Terras Patrimoniales in partibus Angliae Meridionalibus sitas
divendiderit, sedemque fixerit inter Derbienses. Ubi magnificas AEdes, nomine
Chatsworth insignes, extruere inchoavit. De admirando isthoc AEdificio ita
Camdenus, loco supra citato: In tam longo tamen decursu (de Trenta flumine
loquitur) nihil quod suspiciat habet praeter Chatsworth, aedes sane amplas,
elegantes suspiciendas, quas Guilielmus Candish sive Cavendish, Eques auratus,
e nobili, antiqua familia de Gernon in Suffolcia oriundus inchoavit, clarissima
ejus Vxor, Elizabetha, quae nunc Salopiae Comitissa, maximis impensis (nempe,
ut audivi, 80000 libris) nuper absolvit. Maritus enim, morte praeventus, finem
operi imponere non potuit. Reliquit autem filios tres, totidemque filias, eo
conjugio genitos. Elizabetha vero, post aliquot inde annos, denupsit Guilielmo
St. Loo, satellitibus Elizabethae Reginae praeposito, Grandique Angliae Promo:
eoque sine ulla prole demortuo, uxorem se dedit nobilissimo viro, Georgio
Salopiae Comiti, qui eam nunquam impraegnavit.

Postquam liberi a dicto Guilielmo Cavendisio geniti ad pubertatem plenam
adoleverunt; Eorum maximus natu, Henricus, matrimonii foedus quidem peregit cum
Domina Gratia, modo memorati Comitis Salopiae (ex priori conjugio cum Gertruda
Thomae Manners, Rutlandiae Comitis nata) filia natu minima: sed aversae Junoni
non litaverat; nam de vita migravit infaetus.

Secundus vero, Guilielmus, postea Devoniae Comes, Uxores habuit duas: quarum
prior eum magnae Haereditatis fortuna, liberis aliquot (qui tamen primo aetatis
flore extinguebantur omnes, praeter filium unicum, qui paterno ex nomine
Guilielmus itidem ac Devoniae Comes audiebat) beavit: Altera vero vidua fuit
Edvardi Wortly, Militis; ex qua unicum suscepit filium, qui prima fraudatus
juventa occubuit.

Superstes autem Guilielmus primo genitus connubio, post mortem Patris Devoniae
pariter Comes, Christianam Dni. Edvardi Bruce, natione Scoti, filiam in Uxorem
duxit, ex eaque suscepit tres omnino liberos, duos puta mares, unam foeminam.
Horum Primogenitus itidem Guilielmus, qui body vivit, tituloque Comitis
Devoniae merito gaudet, Uxorem habet Elizabetham, Guilielmi Sarisburiensis
Comitis filiam natu secundam: ex qua suscepit filios duos unamque filiam. Horum
primogenitus, ex paterno avitoque nomine Guilielmus, Uxorem accepit filiam natu
secundam Iacobi Ormondiae Ducis Illustrissimi, ac Proregis Hiberniae: Alter
vero, nomine Carolus, praetextam nondum deposuit. Anna autem filia haud ita
pridem nupta erat filio primogenito Caroli Comitis Warwicensis: sed sterile
conjugium erat, intra primum a nuptiis annum Marito moriente. Alter vero in
praelio quodam contra nuperos Rebels gloriosa morte occubuit.

Filia praedicti Guilielmi, body florentis Comitis Devoniae soror, nupsit
Roberti Warwicensis Comitis filio primogenito: eique peperit unicum filium, qui
in conjugio quidem, sed sine prole ulla decessit.

Carolus, supra memorati Guilielmi Cavendisii filius natu tertius, Novocastrii
nostri Pater; duas Uxores duxit: filiam nempe ac haeredem Thomae Kidson,
Equitis aurati, quae primo connubii anno sterilis extincta est: non semel a
nobis supra-memoratam Domini Cuthberti de Ogle filiam, quae post mortem sororis
suae, Ianae, Comitis Salopiae Uxoris, sed infoecundae, haereditario jure in
Patris bona honores successit. Ex hac autem Carolus tres filios progenuit,
quorum primus mortuus est, quasi venisset in mundum ut exiret; secundus,
Dominus meus est; postremus vero nomine Carolus, thalami expertem jugalis vitam
traduxit, et aetatis suae anno sexagesimo tertio fatis concessit, cujus mortem
supra deflevimus.

Fuit autem Novocastrius noster bis Maritus; primo Elizabethae, Guilielmi
Basset de Blore in Agro Staffordiensi Armigeri filiae ac haeredis; ex qua
suscepit december liberos, sex nempe mares, quatuor foeminas: quorum quinque,
quatuor puta filii, et una filia, morte praematura intercepti sunt; reliqui
vero ad maturitatem pervenere.

Horum primogenitus, Carolus scilicet Mansfeldiae Vicecomes, thalami sociam
sibi comparavit filiam unicam et haeredem Domini Richardi Rogers, maximis
fortunae muneribus dum vixit donati: ex eaque unicam suscepit filiam, quae ubi
caepit vivere, desiit. Ipse quoque sine ulla alia prole adhuc juvenis decessit.

Henricus vero, natu secundus, nunc Comes de Ogle, Franciscam, nobilissimi
viri, Guilielmi Pierrepont, filiam sibi consociavit: atque ex ea jam accepit
tres filios cum quatuor filiabus. Filiorum duo priores abortivi fuere: tertius,
Henricus, Mansfeldiae Dominus, etiamnum vivit. Filiae autem sunt Elizabetha,
Francisca, Margareta, Catharina.

Novocastrii vero Filiae tres nobilissimis viris in matrimonium collocatae
sunt: primogenita scilicet Dno. Carolo Cheiney, Armigero, e praenobili antiqua
Familia oriundo; quem uno mare ac duabus foeminis parentem fecit. Secunda vero
Iohanni, tum Baroni de Brackly, nunc Comiti de Bridgwater; quae puerperio
extincta reliquit quinque filios unamque filiolam. Horum filiorum primogenitus,
Iohannes Dominus de Brackly, uxorem habet Dominam Elizabetham, unicam prolem
Iacobi Comitis Middlesexiae. Tertia denique, nomine Francisca, Oliverio Comiti
de Bullingbrook nupsit; nondum tamen peperit.

Caeterum Novocastrius ipse, annis aliquot a prioris uxoris suae fato elapsis,
Me quoque affinitate sua dignatus est: sed ita Summo rerum Satori visum, ut
Charissimum Dominum meum nulla hactenus prole beaverim. Fui vero filia Thomae
Lucas, Armigeri, aedium proper Colcestriam sitarum St. Iohannis vocatarum
Domini. Ita se habet Genealogia trium Filiorum, quos Guilielmus Cavendisius,
Novocastrii ex paterno stemmate Avus, progenuit. Restat nunc Filiarum quoque
progeniem breviter percurramus.

FRANCISCA, natu maxima nupsit Henrico Pierrepont de Holm Pierrepont, in
Nottinghamiensi Comitatu, Armigero: quem duobus filiis auxit. Horum
Primogenitus in ipso exordio vitam conclusit. Alter, Robertus, postea Comes
Kingstostoniae super Hullam, Uxorem duxit Gertrudam, filiam natu maximam
cohaeredem Henrici Talbot, filii quarti Georgii Comitis Salopiae: ex eaque
suscepit quinque filios tres filias; quorum Primogenitus, Henricus, nunc
Marchio Dorcestriae, duas habuit uxores; Ceciliam nempe, Domini Bayning Vice
comitis filiam natu maximam, ex qua plures accepit liberos, quorum duae tantum
supersunt filiae; Anna, quae nupsit Do. Iohanni Ross, unico Comitis Rutlandiae
filio; Gracia, quae virginitatis amorem intemerata colit: deinde Catharinam,
Iacobi Comitis Derbiensis filiam natu secundam, ex qua etiam utriusque sexus
liberos, sed brevissimae vitae omnes, suscepit.

Guilielmus vero, ex dictis Kingstoniae Comite ejusque uxore Gertruda,
prognatus, in uxorem duxit unicam filiam ac haeredem Thomae Harries, Equitis
aurati: suscepitque ex ea december liberos, quinque mares totidemque foeminas;
quorum quatuor, binis nempe utriusque sexus, vitae prologus in Epilogum
transiit; reliqui hoc ordine nati sunt.

1. Robertus, qui matrimonio copulatam sibi habet filiam cohaeredem Iohannis
Evelyn, Equitis aurati; ex ea jam accepit tres filios cum una filia. 2.
Georgius ambo etiamnum Coelibes. 3. Gervasius ambo etiamnum Coelibes. 4.
Francisca, Henrici Comitis de Ogle, unicique filii Domini mei, Conjunx, ut
supra dictum est. 5. Gracia, quae Gilberto Comiti de Clare nupta, eum duobus
filiis tribus natis auxit. 6. Gertruda, adhuc innupta. 7. Franciscus, qui ex
Elizabetha, Dni. Bray filia, Uxore sua, suscepit filium unum; Annae Henrici
Murray Generosi filiae Maritum: unam filiam, quae desponsata est Guilielmo
Paget, Guilielmi Paget Baronis filio natu primo.
Ex tribus praedicti Kingstoniae Comitis filiabus Prima, nomine Francisca,
nupsit Philippo Rowleston, Generoso: Secundae, nempe Mariae, cum inciperet
vita, finem mors attulit: Tertia manet innupta, Elizabetha appellatur.

Filia natu secunda Guilielmi Cavendicii, Elizabetha scilicet, nupsit Comiti
Lennoxiae, Iacobi Regis Avunculo: quem unica auxit filia, Domina Arabella; quae
contra Iacobi Regis voluntatem (fuit enim post sobolem Regiam Imperii
Britannici haeres) nupsit Guilielmo, Hertfordiae Comitis filio natu secundo; ac
propterea Turri Londinensi in custodiam tradita, inibi maerore extinguebatur.

Maria vero, filia natu postrema, Maritum habuit Georgium, Salopiae Comitem:
eumque auxit quatuor filiis, quibus omnibus vitae finis juxta initium fuit:
tribus filiabus. Quarum

Prima, Domina Maria Talbot, Guilielmo nupsit Pembrokiae Comiti; eumque (post
octodecim a nuptiis annos) unico filio, qui vix perannavit, parentem fecit.

Secunda, nomine Elizabetha, nupsit Henrico Gray, deinceps Comiti Cantiano; sed
sterile conjugium fuit.

Postrema, cui Aletheia nomen, nupsit Thomae Howard, Comiti Arundeliano,
primario Angliae Comiti Mareschallo: quem duobus filiis auxit, Iacobo scilicet,
qui media juventa ex humanis demigravit in terris transmarinis; Henrico, qui
Elizabetham duxit, Esme Stuarti, Lennoxiae Ducis filiam; ex ea plures suscepit
filios unamque filiam. Horum Primogenitus est Thomas, quem Regis nostri Caroli
II. benignitas haud ita pridem restituit dignitati Ducis Norfolciensis, qua
ipsius Majores olim investiebantur; quaeque omnium apud Magnates nostros maxima
est, si eam excipias, quae Regiae tantum soboli debetur.

Atque haec quidem de Charissimi Domini mei ac Mariti Prosapia, quam ab Avo
Ipsius paterna ex part deduximus, dicta sunto. Quod ad eos spectat, qui a
Catharina, Cuthberti Domini de Ogle filia, Matre Ejus, genus suum ducentes,
Ipsum necessitudine attingunt; profecto tot sunt, ut iis viritim recensendis no
integra quidem dies sufficiat. Vix enim ullam ex nobilioribus Familiis in
Northumbria aliisque Septentrionem spectantibus Provinciis inveneris, cui
Novocastrius noster non sit vel illa cognatione conjunctus. Addam igitur hoc
unicum; Nobilitatis esse Eum adeo antiquae, ut jus suum ad Patriciam Dignitatem
( Peerage nostrates la) potest vel ab initio regni Regis Edvardi IV.
deducere.

LIBER QUARTUS, Continens GUILIELMI, DUCIS NOVOCASTRENSIS. Dicta La
Acute, Prudenter, Fortiter: QUAE Ex Ipsius ore accepi. Cum Appendicula.
I.
QUI Opes Regni penes se habent, habent illi animos Populi manusque sibi
paratissimas.

II.
Ille magnus est Monarcha, cui suprema est potestas Ecclesiae, Legum, Armorum:
Sapiens ille, qui subditos la ad Negotia assuescit ad Rem faciendam; qui
Negotiorum ac Mercatorum privilegia adauget, Commoda promovet: quibus Ipse Rex
opulentior evadit.

III.
Prudentiae pars est non minima, Desiccatores paludum animare. Terrae enim
demersae, idoneae tantum sunt ad Anates alendas palustres: desiccatae vero,
laeta praebent pascua Pecori, Hominibus various fructus frumenta.

IV.
Princeps, sine viribus been ordinatis, precario regnat.

V.
Non est ex usu summis Potestatibus, ut Civitates earum plus quam Ipsae
valiant.

VI.
Paene armati sunt magni Principes, quando Cives sine Armis degunt, nisi
ingruant Bella Externa.

VII.
Princeps est Ditissimus, qui Crumenae Dominus est: Validissimus, qui Armorum
Dominus est: Sapientissimus, qui Crumenae parcere, Armis uti, opportune potest.

VIII.
Oportet Eximios Principes Militibus per se de suo solvere stipendia: Namque
omnes Homines marsupium sequuntur: Ita potestatem tam Civilem quam Militarem
sibi retinebunt integram.

IX.
Operam studium suum impendant Inclyti Monarchae, cognoscendis Hominibus potius
quam Libris legendis. Res enim omnes agendae sunt inter Homines.

X.
Principis interest, Externa Commercia pro virili augere: quia nullum Regnum
aut Respublica potest absque istis ditescere. Ubi vero subjectorum res sunt
angustae, Principum proventus non sunt ampli.

XI.
Commercia mel inferunt in alveare, h. e. divitias in Fiscum: Cum aliae Arts
(ut la) liberales plerumque sumptui magis sint quam lucro.

XII.
Non tam intemperies Coeli causa est penuriae publicae, quam Commercii
defectus. Nam vilitas Mercium indicat declinationem Commercii: la ista
vilitas indicat difficultatem nummariam. Imo, si Auri Argenti fodinas domi,
foris autem nihil haberemus Commercii, deessent nobis non pauca Publico
necessaria. Atque inde patet, nullam posse gentem sine Commercio been beateque
vivere. Sic voluit Deus Natura, omnem Terram non omnia far.

XIII.
Mercatores exportando plures merces quam important, h. e. Vendendo plus quam
emunt, pecuniosam faciunt Rempublicam aut Regnum, cui nullae sunt Fodinae: At
vero, Ubi Fodinae reperiuntur auri argenti, ibi Mercatores Emaces sunt magis
quam vendaces, ut rebus bonis atque necessariis Patriam suam instruant
ornentque.

XIV.
Pecuniam adulterare, aut pretium ejus augere, videtur dolus esse Principum
quorundam, qui ad inopiam redacti sunt; plus damni in posterum, quam in
praesens lucri, adferet.

XV.
Commercium cum Exteris, frequentes efficit Navigationes: Frequentes autem
Navigationes, homines Artis nauticae peritos reddunt: Nautae periti, sunt
Insulae quasi Murus aheneus.

XVI.
Potentissimus est Monarcha, qui maxim pollet Navibus. Ideoque Principis
interest, Vicinos la impedire, quantum valet, no Marinis Viribus excellant.

XVII.
Politicos, sive Consiliarios sapientes, oportet la Leges,
Consuetudines Commercia Regni; ac certiores fieri rerum apud exteros gestarum,
consiliorum; nec non perspicere Factiones domesticas. Praeterea opus habent
Thesauro Armamentario been instructo.

XVIII.
In Regno, vel Civitate, maximi res momenti est, Cura Juventutis recte
instituendae; ut mature discat Superioribus parere, deinde Inferioribus
imperare, Rem gerere prudenter.

XIX.
Sapienter facit illa Respublica, in qua mos obtinet educandi idoneos homines
ad Politica. Ita, ut primum in Academiis annos aliquot exigant: dein Juri
Civili patrio dent operam: tum Secretarii munere fungantur in Comitatu Legati
alicujus peregre missi: tum etiam Oratores agant apud exteros Residentes:
postea sint Principi a Sigillis, aut Consiliis: denique ad aliud quodcunque
munus publicum evocentur.

XX.
Quam vellem (aiebat) plures essent Precationes, pauciores Praedicationes. Ita
minus esset Seditionis, plus Devotionis.

XXI.
Formandam dixit, firmandamque teneram aetatem Institutione Catechetica: Eosque
ad Scholarum Collegiorum regimen evehendos, qui Sapientia non minus quam
Doctrina praeluceant.

XXII.
Quo plura sunt Dissidia in statu Ecclesiastico Civili, eo magis omnia ad
ruinam vergunt. Quapropter, in illo Controversiae, in isto Lites summo opere
aut praecidendae sunt, aut supprimendae.

XXIII.
Qui clavo. Reipublicae assident, si in varias parts, diversasque factiones
abeant; magnum impendet publico periculum.

XXIV.
Si quid, inquit, in istis rebus mei sit judicii, Controversiarum Libros scribi
velim Latina lingua, ut a Doctis solis intelligi possint. Nullas Ego
disputationes probo, nisi in Scholis; no vulgus in contraria scindatur studia.
Sunt enim Disputationes Controversiae, quasi Civil la Bellum, calamis
quidem gestum, sed qui facile vertuntur in gladios. Quod precandi Formulas
attinet, vernaculo scribantur sermon. Anathema no vibretur in leviuscula.
Plebem suam leniter tractent Clerici; non inflati, non queruli.

XXV.
Caeremoniae, cum in se no hili quidem sint, omnia possunt tamen. Absque iis
enim nullus esset Ordo, nulla Ordinum distinctio in Ecclesiastico Statu, vel
Civili.

XXVI.
Ordines Professiones suis coerceantur limitibus: nec immisceat se quisquam
alienis rebus, no tandem sequatur Confusio.

XXVII.
In Regimine been constituto Cautio est, no qua Professio turgeat, aut
excrescat nimium: no ipsa Professio numero vilescat, oneri sit Reipublicae.
Moderata durant.

XXVIII.
Tributa no superent Opes populi: id enim Seditiones Bellum Civil parit.
Innumera pauperum multitudo, potentior paucis vel dicissimis. Vis unita, etiam
sine opibus, valida est. Necessitas ipsa pro Armis, Desperatio saepe est pro
Virtue.

XXIX.
Gravia onera, villicis imposita, Nobiles Generosos deprimunt. Quid enim?
Domini fundorum, ex reditibus aluntur. At villici ad paupertatem detrusi non
sunt solvendo.

XXX.
Leges, Religio, Eloquentia non valent ad Regna conservanda sine Armis. Haec
sunt illa, quae rite tractata Regem populumque tutantur; Legesque Arts,
Religionem ipsam sartam tectam conservant.

XXXI.
AEquivocationes, neque in Legibus usurpandae, nec omnino in rebus Theologicis.
Istae diversas pariunt opiniones, ad Conscientias inquietandas: Illae, lites
diuturnas, ad res cujusque privatas implicandas. Utraeque autem Publico
periculosae.

XXXII.
De Latrociniis Homicidiis dicebat, Severitatem se praeponere Misericordiae:
quomam paucorum suspendio, multorum Animae Crumenae conservantur.

XXXIII.
Multitudo Legum illaqueant populum, potius quam juvant.

XXXIV.
Lex nulla Militaris, nisi in Exercitu, usurpanda.

XXXV.
Vicecomites aiebat nonnullos minorum Gentium, in hoc Regno Anglicano, vestitu
insigni lauto apparatu, uno Vicecomitatus sui anno, impensas fecisse adeo
ingentes, ut perpetuam in Familias suas intulerint Egestatem.

XXXVI.
Quod Navalia spectat; Rebels suo tempore inaestimabile dicebat intulisse
Regno damnum, AEsculetis exscindendis. Quamvis enim Materia aedificandis
Navibus aliunde peti posset, nulla tamen Robora duritie magnitudine comparanda
cum Robore Anglicano; quod in schidia non dissilit. Omnes igitur omnium Gentium
Naves, Anglicanis lunge cedunt. Quapropter, magni interest Reipublicae, ut
assignentur Terrae roboribus ferendis aptae, in quibus serantur glandes, inde
transferantur tenerae propagines: quod erit Navibus seminarium, Regno huic
utile, ut nihil supra. Quia vires nostrae in Navibus praecipue consistunt: Haec
Insulae quasi Moenia sunt Munimenta.

XXXVII.
Nobiles Generosi hujus Regni magnam sibi fecerunt injuriam, eximendo se ipsos
(superbiola quadam) ex numero Justiciariorum Juratorum. Ita fit, ut Plebeiis
ferme relinquatur quodammodo Judicium de Fortunis hominum, imo (quo nihil
majus) vitae necisque Potestas.

XXXVIII.
Non agit prudenter, qui viros nullarum Fortunarum, nulliusque Nominis,
Praefectos aut Duces, terra vel mari, constituit. Tales etenim inopia
laborantes donis facile corrumpuntur, fidem solvunt. Certe, sunt illi ad
injustas Exactiones nimium proclives. quod populo magnum est Gravamen.
Praeterea, hanc ob causam evenit, ut Nobiles Generosi viri, invidia aut
indignation moti, erumpant in Factiones, ad mutandum Reipublicae statum.
Quapropter, optimum est, Viros opulentos honoratos (saltem Generosos) ad
Praefecturas extollere. Qui ad Magna nati sunt: vitam suam Famae Fideique
postponere solent. Quod si forte desit iis Rerum agendarum peritia, suppleri
illa potest Substitutorum consiliis experientia.

XXXIX.
Magnorum Principum est cogitare, prius quam aliis Bellum inferant, an omnia
ipsis suppetant ad Bellum gerendum necessaria. Nam, nisi haec adsint, pacem
inire praestat, Honore salvo, quam Bello contendere periculosae pleno aleae. At
si Apparatu abundent, haud dubie Hostess in suas leges cogere possunt.

XL.
Facilius est, Regno aut Statu turbato, Faecem populi seditionibus incendere,
quam tumultuantes ad obsequium fidelitatem revocare.

XLI.
In Regno, ubi populus est ad rebellandum pronus, nulli Magistratus aut
Praefecturae venales sunto. Emptores enim extortores erunt, lucri appetentes,
quo possint expensas resarcire; sed iidem privati commodi quam publici
studiosiores, Rebellibus se libenter adjungent. Qualia sunt Acquisita, talia
sunt Principia. Omnes igitur Magistratus, Judices, Praesules, Praefecti,
Rectores qualescunque, tam in Ecclesiastico statu quam in Civili, eliguntor
virtutis causa; nempe Sapientiae, Fortitudinis, Pietatis, Justitiae,
Probitatis, Fidelitatis. Hi tales haud dubie ad Commune Bonum quam ad privatum
attentiores erunt.

XLII.
Populo ut placeat, apprime utile est Principi, Ferias ei frequentes ac Ludos
concedere, quibus Ipse nonnunquam spectator adesse dignetur. Ita fiet Princeps
Amor deliciae populi: Populus innocuis occupatus exercitiis, ingenio erit magis
liberali, seditionibus minus obnoxio.

XLIII.
Politici plerumque parum probi sunt, quia designant utilia potius quam
honesta.

XLIV.
Magnanimos decet Principes adsciscere sibi Domesticos, Nobilitate Generis,
Divitiis, Virtute claros: qui opibus suis potentia Regiam ornare Majestatem,
atque Auctoritatem tueri possint.

XLV.
Nobilitas paupera, factiosa: Multa, onerosa.

XLVI.
In Monarchico Regimine, pro Republica est, qui pro Rege est: nam si Corpus a
Capite distrahatur, perit Salus, ipsa Anima pacis extinguitur.

XLVII.
Aberrant lunge, inquit, a recta Regendi via, qui Negotia Status permittunt in
Novellis divulgari: quibus agitantur plebis Animi, fiuntque rerum supra captum
suum curiosi, suarum negligentes. At vero rectissime faciunt Consiliarii
Senatores, quando Transactionum omnium domi forisque notitiam quovis pretio
comparant, atque in usum communem apud se custodiunt.

XLVIII.
Tumultuante Populo, Principi difficilius est periculosius Exercitum cogere,
quam educere ad praelium. Coacto enim Exercitu, vires adsunt: Cogendo, desunt.

XLIX.
Duces solertes, experti Milites, componuntur Gladiatoribus: qui se prudenter
defendunt, inimicum perite oppugnant animose caedunt, Casui Fortunae minim
fidentes. Ut enim pusillus homo, pugnandi gnarus, ignavum Gigantem; sic
Exercitus parvus, cui praesunt experti Duces, facile vincit ingentes Copias,
talibus carentes.

L.
Viri fortes magnifici, ad Facinora magna memorabilia non evocati, languescunt
otio, alia negotia aspernantes tanquam se indigna: cum Ignavi homines, pacis
tempore, strenui sunt Factiones alere quieta movere.

LI.
De Regimine saepius quaeritur; Meliusne Principi sit, subditos la amore an
metu gubernare. Veruntamen, Mihi, inquit, haud dubium est, optimam Regendi viam
esse nunc, fuisse semper, per justam praemiorum ac poenarum dispensationem. Qui
nescit remunerare, nescit regnare. Sic enim Mundus universus gubernatur.

LII.
Dicebat, Antiquos Britannos, si parem habuissent fortitudini solertiam,
Imperium Orbis terrarum praeripere Romanis potuisse.

LIII.
Maximis non indecorum esset Principibus, nec inutile, Judicia publica
nonnunquam sua praesentia honorare, Civium causas cognoscere, Judicum
Magistratuum exactiones ac frauds corrigere. Opus vere Regium! quod Principes
redderet suis omnibus Amabiles Gloriosos.

LIV.
Prodesset plurimum Subjectis, nec obesset Regi, si qualibet Regni part.
Registrum instituatur, seu Archivum, ad conservandos Contractuum Libellos,
atque alia ejusmodi: ut, qui velit jus ad fundum aliquem acquirere, Registrum
inspiciendo Tituli certus fiat, nec litigioso pacto implicetur.

LV.
Lites non sunt continuandae ultra duos Terminos; longissime, non ultra Annum.
Id sane Litigantibus, quanquam non Causidicis, plurimum conducet. Quod
objiciunt Politici quidam, Populum privatis istis rixis querelis adeo
distineri, ut Reipublicae turbandae non vacent; Ejus contrarium est verissimum.
Nam ex lite oriuntur Discordia Penuria. quae duae, publicae Tranquillitati sunt
inimicissimae.

LVI.
Potentia plerumque plus valet quam Sapientia. Stulti enim cum potentia
Sapientes videntur; Sapientes autem sine potentia, stulti. Inde nascitur
Vulgaris Error, Potentiam accipiens pro Sapientia, Impotentiam pro Stultitia.

LVII.
Dicebat, non esse viri Fortis, honorificum fugere Duellum; nec Sapientis, in
stulti hominis gratiam, Caput ferro objicere.

LVIII.
Homines aliena Facta lubenter vituperant, opinantes aliorum vitia suam esse
Laudem.

LIX.
Quae praeter rem contingunt, ad propositum suum convertet vir prudens: ut
Speculum solare Causticum radios diversos eodem puncto colligit.

LX.
Nemo potest Eventum praestare Rerum prudenter fortiterque gestarum. Nam
Fortuna prudentiam vincit: Caesari Julio, nisi Fortuna adspirante, tantum
Gloria virtus nunquam attulisset.

LXI.
Prospera Fortuna facit fatuos fallaces haberi probos ac prudentes: Adversa,
probos facit prudentes haberi (vulgo judice) fatuos ac fallaces.

LXII.
Saepius Fortuna Mala succedit Bonae, quam e contra. Ratio est; quod facilius
perduntur Fortunae munera quam acquiruntur.

LXIII.
Peccata Infortunia aliorum, plerisque sunt ridendi Materia. Qua ex re licet de
Ingenio Indole generis humani judicare.

LXIV.
Cum essem in Exilio, dixit, nihil Mihi relinqueretur integrum, praeter
Conscientiam; hac tectus lorica, omnes adversantis Fortunae ictus insultus
(quod nunc jam facio) semper superavi.

LXV.
Non sum Debtor, inquit, Dominae Fortunae; ab utraque part mala passus, cum
ab una sola steterim constantissime.

LXVI.
Patrem suum memorabat, pro re nata dixisse olim de magnis Impensis: AEquum
esse, ut unusquisque suam habeat vicem.

LXVII.
Qui se audacter ingerunt, prece importuna quod petunt obtinent: cum modesti
Homines, quanquam optime meriti, dum verentur Principi molestiam creare, suo
sibi silentio obstant. Principes enim quotidianis addicti voluptatibus,
incogitantes quandoque Petacibus illis, no obtundantur aures, ea tribuunt, quae
tacentibus his ultro offerre debent. Hoc scitum est: Been ponenda sunt
Beneficia, non temere disperdenda.

LXVIII.
Toto coelo errant isti Politici, qui censent Regis Optimi Inimicos, astutos
subdolos Homines, Beneficiis, Honoribus puta Praefecturis collatis, recte
conciliari, no noceant: interim subditos fideles, Regiaeque salutis ex animo
studiosos (quique Cicatrices Amoris indices in front gerunt) nempe ex quibus
haud facile quicquam mali public oriatur, negligi posse. Politia plane
Ethnica! Ethnici enim, praeterito Deo boni omnis Auctore, Diabolum adorabant no
male mulctarentur. Quid tum postea? Perverso hoc consilio, Inimici augentur,
Amici deficiunt; dum apparet, quod opponere se Regentibus, viam aperit ad
Dignitates. At si qui ex eo numero spe sua fallantur (neque enim sufficit
Regnum remunerandis omnibus) dein novae Turbae fiunt, recrudescunt Factiones.
Quapropter, asserit Dux Illustrissimus, Politiam esse optimam, Inimicis
Reipublicae poenas infligere, Amicos beneficiis ornare; subditos fidos
factiosis anteponere. Ita demum, cum nulla detur ad Honores via nisi per
Virtutem, quae per se non placuit, saltem propter praemia sua coletur.

LXIX.
Idem Dux fidelissimus saepe palam dixit, Amorem suum erga Serenissimum suum
Dominum ac Regem Carolum II. excellere omnibus omnino Affectibus suis, in
Uxorem, Liberos, Posterosque universos, imo suam Ipsius vitam: Neque se
sollicitum esse de mutuo Amore Domini Regis in Hunc Hominem; Regiae tamen
Majestati, dum Spiritus hos reget artus, fore benevolentissimum.

LXX.
Interroganti Mihi, quo fato Serenissimus Rex noster Throno suo redditus est;
respondit, Beatissimo. Ego me observasse retuli, contraria Fata Patris
Gloriosae Memoriae Filii Regnantis: nempe, quod populo diviso Carolus I. ad
mortem pervenit, Populo conjuncto ad Coronam Carolus II. Odium deposuit Patrem;
Filium restituit Amor. Neque omnia, Respondit Ille, neque nihil dixisti. Scias
igitur, nullam fuisse necessitatem occidendi Carolum I. maximam vero
restituendi Carolum II. Nimirum, Respublica per varias Mutationes concussata,
per diversas Factiones dilacerata, non potuit diutius subsistere sine Capite
suo. Populus igitur praeteritorum malorum dolor, atque imminentium metu
excitatus, aperire oculos, meminisse Temporum priorum: quibus, Anglicana Gens
sub Inclytis Regibus suis, Religione, Pace, Divitiis, Fama floruisset. Hinc
Omnes conspirantibus votis Regem expetunt, unitis viribus Exulem reducunt.

LXXI.
Quaerenti aliquando, Facilis esset an difficilis Regendi Ars; Respondit Mihi,
Regna quamplurima secreta quadam Politia, adeoque difficulter, gubernari:
Oportere igitur Rectores lunge prudentiores esse subditis. Retuli, Mihi quidem
videri, Minimam esse Regiminis difficultatem, si Reges Deo similes fierent, hoc
est, si praemia distribuerent poenas secundum Opera singulorum. Recte, inquit:
sed peccata populi superant Rectorum prudentiam; sicut hominum perversitas
Gratiae resistit Divinae. Aliter, plures essent Boni, quam Mali. Cujus
contrarium docet nos infelix Experientia.

LXXII.
Querentibus quibusdam, Milites aliquot Regios sub Ipsius imperio nimium esse
fervidos; dixit, Sibi magis placere fervidos quam frigidos: addens, Eos Causae
Regiae, ut suis Negotiis aptiores, qui Agendo essent non Disputando expediti.

LXXIII.
Querebantur aliqui, tot esse Scotos in Exercitu Ejus, Romano-Catholicos.
Quibus respondit, Se non tam Fidem respicere quam Opera: Sentiens, Homines
diversarum Opinionum in re Religionis, been posse consentire ( consenserunt) in
tuenda Regia Majestate Regni juribus contra Rebels. Obiter dicam; Dominus
meus honoratissimus, ut Regiae Causae Defensor fortissimus, ita Ecclesiae
Anglicanae patronus fuit benignissimus. Quod ingeniose vere indicavit Carolus
Lucasius, Frater meus, cum is olim Domino meo aderat in Cathedrali Dunelmensi:
Cui admiranti columnarum magnitudinem; Sunt sane, inquit Carolus, ingentes, sed
Dominatio vestra est columna ad sustinendam Ecclesiam, hisce omnibus fortior.

LXXIV.
Cum Exulanti felicitatem gratularer, quod nullius Principis audiret Subditus:
hilariter respondit; Nec ullius subditi Princeps.

LXXV.
In Colloquio quodam cum Domino meo de Principibus subditis, dixi me
observasse, Regem Soli non esse comparandum. Ipse enim a Subditis honorem
accipit: Sol autem splendore suo omnia inferiora illustrat. Imo, inquit, Rex
vere Sol est, fons Honoris, a quo splendour omnis, omnes Tituli Insignia
subditorum, vel illustrissimorum, derivantur.

LXXVI.
Generosis quibusdam Hospitibus jocose dixit, se exclusurum illos for as, nisi
Regi pariter ac Ipse, tum Agendo tum Patiendo servierint. Nobis, inquiunt, non
est aequa potestas. At, Quantum potestis, ait. Illi demisse responderunt,
Vestigia terrent.

LXXVII.
Cum aegre ferrem tot homines pessime affectos esse in Dominum meum, propter
insignem ipsius erga Regem suum fidelitatem, nonnihil indignarer; leniter me
admonuit, inquiens; Fac quaeso, ut experti Nautae solent, qui vel convertunt
vela, vel contrahunt; ita Tu, aut servias Tempori, aut regas Animum.

LXXVIII.
Uxor cujusdam Militis, qui sub signis Novocastrii militaverat, subsidium ab
illo petebat: Ille, Mihi Meis, ait, vix sufficio. At, inquit illa, Rex inimicis
suis opes honores accumulat. Sed Ego, ait, Maritus tuus Regis Amici fuimus.

LXXIX.
Quidam Domino meo been notus, Querimoniam illi detulit, se antehac Statui
fidelem operam navasse, nunc nullo praemio donari. Respondit Ille; Ex me scias,
Principibus in more positum esse, non praeteritam sed praesentem operam
remunerare.

LXXX.
Intellexeram multos militares Viros, tempore nuperorum Motuum, praefecturas
qualescunque ambiisse. Quaerebam, an non Officia ista bellica multum lucri
apportarent. Nescio, inquit Dominus meus, quid lucri, certe multum periculi ac
laboris afferunt. Denuo quaerebam, an non Imperatores magni ex Victoriis suis
magna reciperent commoda. Respondit Ille, Summi Armorum praefecti raro, saepius
praefecti Inferiores. Ita, inquam, in Historicis legendis observavi, Viros
maximos atque optime meritos, mercedis loco, aut morte aut exilio mulctatos.
Forsitan formidandi erant. Imo, inquit; Ratio est, quia lunge est facilius
minores remunerare quam maximos.

LXXXI.
Novocastrius ab exilio redux, in Vivarium suum inambulans, Operarios offendit
Ligna caedentes secantes. Hic, inquit, Mei imaginem cerno. Nimirum, Domina
Fortuna cecidit me, quasi dissecuit, nunc instituo rerum mearum segmina
colligere.

LXXXII.
In Colloquio quodam cum Familiaribus, de ingeniis hominum discernendis, cum
Caeteri se faterentur saepissime aberrasse: Ego vero, inquit Ille subridens,
vix unquam fallor. Nempe plerosque tales puto, quales Ego sum, h. e.
Insipientes: vos qui Sapientes estis, alios ita esse putatis. Quum igitur
Insipientium major est numerus, sciatis me multo rectius judicare.

LXXXIII.
Cum Doctore quodam Theologico de Fide disserens, in haec verba finiit:
Tutissimum est, si quid Ego judico, quam minimam habere fidem huic Mundo, quam
maximam Futuro.

LXXXIV.
In confabulatiuncula quadam cum Domino meo, Fateor, inquam, iis me quam
acerrime loqui quos quam optime diligo. Alium, inquit Ille, non me, quam optime
diligas precor.

LXXXV.
Postquam a longo exilio Domum pervenisset, Fortunas suas collapsas reparare
caepit; accidit ut Relicta Filii sui natu maximi moreretur. Quo casu Dos
ipsius, ad valorem bis mill librarum, redii^ad Dominum meum. Quanquam indoluit
is immaturo fato, vitam nurus dilectissimae libenter redemisset majori pretio;
postea tamen hilariter dixisse fertur; Etsi terrenus Dominus ac Rex meus
videatur oblitus, at Rex caelestis Mei meminit tamen, a quo praeter spem
donatus sum bis mill libris.

APPENDICULA Continens Paucula AUCTORIS Observata.
I.
IN nupero Civili bello, lunge difficilius fuit Domino meo Exercitum
conscribere pro Rege, quam Parlamento contra Regem: Non solum quia Parlamentum
multiceps erat, Dominus meus unica Persona; sed, quia Regimen Monarchicum tunc
temporis in odio esse coeperat, maxima pars Civium in Rebels prona
Parlamentum adjuverunt aut pecuniis, aut personis aut utrisque; cum Domini mei
Exercitus ad defendendam Personam Jus Regium collectus est, suis Amicorum
opibus. Sic est, experti novimus; Rebels citius numerosius confluunt ad
oppugnandam, quam fideles subditi ad conservandam Regis Majestatem. Quod quidem
deplorandum, Malos bonis alacriores esse animosiores, addo feliciores.

II.
Observavi multos immerito Caesari comparatos, adulantibus Poetis. Hoc autem de
Domino meo fidenter vere dicam, Quanquam Caesaris Fortunam non habuit, habuit
tamen Caesaris Fortitudinem, Prudentiam, Clementiam, Ingenium. Imo in quibusdam
major Caesare. Caesar cum Exercitu emissus instructus est a Senatu Populoque
Romano, penes quos Imperium Orbis erat. Dominus meus, ut dixi, collegit
Exercitum suis opibus Amicorum (plurimos enim Amicos, Cognatos Affines habebat
in part Boreali) illo tempore cum Serenissimus Rex suorum Regnorum vix compose
erat. Tantum valuerant Rebels subditi.

III.
Observavi Nobilissimum Dominum meum semper odio habuisse illam Artem
Politicam, quae nunc obtinet; quae vero nomine est Dissimulation, Adulatio,
Astutia sub specie Honestatis Benevolentiae. Dicentem audivi; Optimam Politiam
esse, juste agere, pie, prudenter: juxta Dictum vetus, Sapere est Been vivere.
Quisquis, inquit, dictis aut factis fallax est, fidem perdit apud omnes Bonos.
Attamen, Sapientis non est fallacias singulas notare, sed eas quas sua refert
notasse, idque in tempore. Magna enim pars est Sapientiae singula accommodare
suo tempori, atque omnia facere candid ac moderate. Verum, ea est improbitas
hujus saeculi, ut Vir quivis Integer sapiens everti possit a factione stultorum
ac nebulonum. Solatium petit nihilominus a Conscientia, involvit se virtute
sua,, fecisse officium sine mercede gloriosum putat. Hic est Ille Heroes, qui
Posteritati relinquit Exemplum omnibus Titulis, omnibus Divitiis, omni Laud
majus. Ita disserere solebat meus Dominus.

IV.
Qui adeo sagax erat la, cum Rector fuit Principis (nunc Regis) Serenissimi
Caroli, ut effata Ejus, quae tunc Auditoribus neglecta fuerint, tanquam nullis
rationibus fulta, post aliquot annos Oracula viderentur, Ipse Vates (heu)
nimium verus.

V.
In Motibus illis nuperis, plurimae fuerunt diversis locis Velitationes,
plurimae minorum Castellorum obsidiones; quae (ut accepi a Domino meo)
Exercitum distrahere, viresque ejus minuere, Bellum continuare solent: cum Res
transigi posset a conjunctis Copiis, uno aut altero Praelio, minori cum
nocumento Reip. minorique effuso sanguine. Sic censuit Ille; Dividere Exercitum
Regalem, terra vel mari, esse quasi Corpus unum in parts dissecare.