Opendatadirective.md

Open Data Directive

De Open Data Directive formuleert hoe overheden open data beschikbaar moeten stellen (zowel na een aanvraag als bij pro-actieve publicatie). Beschikbaar te stellen data moet waar mogelijk digitaal in open en machine-leesbare formaten samen met hun metadata toegankelijk, vindbaar en herbruikbaar worden gemaakt. In voorkomende gevallen volstaan ook bestaande formaten (as-is).

De Open Data Directive (ODD, Open Data richtlijn) is aangenomen in 2019. De Nederlandse Wet Hergebruik van Overheidsinformatie is de plek waar deze richtlijn moet worden omgezet in de Nederlandse wetgeving. De Lidstaten hadden tot 16 juli 2021 om de Richtlijn in nationale wetgeving op te nemen, maar in Nederland heeft dat langer geduurd. Tot 6 februari 2022 vond een internetconsultatie over de ontwerptekst voor de nieuwe Wet Hergebruik Overheidsinformatie plaats die de ODD in Nederlandse wetgeving omzet. Op 4 juni 2024 is de implementatiewet voor de Open Data Richtlijn in de Eerste Kamer aangenomen, waarin de Wet Hergebruik Overheidsinformatie en enkele andere wetten in lijn worden gebracht met die richtlijn.

De Open Data Directive is de opvolger van de Hergebruiksrichtlijn (uit 2003 en 2013). Alle voorgaande bepalingen blijven van kracht of worden aangescherpt en verduidelijkt. Als voorheen blijft het beschikbaar stellen van open data gebaseerd op het nationale openbaarheidsregime van een Lidstaat, en blijft pro-actieve publicatie van open data in principe een vrijwillige activiteit.

Er zitten enkele nieuwe elementen in de Richtlijn:

• Het werkingsbereik is uitgebreid met zgn. 'public undertakings'. Wanneer zij open data publiceren of ingaan op een verstrekkingsverzoek, moet dat volgens het bepaalde in deze Richtlijn. 'Public undertakings' zijn o.a. netwerkbeheerders, havens, spoor, nutsbedrijven etc.
• De EC heeft de mogelijkheid, binnen grenzen, zelf aanpassingen te doen
• Een van die mogelijkheden van de EC is het bijhouden van een 'EU High Value Data' lijst, die aan alle Lidstaten een verplichting tot publiceren van data oplegt. Hieronder wordt de High value Data lijst nader toegelicht.

High Value Data lijst

De Open Data Directive geeft de EC de mogelijkheid met een Uitvoeringsverordening open data verplichtingen op te leggen aan alle Lidstaten tegelijkertijd (dus zonder omzetting in nationale wetgeving). Zo'n uitvoeringsverordening vermeldt hoe en onder welke voorwaarden de verplichte open data moet worden gepubliceerd, en verstrekt in een bijlage de EU High Value Data lijst zelf. Data, die op de EU High Value Data lijst wordt genoemd, moet verplicht door alle Lidstaten, mits voorhanden, als open data worden gepubliceerd en ontsloten via APIs (zoals beschreven in hoofdstuk 5 van de ODD). Het betreft een uitvoeringsverordening, en deze heeft kracht van wet ongeacht de omzetting van de Open Data Directive in de Nederlandse Wet Hergebruik van Overheidsinformatie. De wettelijke verplichtingen van de High Value Data lijst staan volledig op zichzelf.

De eerste editie van High Value Data lijst had er tijdig voor de transpositie-deadline van de ODD zelf moeten zijn, maar heeft politiek vertraging opgelopen. De EC heeft op 24 mei 2022 het voorstel gepubliceerd voor de eerste EU High Value Datalijst. Op 21 december 2022 is de uitvoeringsverordening besloten. De uitvoeringsverordening ging 20 dagen na publicatie op 20 januari in, d.w.z. op 9 februari 2023. De open data eisen moesten uiterlijk 16 maanden later, d.w.z. per 9 juni 2024 door iedere Lidstaat vervuld zijn. De eerste rapportage (samen met de INSPIRE rapportage) over de implementatie vindt plaats in februari 2025.

De eerste lijst omvat verplichtingen voor de data-domeinen (zoals beschreven in artikel 13 (1) van de ODD):

• Geo-data
• Handelsregisters
• Statistiek
• Aardobservatie en Milieu
• Meteorologie
• Mobiliteit

De verplichtingen voegen voor geo-data, aardobservatie/milieu en mobiliteit een open data verplichting toe aan een reeks INSPIRE thema's (25 v.d. 34).

In Nederland zijn de leden van het Tactisch Beraad met het Ministerie van Binnenlandse Zaken met de implementatie bezig (geweest). Geonovum heeft een Handreiking implementatie High Value Datasets en enkele aanvullende factsheets waarin de interpretatie en aspecten van de High Value Datalijst worden toegelicht.

In komende jaren wordt de lijst periodiek aangevuld door de EC, met nieuwe data-domeinen en mogelijke uitbreiding binnen al benoemde domeinen. De volgorde is daarbij telkens dat er eerst een implementatieverordening komt voor het aanwijzen van nieuwe thema's, en daarna een additionele verordening die de datasets binnen die thema's benoemt.

In 2025 komt naar verwachting voor de eerste keer zo'n voorstel voor een nieuwe lijst thema's tot stand, waarvoor over enkele jaren dan nieuwe verplichtingen zullen volgen voor nog te benoemen specifieke datasets . Over die uitbreiding van High Value Data thema's is in 2023 een adviesrapport verschenen. Die nieuwe thema's betreffen mogelijk

• energie, ter ondersteuning van de energie dataspace, met bijvoorbeeld real time data over consumptie en productie, en aandeel hernieuwbare energiebronnen.
• gezondheidszorg, ter ondersteuning van de health dataspace, met bijvoorbeeld statistieken en capaciteitsgegevens, toegelaten medicijnen en hulpmiddelen, behandelingseffectiviteit.
• overheid en publieke diensten, o.a. omwille van het European Interoperability Framework (EIF), met gegevens over inkoop, verkiezingen, lobbying, lijsten van publieke instanties, nationale wetgeving en informatieregisters.
• taal, in aansluiting op de language dataspace, met taalcorpora, officiële publicaties en (media-)archieven
• klimaatschade, o.a. met economische schadecijfers, kwetsbaarheden (water, land, kust, weer, infrastructuur), biodiversiteit, landbouwpraktijken en afvalstromen
• recht en justitie, met gerechtelijke uitspraken, strafmaten, wetgeving(sprocessen) en rechtbanken.
• financiën, in relatie tot de European Financial Transparency Gateway en finance data space, met data over inflatie en indices, belastingen en economische activiteit, overheidsbegrotingen en -uitgaven, financiële verklaringen van belangen en vermogen.

Inhoud uitvoeringsverordening

De uitvoeringsverordening bepaalt in haar bijlage (Annex I) welke overheidsdata verplicht als open data moet worden gepubliceerd. Voor die datasets bepaalt de wet de eisen die worden gesteld aan publicatie en gebruik van die datasets, waaronder de minimumvereisten aan ontsluiting via een API. Het staat landen vrij verder te gaan dan de implementatiewet voorschrijf, en t.a.v. de hoeveelheid data worden landen daartoe ook expliciet aangemoedigd. Unie of nationale wettelijke vereisten die verder gaan blijven onverminderd van kracht.

• De genoemde data moet via een API machineleesbaar worden ontsloten, en waar aangegeven ook voor bulk download. Een API is gedefinieerd als "een set functies, procedures, definities en protocollen voor communicatie tussen machines en de naadloze uitwisseling van data." Er wordt dus geen bepaalde technische keuze voorgeschreven. Wel moet het gaan om "functionele API's overeenkomend met de redelijke behoeften van hergebruikers". Dit betekent dat datahouders in het maken van (ontwerp)keuzes rond API's aan moeten sluiten op de werkelijke gebruiksbehoeften van hergebruikers. Dit is een kwaliteitscriterium gebaseerd op hergebruik en hoe zich dat ontwikkelt, in lijn met hoe de hele EU datastrategie zelf georiënteerd is op de maatschappelijke waarde van datagebruik zoals verwoord in de EU propositie in deze Handreiking.
• De verplichting geldt met terugwerkende kracht, d.w.z. voor de data die al is verzameld (en niet uitsluitend als nieuwe eis aan toekomstig te verzamelen data)
• Data moet worden voorzien van een open licentie (publiek domein dedicatie of hooguit naamsvermeldinsvereiste. CC0, CC-BY of equivalent)
• Gebruiksvoorwaarden van API's moeten worden gepubliceerd. Die voorwaarden mogen niet het hergebruik onnodig in de weg staan.
• API's moeten geheel gedocumenteeerd zijn, en er moet een contactpersoon worden aangewezen.
• Lidstaten mogen een tijdelijke uitzondering aanhouden voor high value datasets, en beslissing moet meteen worden gepubliceerd. Zo'n uitzondering duur maximaal 2 jaren (zoals verwoord in de ODD)
• Voor persoonsgegevens mogen additionele gebruiksbeperkingen worden opgelegd, maar slechts zover noodzakelijk voor de bescherming van individuen en hun persoonsgegevens (d.w.z. niet om hergebruik af te remmen, of de toegang tot de dataset in zijn geheel te beperken).
• Twee jaar na inkrachttreding, daarna telkens elke 2 jaar, rapporteren Lidstaten over wat ze hebben gedaan. Die rapportages moeten ingaan op:
  • De lijst van specifieke datasets op Lidstaatniveau die horen bij de in deze wet bepaalde high value data.
  • Een permanente link naar de licentievoorwaarden van de data
  • Een permanente link naar de API’s van de data
  • Voorzover aanwezig gepubliceerde handreikingen bij de data
  • Welke overheden een tijdelijke uitzondering hebben gekregen voor het publiceren van high value data.

Verplichtingen per thema

Mobiliteit

Dit is in de context van de ODD een klein thema, omdat heel veel gegevens al vallen onder de ITS Richtlijn (Intelligent Transport Services) en buiten scope van de Open Data Directive zijn geplaatst.

In scope is het INSPIRE thema Vervoersnetwerken (Annex I). Daarnaast zijn voor binnenlandse waterwegen statische data, dynamische data (zoals profielen), en electronische navigatiekaarten (ENC) aangemerkt voor publicatie als open data, voor die landen die vallen onder de Richtlijn 2005/44/EC m.b.t. ‘harmonised river information services on inland waterways’.

Geodata

Vier INSPIRE thema’s uit INSPIRE Annex I en één thema uit annex III krijgen een open data verplichting:

• Administratieve eenheden
• Geografische namen
• Adressen
• Gebouwen
• Kadastrale percelen

Daarnaast vallen referentiepercelen en landbouwpercelen zoals benoemd in de 1306/2013 en 1307/2013 Regulations m.b.t. de Common Agricultural Policy (CAP) onder de open data verplichting.

Aardobservatie en milieu

Aardobservatie en milieu is het breedste thema van de zes, en omvat alle fysieke, biologische en chemische elementen van de aarde inclusief de invloed van menselijke activiteiten. De beschrijving van dit thema in het voorstel is inclusief satellietdata, hetgeen verrassend is. Satellietgegevens zijn natuurlijk onderdeel van aardobservatie, maar voor de adviesstudie voor high value data was satellietdata buiten scope geplaatst. Enerzijds omdat Europees verzamelde satellietdata open is, en de Open Data Directive alleen naar data van lidstaten kijkt. Anderzijds zowel omdat slechts weinig lidstaten hun eigen satellietdata verzamelen en een criterium voor aanmerking is dat het merendeel der lidstaten de data moet hebben, als omdat landen die wel satellietdata verzamelen dat deels met private investeringen doen. De kwalificatie die ze erna aan toevoegen dat het gaat om data in de scope van INSPIRE thema’s is voor nu afdoende om satellietgegevens buiten scope te plaatsen van de eerste verplichtingen, terwijl de inclusie van satellietgegevens in de wetstekst wel toekomstvastheid garandeert.

Aangemerkt voor dit thema worden 19 INSPIRE thema’s: Twee thema's uit INSPIRE Annex I: Hydrografie en Beschermde gebieden. Heel INSPIRE Annex II: Hoogte, Geologie, Bodemgebruik en Orthobeeldvorming. Dertien van de eenentwinting thema's uit INSPIRE Annex III: Gebiedsbeheer, Biogeografische gebieden, Energiebronnen, Milieubewakingsvoorzieningen, Habitats en biotopen, Landgebruik, Minerale bronnen, Gebieden met natuurrisico’s, Oceanografische geografische kenmerken, Faciliteiten voor productie en industrie, Zeegebieden, Bodem en Spreiding van soorten.

Samen met Geodata en Mobiliteit krijgen dus 25 van de 34 INSPIRE thema's een open data verplichting opgelegd. Hiermee wordt INSPIRE een belangrijke open data bron voor de Europese dataspace(s).

Daarnaast is alle milieu-informatie in scope zoals genoemd in Directive 2003/4/EC over publieke toegang tot milieu-informatie. Te publiceren data is ook die data die (door monitoring- en rapportageverplichtingen) ontstaat in de context van expliciet genoemde artikelen uit 31 milieugerelateerde EU Directives en Regulations, t.a.v. lucht, klimaat, emissies, natuurbehoud en biodiversiteit, geluid, afval, water en twee stukken horizontale wetgeving. Afwezig in die specifieke opsomming van onderwerpen is het thema Bodem, al wordt dat wel door het betreffende INSPIRE thema en Verordening 2003/4/EC over toegang tot milieu-informatie ingevuld.

Het gaat concreet om:

• Lucht
  • Artikelen 6-14 Directive 2008/50/EC on ambient air quality and cleaner air
  • Artikel 7 Directive 2004/107/EC on arsenic, cadmium, mercury, nickel and polycyclic aromatic hydrocarbons in ambient air
• Klimaat
  • Articles 18(1), 19, 26(2), 39(3) of Regulation (EU) 2018/1999 Governance of the Energy Union and Climate Action
  • Article 26 of Regulation (EC) 1005/2009 substances that deplete the ozone layer
• Emissies
  • Article 24, 32, 55, 72 of Directive 2010/75/EU, industrial emissions
  • Article 21 of Directive 2012/18/EU, on the control of major-accident hazards involving dangerous substances
  • Article 10 of Council Directive 91/676/EEC, the protection of waters against pollution caused by nitrates from agricultural sources
  • Article 7 of Regulation (EC) No 166/2006, the European Pollutant Release and Transfer Register
  • Article 18 of Regulation (EU) 2017/852 on mercury
  • Article 10 of Directive (EU) 2016/2284 on the reduction of national emissions of certain atmospheric pollutants
• Natuurbehoud en biodiversiteit
  • Articles 4, 9, 12 of Directive 2009/147/EC, on the conservation of wild birds ·
  • Articles 4, 6, 16, 17 of Council Directive 92/43/EEC20, on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora ·
  • Article 24 of Regulation (EU) 1143/2014 on the prevention and management of the introduction and spread of invasive alien species ·
  • Data for the nationally designated protected areas inventory – (CDDA), National biogeographical regions
• Geluid
  • Articles 4, 5, 7, 10 of Directive 2002/49/EC on the assessment and management of environmental noise
• Afval
  • Article 15 of Council Directive 1999/31/EC, on the landfill of waste ·
  • Article 18 of Directive 2006/21/EC waste from extractive industries ·
  • Article 10 of Council Directive 86/278/EEC, on the protection of the environment, and in particular of the soil, when sewage sludge is used in agriculture ·
  • Articles 15-17 of Council Directive 91/271/EEC, concerning urban waste-water treatment ·
  • Article 13 of Regulation (EU) 2019/1021/EU , on persistent organic pollutants ·
  • Article 15 of Commission Recommendation 2014/70/EU28, on minimum principles for the exploration and production of hydrocarbons (such as shale gas) using high-volume hydraulic fracturing
• Water
  • Articles 15-17 of Directive 91/271/EEC, concerning urban waste-water treatment ·
  • Article 13 of Directive 2006/7/EC concerning the management of bathing water quality ·
  • Articles 5, 8, 11, 13, 15 of Directive 2000/60/EC, water policy framework
  • Articles 3-6 of Directive 2006/118/EC on the protection of groundwater against pollution and deterioration ·
  • Article 5 of Directive 2008/105/EC on environmental quality standards in the field of water policy ·
  • Articles 17, 18 of Directive 2020/2184/EU on the quality of water intended for human consumption ·
  • Articles 3-8, 10 of Directive 2007/60/EC , assessment and management of flood risks ·
  • Articles 6-11, 13, 14, 17-19, 26, 27 of Directive 2008/56/EC marine environmental policy (Marine Strategy Framework)
• Horizontale wetgeving
  • Articles 15, 18 of Directive 2004/35/EC on environmental liability with regard to the prevention and remedying of environmental damage ·
  • Article 8 of Regulation (EU) 2020/852, framework to facilitate sustainable investment

Meteorologie

Dit betreft alle waarnemingsdata van weerstations, klimaatdata (gevalideerde observaties, en historische gegevens), weerwaarschuwingen, radardata (bijv. bruikbaar voor wolkenformaties, neerslag en wind), en data uit voorspellingsmodellen (veelal grote volumes data).

Statistiek

Het thema statistiek komt in het voorstel veel uitgebreider aan bod dan in de adviesstudie die aan het voorstel ten grondslag ligt het geval was.

De EC heeft, net als voor milieugegevens, als aanknopingspunt gekozen voor de rapportageverplichtingen die lidstaten hebben op grond van een reeks Richtlijnen en Verordeningen t.a.v. de onderwerpen:

• Industriële producenten prijsindex, naar activiteit
• Verkoopvolumes naar activiteit
• EU internationale handel, im- en export, naar handelspartner, product en handelsstroom
• Tourisme in Europa
• Geharmoniseerde consumentenprijzenindexes
• BBP, en sleutelindicatoren m.b.t. bedrijven en huishoudens
• Overheidsuitgaven en inkomsten, overheidsschulden
• Milieustatistieken
• Bevolking, vruchtbaarheid, en sterfte
• Zorguitgaven
• Armoedecijfers
• Ongelijkheidsgegevens
• Arbeidsmarkt (werkenden, werklozen, beroepsbevolking)

Voor elk van deze onderwerpen wordt gedetailleerd weergegeven wat en hoe er gepubliceerd moet worden.

Bedrijven en bedrijfseigendom

De adviesstudie uit 2020 deed voorstellen over 4 soorten gegevens: basisgegevens van bedrijven, gedeponeerde documentatie, eigendom, en faillissementen.

Het voorstel omvat alleen de basisgegevens van bedrijven en gedeponeerde documentatie, d.w.z. het Handelsregister in zijn basale vorm, inclusief registratienummers en SBI-codes. De publicatie van deze gegevens als open data moet gebruik maken van internationaal gangbare begrippenlijsten en taxonomieën. In eerste lezing moeten gegevens uit gedeponeerde documenten die ook als data aanwezig zijn ook als data worden gepubliceerd (Italië heeft bijvoorbeeld bepaalde gegevens uit gedeponeerde documenten ook als gestructureerde data).

De Open Data Directive voorziet in een tijdelijke uitzondering van maximaal twee jaren voor bepaalde datasets. Het ligt in de lijn der verwachting dat lidstaten met name voor deze gegevens gebruik zullen maken van de uitstelmogelijkheid.