fennougrica8708.txt

ДИРИЖАБЛЬ
ОВМӦС КЫПӦДАН УДЖ ВЫЛЫН
 
ВОДЗКЫВ
 
Дирижабльяс вӧчӧм заводитӧмыс — тӧдчанаа петкӧдлӧ страналысь индустриализация нуӧдӧм кузя, социалистическӧй овмӧс ӧдйӧ тэчӧм кузя, «техникаӧн овладейтны» да «капиталистическӧй странаясӧс вӧтӧдны да панйыны» лозунгъяс олӧмӧ пӧртӧм кузя успехъяссӧ.
Дирижабль — мирӧвӧй техникалӧн медбӧръя достиженньӧыс. Тайӧ сынӧдті лэбалан гигант, сійӧс вӧчӧмыс (мувывса сооруженньӧяс — мачтаяс, эллингъяс да мукӧдторъяс лыддьытӧгыс на) сувтӧ 4 миллион шайтӧдз, сообщенньӧын збыльвылӧ чудесаяс вӧчӧ. Дирижабль петкӧдліс нин, мый став му гӧгӧр кытшовтӧмыс сылы — прӧстӧй прогулка кодь; ССРС-ын Цеппелин вылын лэбзьысь доктор Эккенер лэбзис став му гӧгӧрыс, 35 сюрс км кузя лэбзигӧн пуксьыліс сӧмын куимлаӧ. Дирижабльлы абу страшнӧ ни пемыд войыд, ни руа поводдяыд, ни йиа кӧдзыд Войвыв полюсса сынӧдыд: Войвыв полюсӧ унаысь лэбзьылӧмъясыс бура нин петкӧдлісны тайӧс. Дирижабльыд сэсся уна груз вермӧ лэптыны: дас тоннаясӧн сійӧ вермӧ босьтны грузсӧ.
Тасянь гӧгӧрвоана, кутшӧм паськыда да кутшӧм уна уджъяс позьӧ нуны дирижабльӧн ССРС-ын, коді пуксьӧма став му сяр квайтӧд юкӧн вылас да кодлӧн эм зэв уна арктическӧй (ёна Войвылын) озырлун. Миян условйӧясын дирижабльлӧн вывті ыджыд тӧдчанлуныс. Дирижабльӧн позьӧ торйӧн кокньыда да бура кутны йитӧд центрлы ылын, бокиса местаяскӧд; регыдӧн позьӧ нуны экспедицияяс (бригадаяс), нуны колан кӧлуй (оборудованньӧ, литература, ӧдйӧ тшыканторъяс, жугавлысь, ыджыд дон сулалысь материалъяс да с. в.), босьтны дона грузъяс (мехъяс, изделльӧяс да мук. т.). Дирижабльлысь тайӧ преимуществояссӧ колӧ торйӧн тӧд вылӧ босьтны центръяссянь ылын миян национальнӧй республикаяслы да обласьтъяслы.
Кутшӧм уджъяс вермӧны нуны дирижабльяс да кутшӧм бур сетӧ дирижабльнас лэбалӧмыс, висьталӧма Ассберг тайӧ книгаас. Овмӧс кыпӧдӧм кузя ыджыд бур сетӧмысь кындзи оз ков вунӧдны нӧшта и война дырйи сылысь ёна коланлунсӧ. Дирижабльлӧн куим качествоыс — пуксьывтӧг ылӧ, кузя лэбзьыны вермӧмыс, уна груз лэптыны вермӧмыс да лэбзян ӧдсӧ чинтыны вермӧмыс, весиг ӧти местаын сулавны вермӧмыс моторсӧ уджалӧмсьыс сувтӧдӧмӧн (аэропланъяс моторсӧ сувтӧдӧмӧн лэччӧны увлань) — дирижабль мукӧд дырйиыс нинӧмӧн вежны вермытӧм военнӧй средство. Империалистическӧй война дырйи немечьяс дирижабльяссянь бомбардируйтлісны прӧтивникъяслысь ылысь тылысь каръяссӧ (Парижӧс, Лондонӧс), войяснас лэбзьӧны да. Немечьяс дирижабльяс вылын война дырйи кутісны Лунвыв Африкаын аслас войскаыскӧд йитӧдсӧ. Неприятельяс войска юр вывтіыс вӧлі лэбзьӧны, нуӧны асланыс войскалы сёян, паськӧм, военнӧй кӧлуй да с. в. Немецкӧй цеппелинъяс (дирижабльяс) кыйӧдалӧны вӧлі подводнӧй пыжъяс да пазӧдалӧны найӧс, нуӧдлісны военно-морскӧй мукӧд операцияяс. Война дырйи дирижабль — дорйысян да усьласян зэв ён ӧруддьӧ.
Кӧть кутшӧм ыджыд, выль удж бердӧ ми эг босьтчылӧ, вӧлӧмкӧ сы йылысь мысльсӧ висьталіс Ленин. Тайӧ книгаас Ф. Ильинлӧн «Ленин да дирижабль» статья висьталӧ сы йылысь.
Пӧшти 17 во сайын на, империалистическӧй война дырйи, Ленин шуліс: «Виччысьлам мыйкӧ дыра, кор миян лоасны асланым дирижабльяс. Частнӧй вопрос кузя (войналы паныд листовкаяс разӧдӧм йылысь) Ленин тшук вӧлі шуӧ, мый лоӧ «миян» власьт да лоӧны «миян» дирижабльяс.
Тайӧ кывъясыс збыльмӧны. Ми заводитам вӧчны ассьыным дирижабльяс. Йӧзлысь чукӧртӧм сьӧм вылӧ, ми пуктім нин чорыд материальнӧй подув нёль дирижабль вӧчӧм вылӧ: «Правда», «Осоавиахим», «Клим Ворошилов» да «Колхозник» вылӧ. Сӧмын рабочӧй класслӧн помтӧм ыджыд энергияыс да босьтчанлуныс, мӧскуаса рабочӧйяслӧн заводитӧмыс, пуктӧ увт лӧсьӧдны дирижабльясысь Ленин нима дзонь эскадра, сэтчӧ тайӧ нёль дирижабльсӧ сюйӧмӧн да нӧшта сыысь кындзи на кыкӧс «Старый большевик» да «Сталин» дирижабльяс вӧчӧмӧн. Юра дирижабльыс лоӧ сэні «Ленин» дирижабль.
Дерт дирижабльяслысь Ленин нима эскадратӧ лоӧ вӧчӧма.
ССРС-са уджалысь йӧз нӧшта да нӧшта ӧтчыд петкӧдлас став мирыслы, мый вермӧ вӧчны социализм тэчысьяслӧн энтузиазмыс. Сӧвет страна вывті кутас шывъявны гырысь стальнӧй дирижабльяслӧн эскадра.
Н. Семашко.
 
ЛЕНИН ДА ДИРИЖАБЛЬ
 
— Виччысьлам, кор миян лоӧны асланым дирижабльяс.
Тайӧ пророческӧй кывъяссӧ висьталіс Ленин мекӧд сёрнитігӧн 16 во сайын. Зэв ёна тӧд вылӧ усисны меным тайӧ кывъясыс Ленинлӧн Октябрскӧй поле вылын «Граф Цеппелин» дирижабль воигӧн.
Ёна сьӧлӧмысь ме мӧвпалі тайӧ кывъяссӧ Илличлысь, ӧд «Цеппелинлӧн» воӧмыс вӧлі петкӧдлӧ сӧветскӧй дирижабльяс вӧчавны заводитӧмсӧ, а сійӧ Ленинлысь заветсӧ олӧмӧ пӧртны заводитчӧм.
Буретш ӧні, кор ми босьтчим нин дирижабльяссӧ вӧчавны, бур висьтавны, кӧть дженьыдика сы йылысь, кутшӧм обстоятельствояс дырйи тайӧ кывъяссӧ висьталіс Иллич. 1914-ӧд вося август. Империалистическӧй война заводитчис. Му вылысь став йӧзъяссӧ мӧдӧдісны вир кисьтан тыш вылӧ. Мӧд Интернационаллӧн юрнуӧдысьясыс изменитісны. Шовинизм да патриотическӧй кольмӧм шымыртіс ставсӧ. Эз вермыны зумыда сулавны кодсюрӧ и миян пытшкысь. Чайтан, быттьӧ став революционнӧйыс, ставмувывса да россияса пролетариатӧн дас воясӧн сьӧкыд чорыд вермасьӧмӧн перйӧмторйыс вошис.
Сэтчӧ жӧ сэсся большевикъяслы воис сьӧкыд юӧр: Ленинӧс Галицияын арестуйтӧмаӧсь. Лёк думъяс сёйӧны, йирӧны миянӧс. Ставным мӧвпалам сы йылысь, Ленин йылысь. Пуктыссьӧ став выныс, мед эськӧ мездыны Ленинӧс. Коркӧ воис бур юӧр: Ленинӧс лэдзӧмаӧсь да сійӧ мунӧма Бернӧ (Швейцарияӧ).
А кымынкӧ лун мысти миянлы, сэки Лозаннаын олысьяслы, воисны знаменитӧй тезисъяс войналы паныд мунӧм йылысь. Гижӧма сійӧ тезисъяссӧ Надежда Константиновна киӧн.
Пемыд вой пытшкын быттьӧ югыд кыа миянлы вӧліны сійӧ тезисъясыс.
Ленин предательясӧс клеймитӧ позорӧн. Ленин чуксалӧ тышӧ. Ленин шыӧдчӧ став странаясса пролетариат бердӧ, мед найӧ веськӧдасны ӧружйӧсӧ асланыс буржуазнӧй правительствояс вылӧ.
Ёна сьӧлӧмысь лыддям тайӧ тезисъяссӧ. Мый эз на ставыс вош, мый Ленин миянкӧд, рабочӧй класскӧд — тайӧ мӧвпыс кыпӧдӧ миянӧс да быдӧн миян пытшкысь дась пыр жӧ уськӧдчыны тыш вылӧ. Кӧсъям регыдджык аддзӧдчывны Илличкӧд, сёрнитыштны сыкӧд асланым положенньӧ йылысь, тезисысь мукӧд пунктъяссӧ бура гӧгӧрбок тӧдмавны.
Сентябр 9-ӧд лунӧ ме да нӧшта кык ёрт лозанскӧй секцияысь воим Бернӧ. Мунім Шкловскӧй ёрт патераӧ, сэтысь чайтім аддзыны Ленинӧс. Эг суӧ сійӧс да шуим виччысьыштны.
Виччысям. Звӧнок. Шкловскӧйлӧн челядьыс котӧртісны восьтыны ӧдзӧссӧ, да пыр жӧ кыліс сёрни шыыс Илличлӧн да челядьлӧн чользьӧмыс. Ми ӧдйӧджык мунім калидорас Ленин дінӧ, киасим-здоровайтчим да пырим вежӧсас.
Миян воӧмысь кутшӧмкӧ ыджыдтор вылӧ подозренньӧ буракӧ лои да, ӧдйӧ юаліс:
— Но, висьталӧй, мый тіянӧс татчӧдзыс вайӧдіс?
Сійӧ вӧлі зэв бодрӧй, энергичнӧй, чужӧм вылас долыд.
Ме шуи:
— Воим тіянкӧд аддзӧдчывны.
— И ставыс? — шуис Ленин, быттьӧ недовольнӧй.
Сэки ме содті.
— Эг сӧмын аддзӧдчывны, тшӧтш и тезисъяс йывсьыд сёрнитны.
— А вот сійӧ мӧд делӧ. Сійӧ бур. Жаль, мый тӧрыт ті эн вӧлӧ. Миян вӧлі тезисъяс кузя сёрни, да тӧрыт рыт жӧ Самойлов муніс накӧд Россияӧ.
Сэки жӧ висьталіс Шкловскӧй ёртлы, медым сійӧ жӧ рытнас секция чукӧртіс.
Сійӧ жӧ луннас, 7 час рытын, ми чукӧртчим Ленгассштрассе улич вылын ичӧтик кафеын. Вӧліны: Ленин, Надежда Константиновна, Шкловскӧй, Зина Корнблюм, Д. З. Шкловская да ми, лозансаяс.
— Но, висьталӧй, — шуис Ленин.
Мненньӧяс вежласьӧм бӧрын, босьті ме кыв сизимӧд пунктын ӧти положенньӧ кузя, кӧні заводитчанінас приблизительнӧ висьталӧма став воюйтысь армияяс окопъясӧ войналы паныда листовкаяс разӧдӧм йылысь. (Тайӧ тезисъяссӧ медвойдӧр публикуйтӧма вӧлі Ленин сочиненньӧ ХVІІІ томын «Европаса войнаын революционнӧй социал-демократъяслӧн могъясыс», сӧмын тайӧ кывъясыс сэні эз вӧвны). Ме чайта вӧлі, мый миян условйӧясын сійӧс практически оз позь нуӧднысӧ, да сералӧмӧн шуи: «Вот эськӧ вӧліны кӧ миян асланым дирижабльяс, немечьяслӧн моз, сэки эськӧ ми окопъястӧ тыртім листовкаясӧн. А сытӧг тайӧ сӧмын фантазия».
Сэки Владимир Иллич кияссӧ зептас сюйӧмӧн вӧлі ветлӧдлӧ кафе жыр кузяыс да тайӧ кывъяс вылас шпыньмуніс.
Менам тайӧ шуӧм вылӧ сійӧ немтор эз шу, да ме чайті, мый сійӧ менсьым кывъяссӧ эз и пыдди пуктыв.
Вочакывтӧ сійӧ меным видзис, сӧмын тӧлысь мысти вӧлисти.
Октябр 11ʼ лунӧ Ленин воис Лозаннаӧ, медым гусьӧник пырны война йылысь Плехановӧн вӧчӧм доклад вылӧ, кодӧс вӧлі вӧчӧны меньшевикъяс на дума войтырлы. Сыкӧд воисны Зиновьев, Инесса Арманд, Крыленко, Шкловскӧй да Розмирович.
Ленин тшӧктӧм серти ми вокзалсяньыс муналім разӧдчӧмӧн, мед эз гӧгӧрвоны случайнӧ паныд сюрны вермысь меньшевикъяс: сійӧ видзчысьӧ вӧлі, медым Плеханов эз кывлы сійӧ воӧм йылысь да докладсьыс эз ӧткажитчы.
Ме муні Ленинкӧд ӧтлаын. Сійӧ ёна мӧвпалӧ. Буракӧ Плехановкӧд паныд сюрӧдчӧмыд волнуйтӧ сійӧс.
Мыйкӧ дыра мысти ме орӧді шынитӧвлуннымӧс, юалі:
— Юӧртлісны эз тіянлы, Россияын тезисъястӧ пӧлучитӧм йылысь?
Ленин шуис:
— Да, Стокгольмысь юӧртісны, мый тезисъяс пӧлучитӧмаӧсь Питирын, — да нем виччысьтӧг меным шуис:
— А тӧданныд, ме сійӧ местасӧ кириті. Сійӧ тайӧс шуис, быттьӧ панӧм сёрнисӧ водзӧ нюжӧдӧм моз. Ме пыр и казялі, мый тайӧ висьталӧ тезисъяс 7-ӧд пункт йылысь менам возраженньӧ кузя, кодӧс ме висьталі тӧлысь сайын Бернын.
Ленин видзӧдліс ме вылӧ, веськыд синсӧ читкыртӧма да серамбанӧн содтіс:
— Збыль виччысям, кор миян лоӧны асланым дирижабльяс.
Тайӧ кывъясыс ёна пуксисны менам паметьӧ.
Ӧні, кор мӧвпалан та йылысь, тыдалӧ, мый весиг сійӧ ужаснӧй кадас Ленин гениальнӧй юрнас тшук тӧдіс, мый империалистическӧй война пӧрас гражданскӧй войнаӧ; мый пролетариат вермас; мый власьт лоас большевикъяс киын да сэки миян лоӧны асланым дирижабльяс.
Ленинлӧн пророчествоыс збыльмис.
Ми босьтчим вӧчавны ассьыным дирижабльяс да регыд Сӧветъяслӧн страна вывті кутасны лэбавны гигантъяс, йитасны Сӧвет союзысь ылын, бокиса местаясӧс.
Ленин кулӧмлы 7 во тыригӧн*, дирижабльяс вӧчӧм кузя декада дырйи да Ленинӧн 16 во сайын тайӧ кывъяссӧ шуӧм кузя, тайӧ заветсӧ олӧмӧ пӧртӧм могысь миянлы колӧ босьтны лӧсьӧдны гигантъяслысь Ленин нима эскадра.
Тайӧ чукӧстчӧмнас ме шыӧдча миян Союзын водзмӧстчысь рабочӧй-ударникъяс дінӧ да крестьяна-колхозникъяс дінӧ, медвойдӧр Мӧскуаса да Ленинградса пролетариат дінӧ, гӧрд знамяа ленинскӧй комсомол дінӧ, сылӧн медвылысса орган ВЛКСМ ІХ съезд пырыс, важ подпольщикъяс дінӧ — Ленин соратникъяс дінӧ, важся большевикъяс обществоӧ, да тшӧкта ударнӧя босьтчыны чукӧртны сьӧм дирижабльяслысь Ленин нима эскадра вӧчан фондӧ.
Ф. Ильин.
 
ДИРИЖАБЛЬ ВЕРМӦ НУНЫ УНА ПӦЛӦС МОГЪЯС
 
СССР-лӧн зэв ыджыд да паськыд местаыс. Мед эськӧ пыр вӧлі йитӧдыс культурнӧй центръяслӧн ылын, бокиса местаясыскӧд, колӧ став пӧлӧс туйясӧн ветлӧмсӧ паськӧдны.
Миян туйясыд абу на тырмымӧн, ӧдйӧ да кокньыда кутны связь огӧ на вермӧ, уна районъяс дыр кежлӧ вонас воштылӧны йитӧдсӧ асланыс административнӧй да кӧзяйственнӧй центръяскӧд, сэсся ӧд миян уна на тӧдмавтӧм да омӧля тӧдмалӧм районъяс эмӧсь и. Ставыс тайӧ тшӧктӧ пыр жӧ босьтчыны ӧнія техника ногӧн пуктыны быдпӧлӧс туйяс.
А миян Сӧвет Союзын абу на став пӧлӧс сообщенньӧыс бура лӧсьӧдӧма. Медбӧръя кадӧдзыс ёна на омӧля видзӧдлісны дирижабль вылын ветлӧм вылӧ. А дирижабль вылын ветлӧм, йитӧд кутӧм уна боксянь позьӧ лыддьыны вывті бурӧн ӧнія став сикас ветлӧмъяс дінас.
Мыйӧн нӧ бур дирижабльыс? Сійӧ уна груз вермӧ лэптыны; дыр вермӧ пуксьывтӧг лэбавны, вермӧ лэбзьыны войын, руа дырйи дай кымӧра дырйи.
Сэсся ӧд дирижабльыд вывті ӧдйӧ мунӧ. Сынӧдті лэбалан карабъясыд часнад тӧвзьыштӧны 128 140 километрӧдз. Лэбзьӧм ӧдъя сертиыс дирижабль кольччӧ сӧмын самолётысь, но мукӧд бокъяссяньыс — дыр лэбзьыны вермӧм боксяньыс, ылӧдз лэбзьыны вермӧм боксяньыс, груз лыд лэптыны вермӧм боксяньыс да жугавтӧм, торксьытӧм боксяньыс сы кодь лэбалан машинаыс абу.
Эмӧсь дерт и дирижабльлӧн тырмытӧмъяс, сӧмын сійӧ тырмытӧмъяссӧ позьӧ бырӧдны. Тырмытӧмъяс бырӧдны позьӧмсӧ петкӧдлӧны Рытыввыв Европаын опытъясыс.
Дирижабль кутчысьӧ сынӧдас, тыртӧма сійӧс зэв кокни газӧн да. Газыс шусьӧ водородӧн. Тайӧ водородыс вывті сотчысь. А дирижабльлӧн моторъясыс уджалӧны медбур бензинӧн (ёна жӧ сотчысь). Сідзкӧ пӧжар лоӧмысь дирижабль вылын лоӧ на повны. Америкаын водородсӧ вежисны мӧд газӧн — гелийӧн. Гелийыс водород кодьыд жӧ кокни, сӧмын сійӧ оз сотчы. Сыкӧд тшӧтш мунӧны уджъяс бензинӧн уджалысь моторъяссӧ нефтьӧн уджалан моторъяс вылӧ вежӧм кузя.
Дирижабльяс стрӧитігӧн миян Сӧвет Союзын та вылӧ и медпервойсӧ колӧ видзӧдлыны. Дерт гелийыд миян эм, сӧмын сійӧс колӧ корсьны. Кор аддзам му пытшкысь гелий петанінсӧ, ковмас сійӧс чукӧртны заводитны.
Дирижабльяс стрӧитӧмын эм ещӧ ӧти ыджыд тырмытӧмтор: вывті донаӧсь сувтӧны дирижабльыслы колан мувывса сооруженньӧясыс — эллингъяс, сувтан (причальнӧй) мачтаяс, газӧвӧй завод, бензин видзанінъяс, мастерскӧйяс, лабораторияяс да сідз водзӧ. Но эллингъясыд колӧны сӧмын лэбалан линия помъясас, а лэбзян туй пунктъясас (линия костъясас) оборудованньӧыс сувтӧ ёна донтӧмджык. А миян ӧд лэбзян туйясыд зэв кузьӧсь, сідз кӧ дирижабльнад вӧдитчӧмыд (лэбалӧмыд), дирижабльыд бура асьсӧ вештас.
 
КУТШӦМ ДИРИЖАБЛЬЯС ОВЛӦНЫ ДА КЫДЗИ СІЙӦН ВЕСЬКӦДЛӦНЫ
 
Дирижабльыс баллонысь, чери формаа, дженьыд тупӧй юра да кузь ёсьмӧм бӧжа. Баллонас бӧжас крепитӧма стабилизаторъяс креста плоскосьтъясӧн да сійӧ кутӧ сынӧдас дирижабльсӧ вертикальнӧй ногӧн бергӧдчӧмысь.
Дирижабль кутчысьӧ сынӧдас, оболочкасӧ тыртӧма сынӧдсьыс кокньыдджык газӧн да.
Карабнас веськӧдлӧны рульясӧн. Найӧс лӧсьӧдӧма оболочка помас, бӧрас ӧтлаалӧма тросъясӧн (цинк снасьтъясӧн) штурвалъясыскӧд. Гондоласяньыс и веськӧдлӧны. Газнас дирижабль кыпӧдчигӧн либӧ увлань лэччигӧн веськӧдлӧны сідз жӧ гондоласяньыс газӧвӧй да воздушнӧй клапанъясӧн.
Веськӧдлӧны дирижабльнас (кодарӧ лэбзьыны, лэччыны-ӧ, кыпӧдчыны вылӧджык) горизонтальнӧй да вертикальнӧй рульясӧн. Горизонтальнӧй рульнас веськӧдлӧны кыпӧдчигас да лэччигас, вертикальнӧй рульнас — кодарӧ лэбзьыны. Кымын вылӧ качӧдчас дирижабльыс, сымын сійӧ ыдждӧ, польдӧ, сэні сынӧдыс кизьӧрджык да, дирижабль пытшса газыс ёнджыка сэсся паськалӧ да. Мед баллоныс оз пот, пытшсьыс лэдзӧны мыйтакӧ газсӧ. Кымын вылӧ сынӧдас кыпӧдчӧ дирижабльыс, сымын уна балласт дирижабль вывсьыс шыблавсьӧ. Балластсӧ дирижабль вылас босьтӧны быд лэбзигӧн. Балластыс лыаысь, ваысь. Ваыс бурджык сійӧн, лыаыс моторъясас веськавны вермас да.
Вылӧ сынӧдас качӧдчылӧм да газсӧ лэдзӧм дирижабльыс бӧр улӧ лэччигас вежӧ ассьыс формасӧ да вермас шӧри орны (жугавны). Сы понда, медым кутны важ формасӧ оболочкалысь, эм нарошнӧ приспособленньӧ — оболочка пытшкас пуктӧма неыджыд баллончик да трубкаӧн (шлангӧн) ӧтлаалӧма воздушнӧй вентиляторкӧд да сійӧн позьӧ баллонас качайтны сынӧдсӧ да сідзӧн кутны оболочкаыслысь важ формасӧ. Сідзи, рульясӧн, балластӧн, а кор ковмас, газсӧ лэдзӧмӧн, пилот веськӧдлӧ дирижабльӧн. Эмӧсь сынӧдті лэбалан веськӧдлан небыд, джынвыйӧ чорыд да чорыд дирижабльяс.
 
НЕБЫД ДИРИЖАБЛЬЯС
 
Небыд дирижабльясыслӧн оболочкаыс матерйӧысь да тыртӧма сійӧс газӧн. Гондолаыс ӧшӧдчысьӧ оболочкаас.
Небыд дирижабльясыд абу зэв ыджыдӧсь йӧрышнас (10 000 кубическӧй метрысь абу ыджыдджыкыс), дай абу ыджыд вына моторыс налӧн. Оз жӧ ӧдйӧ и лэбав, сӧмын дерт любӧй курьерскӧй поезд дорысь ёна ӧдйӧджык мунӧ (лэбзьӧ). Оз уна лэпты и грузтӧ, дай пуксьывтӧг оз ёна дыр лэбзьы. Сы понда татшӧм дирижабльясыд оз шогмыны кузя (ылӧ) лэбалӧм вылӧ да грузъяс кыскалӧм вылӧ.
Небыд дирижабльяссӧ лӧсьӧдӧны агитация нуӧдӧм понда да спорт вылӧ, посни могъясӧн неылӧ лэбавны, а медсясӧ сы вылын да сы дінын гырысь дирижабльяс вылын лэбавны-веськӧдлыны йӧзӧс велӧдӧны.
Татшӧм системаа дирижабль вӧлі миян «Московский Химико-Резинщик», коді лэбаліс 1926-ӧд восянь 1928-ӧд воӧдз да «Комсомольская правда», коді лэбаліс таво ар Мӧскуа районын да Мӧскуа весьтын.
Тайӧ кыкнан дирижабльсӧ лӧсьӧдіс да стрӧитіс ӧти морт — инженер П. В. Фомин. Найӧ торъялӧны со мыйӧн: ӧти дирижабльсӧ вӧчӧма заводын, сылӧн моторыс «Фиам», 105 вӧв вына, а «Комсомольская правда» дирижабльсӧ вӧчӧма эськӧ заводын жӧ, сӧмын сійӧс вӧчисны Высшӧй агромеханическӧй школаысь велӧдчысьяс (студентъяс), моторыс талӧн ЮМВ. — 185 вӧв вына. «Комсомольская правда» дирижабльыс ыджыдджык моторыс понда «Московский Химико-Резинтшик» дорысь ӧдйӧджык лэбалӧ дай веськӧдлынысӧ кокньыдджык.
Кык во чӧжнас кӧ «Московский Химико-Резинтшик» лэбзьыліс кызь нёльысь, «Комсомольская правда» кык тӧлысьӧн лэбзьыліс комынысь, а условйӧыс талӧн волі омӧльджык: омӧль местаын дай некутшӧм вевттьӧдтӧг сулаліс дирижабльыс, аслас командаыс эз вӧв, газсӧ да мукӧд коланторъяс судзӧдӧм эз вӧв бура пуктӧма.
Тайӧ кык дирижабль вылас лэбалӧмыслӧн опытыс петкӧдліс, мый татшӧм ичӧт йӧрыша дирижабльясыс оз сувтны донаӧсь дай конструкция сертиыс прӧстӧйӧсь, да позьӧ бура используйтны лэбалысьяссӧ (лётнӧй составсӧ) да обслуживающӧй персоналсӧ (командасӧ).
 
ДЖЫНВЫЙӦ ЧОРЫД ДИРИЖАБЛЬЯС
 
Джынвыйӧ чорыд дирижабльыс небыд системаа дирижабльсьыс торъялӧ сӧмын сійӧн, мый оболочка пытшкас улысяньыс кузялаыс мунӧ металлическӧй форма, шусьӧ сійӧ кильӧн. Йӧрышсӧ ыдждӧдігӧн кильыс отсалӧ сьӧктасӧ ӧткодяджыка лӧсьӧдны дирижабль оболочка пасьталаыс. Сэсся гондоласӧ позьӧ крепитны киль бердас, а сідзкӧ и оболочка бердас да сынӧдыс озджык сэтшӧма паныдав лэбзигас, дирижабльыс ӧдйӧджык вермӧ лэбзьыныс.
Сыысь кындзи, небыд дирижабльяс дорысь тайӧ йӧрышнас ыджыдджык, дай моторсӧ позьӧ сувтӧдавны ыджыдджыкӧс, вынаджыкӧс, а сідзкӧ и дирижабльыс вермӧ лэбзьыны ӧдйӧджык.
Джынвыйӧ чорыд карабыслӧн оболочкаыс (кышыс) небыд караблӧн моз жӧ вӧчсьӧ наросьнӧ сы вылӧ вӧчӧм прорезиненнӧй матерйӧысь (перкальысь) да сійӧ оболочкаыс ас вылас кутӧ став сьӧктасӧ.
Джынвыйӧ чорыд карабъяс пиысь позьӧ индыны «Италия» дирижабль вылӧ. Вӧчӧма вӧлі сійӧс инженер Нобиле планъяс серти.
Италия вӧчліс сынӧдті лэбалан джынвыйӧ чорыд вель уна карабъяс, ыджданас 1000 кубическӧй метрсянь 61000 кубическӧй метрӧдз*. Италияса джынвыйӧ чорыд карабъяс зэв ӧдйӧ вӧлі лэбалӧны. «Норвегия» караб (либӧ «2№»), код вылын Нобиле 1926-ӧд воын лэбзис Римсянь Ленинград пыр, Шпицберген пыр Аляскаӧ, вӧлі 18 500 кубическӧй метр ыджда да медӧдйӧсӧ вӧлі лэбзьӧ 100 километрӧн час. «Граф Цеппелин» дирижабль (чорыд караб), коді воліс 1930-ӧд вося сентябрӧ Мӧскуаӧ, вӧлі бура сыысь ыджыд дай вына, часнас вӧлі лэбзьӧ сӧмын 128 километр. Джынвыйӧ чорыд карабъяс сэсся донтӧмджык сулалӧны и.
Лоӧ нӧшта кымынкӧ кыв висьтавны сынӧдті лэбалан медбӧръя типа немецкӧй джынвыйӧ чорыд карабъяс йылысь. Найӧ асьнысӧ петкӧдлісны вывті бурӧн. На вылын вывті бура нуӧдӧны велӧдчан удж да посньыдик могъяс кузя, торъя заданньӧяс кузя лэбалӧмъяс. Сэтшӧм гырысь дирижабльяссӧ стрӧитігӧн, кыдзи, шуам, «Граф Цеппелин» — 105 000 кубическӧй метр ыджда да ЛЦ-138 — 150 000 кубическӧй метр ыджда, бытьтӧ эськӧ нинӧм вылӧ нин вӧчавны посни карабъяссӧ. Сӧмын Германия сэтшӧм посни карабъяссӧ вӧчалӧ, дай бура вӧчӧ, велӧдӧ сы вылын медсясӧ караб вылын лэбалысьясӧс. На пиын медтӧдчана дирижабльыс — РК-27. Сылӧн ыдждаыс 1435 кубическӧй метр, кык мотора 35 вӧв вын мындаӧн. Моторъясыслы ломтысянсӧ босьтӧ 10 час лэбалӧм вылӧ, вермӧ лэбзьыны 2000 метр вылаті.
ПН-28 дирижабль ыджданас 1800 кубическӧй метр. Моторыс 80 вӧв вына (Сименс). Лэбзьӧ 90 километр часнас. Вӧчӧмаӧсь шоколад фабрика «Триумф» тшӧктӧм серти реклама нуӧдӧм вылӧ. Тайӧ ичӧтик дирижабльыс бӧръя вонас лэбзьыліс кыксёысь унджыкысь, став лэбалӧмсӧ арталӧмӧн 600 час чӧж.
ПН-29 дирижабль ыджданас 2000 кубическӧй метр. Моторыс (Сименс) 100 вӧв вына. Вӧчӧмаӧсь сійӧс Швеция заказ серти.
Тайӧ посньыдик дирижабльясыслы Германияын вӧчӧмаӧсь нарошнӧ разборнӧй сувтан мачта. Сійӧс вӧчнысӧ зэв кокни да позьӧ дирижабльсӧ видзны эллингӧ сюйтӧг.
 
ЧОРЫД ДИРИЖАБЛЬЯС
 
Конструкция сертиыс чорыд караб ёна торъялӧ вылынджык индӧм системаясысь.
Сынӧдті лэбалан чорыд караблӧн медтӧдчана, главнӧй часьтыс — решётка кодь металлическӧй каркас дирижабль формаа.
Каркасыслысь пытшкӧссӧ торйӧдлӧма торъя юкӧнъяс вылӧ да сэтчӧ пуктыссьӧны газӧн тыртӧм баллонъяс, сӧмын абу нин, небыд да джынвыйӧ чорыд системаясын моз, резинаа матерйӧысь, а наросьнӧ вӧчӧм матерйӧысь, коді ас пырыс пӧшти ньӧти оз лэдз газсӧ. Ортсысяньыс каркассӧ кытшӧма резинаа матерйӧӧн, мед сынӧдыс эзджык паныдав лэбзигас. Сы вылӧ газыс пӧшти ньӧти оз личкы.
Каркас уліас водзас чорыда крепитӧма веськӧдлан (управляйтан) гондола да пассажиръяслы гондола, а сэсся нырсяньыс бӧжӧдзыс ӧткодь костъясӧн шахмата серӧн моз ӧтар-мӧдар бокъясас вӧчӧма моторъяслы гондолаяс, лыдыс налӧн медунасӧ дирижабльясын кайӧ витӧдз.
Сынӧдті лэбалан чорыд карабъяс пиысь позьӧ индыны «Цеппелин» вылӧ. Сэтшӧм дирижабльяссӧ вӧчалӧ немецкӧй фирма «Цеппелин» комын во нин.
Дирижабльяс стрӧитӧмӧ ёна кутчысис и Америка. Аслас сылӧн опытыс эз вӧв дирижабльяссӧ вӧчалӧмын да сійӧ войдӧр кымынӧскӧ тӧдмасьӧм могысь сетіс вӧчны «Цеппелинлы». Сэсся кораліс Америкаас уджавны немецкӧй конструкторъясӧс.
Англия эськӧ чорыд дирижабльяссӧ вӧчалӧ жӧ, сӧмын колана опытыс англичаналӧн абу на.
Чорыд карабъясыс медся бурӧсь уна груз лэптӧмӧн. Вермӧ сійӧ лэптыны уна дас тонна груз. Сэсся ӧдйӧ лэбзьӧ, 140 километрӧдз дай унджык на часнас мунӧ. Став тайӧ качествояс вӧснаыс дирижабльясыд ёна колӧны миянлы.
Кутшӧм достиженньӧяс эмӧсь став му вылас сынӧдті лэбалӧмын, позьӧ аддзыны со кутшӧм лыдпасъясысь (видзӧд 24 листбок):
Кутшӧмӧсь карабъясыс
«Граф Цеппелин»
Германия
Р-101
Англия
Америка
ЛЦ-118
Германия
Ыдждаыс (йӧрышнас) куб. метр
105.000
141.000
184.000
150.000
Кузьтаыс метр лыдӧн
235
220
239
237
Пасьтаыс метр лыдӧн
30,5
40,3
40,5
38,0
Уна-ӧ груз вермӧ ставсӧ кыпӧдны (ассьыс грузсӧ и быдӧн) тонна лыдӧн
83,2
155
182,5
139
Ыджыд-ӧ торъя груз вермӧ новлӧдлыны (пӧлезнӧй нагрузка) тонна лыдӧн
15
24
38
25
Кымын вӧв вынаӧсь моторъясыс
2650
3250
4800
4800
Уна-ӧ вермӧ медунасӧ мунны часнас км. лыдӧн
128
101
120
120
Ылӧ-ӧ вермӧ пуксьывтӧг лэбзьыны километръясӧн
10.000
6000
1700
14000
Кымын лун вермӧ лэбзьыны
3,5
2,5
6,0
5,0
Дирижабльяс вылын лэбалӧм кузя медыджыд опытыс ӧні эм немечьяслӧн. Сы вӧсна немечьяслӧн бӧръя воясас лэбалігӧн дирижабльясыс некор эз жугавлыны да усьлыны, кӧть эськӧ найӧ и зэв тшӧкыда дай быдсяма лёк поводдяяснас лэбавлісны. А дирижабльяс вылад немечьясыд збыльысь ылӧ лэблывлісны, дай ёна бура лэбавлывлісны, вежавны вӧлі сӧмын позьӧ на вылӧ. 1928-ӧд воӧ «Граф Цеппелин» лэбзьыліс Европасянь Америкаӧ 111 часӧн. Лэбзигас сюрліс унаысь зэв лёк тӧвъяс, зэръяс улӧ, сӧмын помӧдзыс лэбзис.
Дирижабль вылас вӧлі 62 морт да 5 тонна пошта. Сійӧ жӧ дирижабльыс 1929-ӧд во помланьын лэбзьыліс став му гӧгӧрыс да сӧмын куимлаӧ и пуксьыліс сэки. Лэбзис сійӧ со кытъясті: Фридрихсгафен — Токио (сэтчӧ пуксьыліс) — Лос-Анжелос (сэтчӧ пуксьыліс) — Нью-Йорк (сэтчӧ пуксьыліс) — Фридрихсгафен. Фридрихсгафенсянь Токиоӧдз (12 000 километр кымын) дирижабль лэбзис пуксьывтӧг 101 часӧн. Став туйыс лои лэбзьӧма 35 500 километр 12 суткиӧн. Та кузьта туйсӧ шӧркоддьӧма колӧ мунны 50 сутки чӧж. Мӧскуасянь Токиоӧдз дирижабль лэбзис сӧмын куим лун да джын, а медӧдйӧ мунысь поезд воӧ сэтчӧ 14 суткиӧн сӧмын.
 
ДИРИЖАБЛЬӦН ЛЭБАЛӦМ
 
Немечьяслӧн сынӧдті лэбалӧмын гырысь достиженньӧясыс тшӧктӧны збыльысь ёна босьтсьыны и миян Союзын гырысь дирижабльяс лӧсьӧдӧмас. Сӧвет Союз пуксьӧма квайтӧд юкӧн став му вылас. Миян Войвылын да Сибырын эмӧсь уна ньӧти тӧдмавтӧм местаяс. Сӧвет Союз некыдзи оз вермы бокӧ вештыны дирижабльясӧн лэбалӧм лӧсьӧдӧмсӧ.
Ми огӧ нин кутӧ сёрнитны Мӧскуасянь Константинопольӧ, Кавказӧ, Туркестанӧ да Персияӧ дирижабльясӧн лэбалӧм колӧм йылысь. Миянлы колӧ ӧні жӧ збыльысь чорыда босьтчыны сёрнитны Мӧскуасянь Дальнӧй Востокӧ, Сахалинӧ, Камчаткаӧ да мукӧдлаӧ сынӧдті лэбалан туйяс лӧсьӧдӧм йылысь. Сибырса крайын эм лыдтӧм-помтӧм озырлун. Сійӧс колӧ ӧні жӧ индыны индустриализация нуӧдӧм вылӧ. А туйяс абутӧмысла ми огӧ на вермӧ колӧм выйӧдз тӧдмавны сійӧ местаяссӧ. Сэсся ӧд сыысь кындзи сынӧдті лэбалан туйястӧ восьтӧмыд йитас ылын местаяссӧ центръяскӧд, во гӧгӧр чӧж позьны кутас йитӧдсӧ кутны, а сійӧ зэв коланатор экономика да политика боксянь. Дирижабльяс вылын орлытӧм йитӧд пуктӧмӧн позьӧ овмӧдны овтӧминъяс, заводитны перйыны озырлунсӧ. Дирижабльяснас лэбалӧмсӧ медвойдӧр артавсьӧ лӧсьӧдны Гальчиха — Булун — Ново-Колымск; Гальчиха — Туруханск — Красноярск — Иркутск — Иминск; Якутск — Верхоянск — Ново-Колымск да Якутск — Булун. Арталӧмъяс серти тайӧ сынӧд туйяс вылас лэбавны колӧ лӧсьӧдны дирижабльяссӧ ыджданас 80000–100000 кубическӧй метрӧдз да мед найӧ вермӧны вӧлі босьтны 10–15 тонна пӧлезнӧй нагрузка, лэбзьыны пуксьывтӧг 6-8 сюрс километр.
Миян абу на опытыс ылын туйяс кост дирижабльӧн лэбалӧм кузяыс. Сӧмын миян синводзын немечьяслӧн та боксянь опытъясыс (11–12 сюрс километръясӧн лэбалӧмыс) тшӧктӧ миянӧс ӧддзӧдны став лӧсьӧдчан уджъяссӧ дирижабльяс стрӧитӧм кузяыс, медым асланым лэбалан опытӧн сэсся водзӧ паськӧдны дирижабльясӧн лэбалӧмсӧ. Ӧд вылынджык индӧм примерыс — Германиясянь Токиоӧдз дирижабль вылын сӧмын куим сутки да джын лэбзьӧмыс (кӧрт туй кузя 14 лун мунӧм пыдди) зэв нин ёна висьталӧ унджык дирижабльяс лӧсьӧдны колӧм кузяыс. Сэсся и пассажиръясыдлы дирижабльнад мунны вывті лӧсьыд. Ыджыд дирижабль вылын ветлӧм став мувывса туйяс дорысь медлӧсьыд. «Граф Цеппелин» дирижабль вылын зэв бур удобствоыс: позьӧ ветлыны пассажиръяслы лӧсьӧдӧм став помещенньӧястіыс; ӧти местаа, кык местаа, торъя спальнӧй каютаяс международнӧй вагонын моз жӧ. Электричествоа би эм, электричествоыс жӧ и шонтӧ помещенньӧсӧ; эм радио, зэв бура лӧсьӧдӧма мыссянінсӧ, сэні жӧ и воздушнӧй поштаыд.
Ӧні ми тӧдам нин, кутшӧм пӧльза вайӧ дирижабльыд, мый вылӧ сійӧ колӧ. Миянлы став вынысь колӧ зільны паськӧдны дирижабльяс вӧчӧмсӧ миян Союзын.
 
ДИРИЖАБЛЬ НАРОДНӦЙ ОВМӦС КЫПӦДӦМЫН
 
Дирижабльяс тані вермасны сетны вывті ыджыд отсӧг. Висьталам тані сӧмын медтӧдчанаяссӧ да сы серти сэсся позьӧ нин гӧгӧрвоны дирижабльлысь коланлунсӧ. Ми висьтавлім нин, мися небыд да джынвыйӧ чорыд дирижабльяс медсясӧ вӧчавсьӧны велӧдчӧм вылӧ. Дерт и найӧ вермӧны жӧ лэбавны кутшӧмсюрӧ торъя заданньӧясӧн. Со Нобиле лэбзьыліс Войвыв полюс пыр, «Московский Химико-Резинтшик» лэбзьыліс Ленинградсянь Тверӧ да «Комсомольская правда» — Мӧскуасянь Курскӧ. Уна груз лэптӧмыс понда, ылӧ лэбзьыны вермӧмысла, гырысь чорыд дирижабльяс, пассажиръясӧс новлӧдлӧмысь кындзи, вермасны грузъяс новлыны. Дирижабльясӧн позьӧ йитчыны прӧмысъяскӧд, найӧс снабжайтны, сэтысь прӧдукциясӧ нуавны, кӧні абу матынӧсь кӧрт туйяс; ёна бокиса местаясӧс снабжайтны дирижабльнас сэтчӧ лэбалӧмӧн; ылын местаясӧ пошта нуны-вайны; видз-му овмӧсын вредительяскӧд вермасьӧм нуӧдны; вӧр сотчӧмъяскӧд вермасьны; тӧдмавтӧм местаясын аэросъёмкаяс вӧчны; чери кыян прӧмысъясын отсӧг сетны, изысканньӧяс нуӧдан партияяслы отсӧг сетны, найӧс снабжайтны, накӧд йитӧд кутны дирижабль пырыс; экспедицияяслы колана отсӧг сетны да уна мукӧд могъяс на нӧшта вермасны нуны дирижабльяс.
Со мый вермӧны сетны дирижабльяс миян народнӧй овмӧслы. Дерт тані ми эг на ставсӧ висьталӧ. Вайӧдам ӧти пример. Ӧні ёна мунӧны лӧсьӧдчан уджъяс Войвыв ыджыд туй (Великий северный путь) вӧчӧм кузя; сэні лоӧны и кӧрт туйяс и ва туйяс, и сынӧдті лэбалан туйяс. Тайӧ лӧсьӧдчан уджъяссӧ нуӧдны дирижабльяс вывті ёна вермасны отсавны, а тайӧ отсӧгнас и туйсӧ вӧчан срокъясыс вермасны чинны.
 
ДИРИЖАБЛЬ ПОЛЯРНӦЙ СТРАНАЯС ДА АСЫВ-ВОЙВЫВСА МЕСТАЯС ТӦДМАЛӦМЫН
 
Торйӧн сувтлам, мый вермӧ сетны дирижабль полярнӧй странаяс да асыв-войвыв местаяс тӧдмалӧм кузя.
Миян полярнӧй странаяс ӧнӧдз на омӧля тӧдмалӧма. Омӧля тӧдмалӧмыс медсясӧ лои со кутшӧм помкаяс понда: Арктика кузя муннысӧ вывті сьӧкыд, ёна кыз йиа сэті да, йиыс сэтысь весиг гожӧмъяснас оз сывлы да, нэмыс пыр сэні куйлӧ да. Сӧмын ёна гырысь ледоколъясӧн позьӧ муртса мунны Арктикатіыс, дай сійӧн на, кыдзи петкӧдліс «Красинлӧн» походыс, мый весиг гырысь ледоколъяс оз пыр вермыны муннысӧ йияс пытштіыс. Тані бара жӧ дирижабльыд вермас сетны ыджыд отсӧг.
Арктика тӧдмалӧм могысь ставмувывса общество 1931-ӧд воӧ кӧсйӧ «Граф Цеппелин» дирижабльӧс мӧдӧдлыны Арктикаӧ. Татысь нин тыдалӧ, кутшӧм ыджыд надея пуктӧ тайӧ обществоыс Арктика тӧдмалӧмын дирижабль вылас. Дирижабльысь кындзи некутшӧм мӧд бурджык средство сэтчӧ муннысӧ абу.
Воысь воӧ Войвылын миян тӧваръяс ёнджыка бергӧдчӧны. Унджык тӧваръяссӧ нуӧ сэтчӧ Карскӧй экспедиция. Сэтчӧ отсӧг вылӧ вывті жӧ бур используйтны дирижабльясӧс. Дирижабльяс да самолётъяс ӧтвылысь ёна вермасны отсавны судноясыслы регыдджык да кокньыдджыка туйсӧ Войвыв саридз кузя мунны.
Со кутшӧм бур вермас сетны дирижабль овмӧс кыпӧдӧм боксянь. Сыысь кындзи, дирижабль ёна вермас отсавны и война вылын. Сы понда асланым государствоын дирижабльяс вӧчӧмсӧ паськӧдӧмыс лоӧ тшӧтш ССРС-лысь дорйысян вынсӧ кыпӧдӧм.
 
БӦРЪЯКЫВ
 
Дирижабльяс вӧчӧмын техника да экономика боксянь водзын мунысь странаяс серти ми ёна колим бӧрӧ. Народнӧй овмӧсын реконструкция нуӧдӧмыс тшӧктӧ Сӧвет Союзын кыпӧдны да лӧсьӧдны техника боксянь вермана став сикас туйяссӧ, транспортсӧ. Ёна колӧ босьтчыны и дирижабльяс лӧсьӧдан уджӧ.
Дирижабльяс стрӧитӧмын миян опытыс пӧшти абу на. Со кутшӧм дирижабльяс ми вӧчим ӧнӧдз:
 
Кутшӧм лэбалан карабъяс
Кор вӧчӧма
(во)
Ыджыд-ӧ йӧрышнас
Ӧдйӧ-ӧ лэбзьӧ
часнас
Уна-ӧ груз лэптӧ
(тонна лыдӧн)
Красная Звезда
1919/20
10.000
63
3,7
VІ Октябрь
1923
1.700
60
0,5
Химик-Резинщик
1925
2.500
55
0,9
Комсомольская Правда
1930
2.500
70
0,9139

Став тайӧ дирижабльясыс «Комсомольскӧй правда» кындзи дугдісны нин лэбалӧмсьыс, дай найӧ вӧлісны сӧмын велӧдчыны вӧчӧм карабъясӧн, на вылын ылӧджык груз ли, йӧзӧс новлӧдлыны эз позьлы, на пиын вӧліны ставыс небыд да ичӧт вына дирижабльяс. Гӧгӧрвоана: миян водзын сулалӧ ӧні зэв сьӧкыд да ыджыд удж дирижабльяс стрӧиталӧм кузяыс. Миянлы ковмас дирижабльяссӧ вӧчӧмыскӧд тшӧтш и велӧдчыны, велӧдчигмозыс стрӧитны.
Дерт дирижабльяссӧ стрӧитӧм кузяыс миянлы колӧ босьтны Рытыввыв странаяслысь бур опытсӧ. Миянлы колӧ босьтчыны вӧчавны уна груз лэптысь, дыр да ӧдйӧ лэбавны вермысь дирижабльяс.
Сідз жӧ ковмас миян видзӧдлыны бурджыка, медым дирижабльясыс дырджык эз киссьыны да жугавлыны; сы могысь корсьны бур выль материалъяс дирижабльяссӧ вӧчавны. Паськыдджыка колӧ сувтӧдны проектируйтчан удж да цельнометаллическӧй дирижабльяс вӧчӧм. Та кузя босьтны ставсӧ, мый позьӧ, изобретатель К. Э. Циолковскӧй уджъясысь, гижӧмъясысь.
Дирижабльяс вӧчалӧмыд миянлы выль, ыджыд да зэв ответственнӧй удж. Колӧ та дінӧ кутчысьны ёна видзчысьӧмӧн, мед эз лоны гырысь ӧшыбкаяс.
Дирижабльяс стрӧитӧмӧн Совет Союзса уджалысь йӧз зэв ёна интересуйтчӧны; сӧветскӧй общественносьт, Осоавиахим общество тайӧ уджас ёна отсасьӧны. Тайӧс артыштӧмӧн ми збоя вермам шуны: кӧть и сьӧкыдторъяс кутасны паныдасявны, кӧть и ыджыд уджыс, дирижабльяс стрӧитӧм ми вермам нуӧдны.
 
 
ССРС-ын СТАВ РАБОЧӦЙЯС, КОЛХОЗНИКЪЯС ДА УДЖАЛЫСЬ ЙӦЗ ДІНӦ, СТАВ ОРГАНИЗАЦИЯЯС ДА ОСОАВИАХИМСА ШЛЕНЪЯС ДІНӦ
 
 
Ёртъяс!
Ленинскӧй партия веськӧдлӧм улын, большевикъяс чорыдлунӧн классӧвӧй враглысь да сійӧ агентуралысь — оппортунистъяслысь паныдалӧмъяссӧ да сьӧкыдторъяс бырӧдӧмӧн Сӧвет Союзса рабочӧй класс ыджыд вынӧн тэчӧ социализм общество.
Вит вося планлысь вывті ыджыд программасӧ рабочӧй класс аслас ыджыд кыпыдлунӧн, социалистическӧй ордйысьӧм пыр да ударничество пыр нуӧдӧ олӧмӧ нёль воӧн, а решающӧй участокъясас 3 - 2½ воӧн.
Тайӧ воас лоӧ эштӧдӧма социалистическӧй экономика фундамент лӧсьӧдӧмсӧ, рабочӧй класс энтузиазмӧн пӧртӧ олӧмӧ «босьтны ас киӧ техника» партиялысь лозунгсӧ, тышкасьӧ историческӧй мог — 10 воысь не дырджыкӧн вӧтӧдны дай панйыны техника да экономика боксянь медводзын сулалысь капиталистическӧй странаясӧс — олӧмӧ нуӧдӧм вӧсна.
ССРС-ын рабочӧйяслӧн да уджалысь йӧз массалӧн вӧвлытӧм кодь кыпыдлуныс, водзмӧстчӧмыс тайӧ историческӧй могсӧ олӧмӧ нуӧдӧмыс вӧсна, большевистскӧй ӧдъяс вӧсна тышкасьӧмын зэв бура тыдалӧ сӧветскӧй дирижабльяс вӧчалӧм кузя кампанньӧясысь. Тайӧ кампанньӧясыс мунӧны став Сӧвет Союз пасьта вӧвлытӧм кодь зэв кыпыда. ССРС-ын рабочӧй массаяс, колхозникъяс да уджалысь йӧз сьӧлӧмысь воча шыасисны ССРС-са Осоавиахим союз ЦС чукӧстчӧм вылӧ сӧветскӧй дирижабльяссӧ вӧчӧм кузя.
«Дирижабль лун» нуӧдӧмыс быдлаын кыпӧдіс сӧветскӧй дирижабльяс вӧчӧм кузя рабочӧйяслысь да уджалысь йӧзлысь водзмӧстчӧмсӧ, босьтчанлунсӧ.
Ленин ёрт пӧшти 17 во сайын, Швейцарияын эмиграция дырйи, висьталіс збыль вылӧ пророческӧй кывъяс: «Виччысьлам, кор миян лоӧны асланым дирижабльяс».
Ленин ёртлысь заветсӧ олӧмӧ нуӧдӧм кузя, мӧскуаса уна гырысь заводъяс («Электрозавод», «Динамо», «Каучук», «Илличлӧн завод», «Серп и молот» да мук.) лэдзисны лозунг вӧчны дирижабльяслысь Ленин нима эскадра.
Гӧрд столицаса рабочӧйяслысь водзмӧстчӧмсӧ да заводитчӧмсӧ пыдди пуктӧмӧн ССРС Осоавиахим союзлӧн ЦС примитіс решенньӧ лӧсьӧдны дирижабльяслысь Ленин нима эскадра со кутшӧм дирижабльясысь: «Ленин», «Сталин», «Старый большевик», «Правда», «Клим Ворошилов», «Осоавиахим» да «Колхозник». Юра дирижабль лоӧ «Ленин». Сӧветскӧй дирижабльяс стрӧитӧм кузя став организацияясыслысь став ӧнӧдз мунан уджсӧ ӧтувтны тайӧ лозунг улас.
Ассьыс «Осоавиахим» дирижабльсӧ тшӧтш сюйӧмӧн, код вылӧ чукӧртӧма нин 3 млн. шайтысь уна, Ленин нима эскадраӧ, ССРС Осоавиахим союз ЦС-лӧн президиум аслас став организацияяслысь уджсӧ веськӧдӧ средства чукӧртӧмӧ «Дирижабльяслысь Ленин нима эскадра вӧчӧм» лозунг улын.
ССРС-са Осоавиахим союз ЦС-лӧн президиум шыӧдчӧ став организацияяс бердас, кодъяс чукӧртӧны средство «Правда», «Клим Ворошилов», «Колхозник» дирижабльяс вылӧ, мунны сійӧ пример бӧрсяыс да веськӧдны ассьыс став уджсӧ «Дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдан» лозунг улын средство чукӧртӧм вылӧ.
Ёртъяс! Матыстчӧ ставмувывса пролетариатлӧн великӧй вождьлы, Влад. И. Ленинлы чужан луныс — апрель 22 лун да уджлӧн ставмувывса праздник — май 1-я лун.
Сӧвет Союзса рабочӧй массаясӧс, колхозникъясӧс да уджалысь йӧзӧс ставмувывса пролетарскӧй солидарносьт ёнмӧдӧм вылӧ, промфинплан да большевистскӧй кӧдза олӧмӧ пӧртӧм дай содтӧдӧн пӧртӧм вылӧ, дорвыв коллективизация нуӧдӧм вылӧ да сы под вылын кулакъясӧс кыдзи классӧс бырӧдӧм вылӧ, страналысь дорйысян вынсӧ да Гӧрд Армияӧс ёнмӧдӧм вылӧ мобилизуйтӧмӧн, пасъям тайӧ лунъяссӧ — апрель 22-ӧд да май 1-ӧд лунъяссӧ — предприяттьӧяс вылын, совхозъясын, МТС-ясын, колхозъясын да ӧтувтчытӧм гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяна пӧвстын массӧвӧй кампанньӧ нуӧдӧмӧн — сійӧ кампанньӧ дырйиыс тӧдмӧдам кутшӧм значенньӧыс дирижабльыслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧмыслӧн да сы вылӧ средствосӧ чукӧртӧмыслӧн.
Социалистическӧй ордйысьӧм паськалӧмлы кык во тырӧмсӧ пӧртам сӧветскӧй дирижабльяс стрӧитӧм кузя став кампанньӧсӧ вылынджык тшупӧд вылӧ лэптан воропӧ. Нуӧдам кампанньӧсӧ «Дирижабльяслӧн Ленин нима эскадра» единӧй лозунг улын.
Фабрикъясса, заводъясса, совхозъясса МТС-сса рабочӧйяс, колхозникъяс, колхозӧ ӧтувтчытӧм гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяна, водзмӧстчӧмӧн участвуйтӧй дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧмын! Тайӧ кампанньӧсӧ нуӧдӧм кузя да средствояс чукӧртӧм кузя паськӧдӧй социалистическӧй ордйысьӧм бригадаяс костын, цехъяс костын, заводъяс костын, сиктъяс да грездъяс костын.
ССРС-ын олысь став ас сёрниа йӧзъяс! Босьтӧй тӧд вылӧ, мый дирижабль центрсянь ылын бокиса национальнӧй йитӧд кутан зэв вына ӧруддьӧ да мобилизуйтӧй уджалысь йӧзлысь вниманньӧсӧ дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧм вылӧ.
Организацияяс да Осоавиахимса шленъяс! Лоӧ водзмӧстчысьясӧн, босьтчысьясӧн дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧмын. Партийнӧй организацияяс туйдӧдӧм улын мобилизуйтӧй рабочӧй массалысь, колхозникъяслысь да уджалысь йӧзлысь водзмӧстчӧмсӧ дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧм вылӧ.
Сӧветскӧй дирижабльяс вӧчӧм кузя кампанньӧыс мед вӧлі йитчӧма ставмувывса пролетарскӧй революция вождь да Коминтерн лӧсьӧдысь В. И. Ленин нимӧн да та боксянь сылысь заветсӧ нуӧдӧмӧн.
Нуӧдам олӧмӧ Ленинлысь историческӧй кывъяссӧ: «Миян лоӧны асланым дирижабльяс!»
Дирижабльяслӧн Ленин нима эскадра кутас лэбавны Сӧветъяс страна вывті!
ССРС Осоавиахим союзлӧн ЦС-са президиум.
1931-ӧд во, апрель 14 лун Мӧскуа.

ЛӦСЬӦДАМ ДИРИЖАБЛЬЯСЛЫСЬ ЛЕНИН НИМА ЭСКАДРА
ССРС-са Осоавиахим союзса ЦС-лӧн постановленньӧ

1. Мӧскуаса гырысь предприяттьӧясын рабочӧйяслысь дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧм кузя босьтчӧмсӧ пыдди пуктӧмӧн, ССРС Осоавиахимлӧн ЦС лыддьӧ коланаӧн паськыда став союз пасьта нуӧдны кампанньӧ дирижабльяслысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧм кузя средство чукӧртӧм могысь со кутшӧм дирижабльяс вылӧ: «Ленин», «Сталин», «Старый большевик», «Правда», «Клим Ворошилов», «Осоавиахим» да «Колхозник». Юра дирижабльнас лоӧ «Ленин». Тайӧ лозунг улас ӧтувтны став организацияясӧн сӧветскӧй дирижабльяс лӧсьӧдӧм кузя да сы вылӧ средство чукӧртӧм кузя став ӧнӧдз нуӧдан уджсӧ.
2. Ставмувывса пролетариат вождьлӧн, Коминтерн котыртысьлӧн — В. И. Ленинлӧн чужан лун воӧм кузяыс (апрель 22-ӧд лун) да май 1-ӧд лун праздник матыстчӧм кузя предприяттьӧяс вылын, совхозъясын, МТС-сын, колхозъясын да ӧтувтчытӧм гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяна пӧвстын социалистическӧй ордйысьӧм пыр нуӧдны паськыд массӧвӧй кампанньӧ дирижабльяслысь Ленин нима эскадра вӧчӧм гӧгӧр.
3. Осоавиахим нима дирижабльсӧ дирижабльяс Ленин нима эскадраӧ сюйӧмӧн ССРС-са Осоавиахим союзлӧн ЦС аслас организацияяслысь став уджсӧ веськӧдӧ (переключайтӧ) дирижабльлысь Ленин нима эскадра лӧсьӧдӧм лозунг улын средство чукӧртӧм вылӧ.
4. Шыӧдчыны «Правда», «Клим Ворошилов» да «Колхозник» дирижабльяс вылӧ средство чукӧртӧм кузя комитетъяс дінӧ тшӧктӧмӧн, медым найӧ ассьыныс средство чукӧртан уджсӧ нуны мӧдасны Ленин нима эскадра лозунг улын. (Госбанк Мӧскуаса отделенньӧын 109710 текущӧй тшӧт).
5. ССРС-са Осоавиахим ЦС президиум бердса дирижабльяс стрӧитны содействийӧ ЦК-лы поручитны тайӧ кампанньӧ нуӧдан организационнӧй формаяс да методъяс разрешитны, восьтыны Ленин нима эскадралы аслыс текущӧй тшӧт.
6. Шыӧдчыны став организацияяс, да рабочӧйяс, колхозникъяс да уджалысь йӧз паськыд масса бердӧ ССРС-ын дирижабльяслысь Ленин нима эскадралысь значенньӧнас да могъяснас тӧдмӧдӧмӧн да эскадра вылас средствосӧ чукӧртӧмын сьӧлӧмысь, водзмӧстчӧмӧн участвуйтны чукӧстчӧмӧн.