Artikel voor De Vrijdenker: 'De waarde van kritsch denken en piramidespelen'.
Ik schat dat de meeste lezers kritisch nadenken belangrijk vinden, om meerdere redenen. In dit artikel wil ik een voordeel noemen wat ik nog niet gezien heb in dit tijdschrift: het voorkomt dat je deel gaat nemen aan een piramidespel.
Ik vind piramidespelen een interessant fenomeen. Wellicht kennen de meeste lezers wel een persoon waarvan ze vermoeden dat hij/zij meedoet aan een piramidespel. Deze slachtoffers zullen dit echter zelf niet doorhebben en zullen lastig te overtuigen zijn dat dit het geval is.
In dit artikel wil ik uitleggen
- wat piramidespelen zijn
- hoe je ze herkent
- hoe om te gaan met personen die erin zitten
De basis van een piramidespel bestaat uit een Ponzi schema, genoemd naar de Italiaanse zakenman Charles Ponzi. Het idee is simpel: de fraudeur start met een buffer, zegge duizend euro (dit is een realistisch getal!) en belooft de klant (ongelovelijk) hoge rentes. Klanten zullen eerst kleine bedragen inleggen en eventueel de hoge rentes opstrijken, zolang de buffer het toelaat. Door het gewonnen vertrouwen, leggen de klanten meer geld in. Als op een dag daadwerkelijk de hoge winsten worden opgenomen, gaat het bedrijf (bewust!) faillier: het ingelegde geld is immers al doorgestuurd naar een andere bankrekening.
Het belangrijkste verschil met banken, is dat banken niet failliet willen gaan: als je een bedrag op een bankrekening zet, wordt er voor gezorgd dat je dit ook weer op kunt nemen. Bij een Ponzischema is het doel om zoveel mogelijk geld te ontvangen, waarbij de belofte (en enkel die belofte!) de klant hiertoe verleidt.
Het beloven van de hoge rendementen is een interessant psychologisch spel: de klant moet genoeg beloofd krijgen om verleid te worden tot inleg, maar niet ten koste van de geloofwaardigheid van het bedrijf. En ook: hoe meer winst beloofd wordt, hoe eerder een opname zal gebeuren waarbij het bedrijf failliet gaat.
Een eerste uitbreiding op een Ponzi schema is de illusie van een investering of produkt. Dit product kan alles zijn, zoals voedingssupplementen, parfum, sieraden, edelmetaal of -heel modern- cryptocurrencies. Het idee is dat de klant de illusie krijgt dat het bedrijf legitiem en buitengewoon innovatief handelt. In werkelijkheid doet het bedrijf dit niet, of hoogstens zeer minimaal: de inkomsten voor het bedrijf bestaat uit de verplichte inleg van nieuwe deelnemers.
De tweede uitbreiding van een Ponzi schema, waardoor het een piramidespel wordt, is het belonen van het werven van nieuwe leden. Dit is voor het bedrijf interessant, want nieuwe leden (die geld in moeten leggen om mee te doen) leveren geld op. De deelnemer die nieuwe leden werft wordt meer geld beloofd.
Dit is ook een interessant psychologisch spel: het bedrijf heeft er baat bij dat er fanatiek nieuwe leden geworven worden. Een veelgebruikte truc is dat er een exponentiele winstgroei wordt beloofd: als de geworven leden ook nieuwe leden gaan werven, heeft dit ook positieve beloften voor de deelnemer aan de top. Deze winstuitkering is prima weer te geven in een piramideschema, vandaar het woord 'piramide' in piramidespel.
Deelnemers van een piramidespel zien ook wel een piramidestructuur (ook al wordt deze soms op een andere (equivalente!) manier weergegeven), maar duiden dit vaak als een normaal multi-level marketing (MLM) principe. Nu zijn niet alle MLMs illegaal, maar dat betekent niet dat ze
De truc is om zoveel mogelijk geld ingelegd te doen krijgen: in tegenstelling tot banken is er geen oogmerk om het geld ooit terug te geven.
- Weinig/geen aantoonbare verkoop van goederen naar partijen buiten het programma
- Inkomsten van deelnemers komen vooral van nieuwe leden, inplaats van de verkoop van producten
- Verkooppraatjes benadrukken het vinden van nieuwe leden
- Opmerkelijk hoge winstbelofte
- Het product is onbewezen of oneerlijk geprijst
- Je moet geld overmaken om mee te kunnen doen
- De meerderheid van deelnemers verliest geld
- Geen geschreven informatie van onkosten
- Klachten van oud-deelnemers
- Hoog verloop van deelnemers
- Exponentiele groei van deelnemers
- De belofte van gemakkelijk geld of passief inkomen
- Complexe uitbetalingsstructuur
- Aankoop van product verplicht
- Geen duidelijke beschreven beleid als het product wordt teruggestuurd
- Legale actie tegen het bedrijf in het verleden
- Een snelle afname in deelname
- Groei in deelnemers ondanks een recessie
- Hoge deelname in ecologisch zwakkere regionen
- [Bosley & McKeage, 2015] Bosley, Stacie, and Kim K. McKeage. "Multilevel Marketing Diffusion and the Risk of Pyramid Scheme Activity: The Case of Fortune Hi-Tech Marketing in Montana." American Marketing Association, 2015.